Mavzu: Transformatsion va oppozitsiya tahlil metodi Tekshirdi: Dr. Turakulova s bajardi: 1-kurs magistranti Sh. I. Ilxomova

TMni qo‘llashda quyidagi qoidalarga amal qilish maqsadga muvofiq: 1) o‘rin almashtirish transformatsiyasi yoki permutatsiya transformatsiyasi. Bunda yadro gap tarkibidagi sintaktik birliklarning o‘rni almashtiriladi. Lekin bu qoida amalga oshirilganda, sintaktik birlikning mohiyati o‘zgarmasligi kerak. Masalan, Farhod keldi. Keldi Farhod; 2) substitutsiya, ya’ni yadro gap tarkibidagi bir elementni o‘zaro substitutsiya munosabatida bo‘lgan boshqa element bilan almashtirish. Masalan, Men uning nima xohlashini bilaman. Men buni bilaman; 3) ad’yunksiya, ya’ni yadro gap tarkibiga boshqa elementlarni qo‘shish. Masalan, Men o‘qidim. Men bu kitobni o‘qidim; 4) ellipsis, ya’ni yadro gap tarkibidan ayrim elementlarni soqit qilish. Masalan, Men keldim. Keldim (Nurmonov, 2008, b. 64-67).

• TMni qo‘llashda quyidagi qoidalarga amal qilish maqsadga muvofiq: 1) o‘rin almashtirish transformatsiyasi yoki permutatsiya transformatsiyasi. Bunda yadro gap tarkibidagi sintaktik birliklarning o‘rni almashtiriladi. Lekin bu qoida amalga oshirilganda, sintaktik birlikning mohiyati o‘zgarmasligi kerak. Masalan, Farhod keldi. Keldi Farhod; 2) substitutsiya, ya’ni yadro gap tarkibidagi bir elementni o‘zaro substitutsiya munosabatida bo‘lgan boshqa element bilan almashtirish. Masalan, Men uning nima xohlashini bilaman. Men buni bilaman; 3) ad’yunksiya, ya’ni yadro gap tarkibiga boshqa elementlarni qo‘shish. Masalan, Men o‘qidim. Men bu kitobni o‘qidim; 4) ellipsis, ya’ni yadro gap tarkibidan ayrim elementlarni soqit qilish. Masalan, Men keldim. Keldim (Nurmonov, 2008, b. 64-67).

Oppozitsiya - qarama-qarshi qo‘yish, zidlov metodi tildagi birliklarning paradigmatik tasnifi uchun qo‘llaniladi. Tildagi barcha birliklar bir-birlariga qarama-qarshi bo‘lib, o‘zaro so‘z, morfema, so‘z birliklari, turli grammatik konstruktsiyalarni va gaplarni farqlaydi. Oppozitsiya metodi yordamida tildagi birliklar o‘rtasidagi turli qarama-qarshiliklarning umumiy turlarini aniqlash mumkin (bir o‘lchovli - a: b; ko‘p o‘lchovli- a: b:c:d: kabi). Bu zidlovlarning a`zolari o‘rtasidagi munosa-batlarni proportsional va vakkalangan. privativ (+, - belgisi bo‘yicha), pog’onali (gradual) (masalan, |i-a|o‘rtada |e|ni "sakrab" o‘tiladi, yoki qaratqich kelishigi bilan chiqish kelishigi oppozitsiyasi o‘rtasidagi boshqa kelishiklarni tushirib qoldirishga asoslangan), teng huquqli (ekvipolent) oppozitsiya (masalan, jp-t||t-k|bir hil belgili: portlovchi, jarangsiz) sifatida qaraladi

• Oppozitsiya - qarama-qarshi qo‘yish, zidlov metodi tildagi birliklarning paradigmatik tasnifi uchun qo‘llaniladi. Tildagi barcha birliklar bir-birlariga qarama-qarshi bo‘lib, o‘zaro so‘z, morfema, so‘z birliklari, turli grammatik konstruktsiyalarni va gaplarni farqlaydi. Oppozitsiya metodi yordamida tildagi birliklar o‘rtasidagi turli qarama-qarshiliklarning umumiy turlarini aniqlash mumkin (bir o‘lchovli - a: b; ko‘p o‘lchovli- a: b:c:d: kabi). Bu zidlovlarning a`zolari o‘rtasidagi munosa-batlarni proportsional va vakkalangan. privativ (+, - belgisi bo‘yicha), pog’onali (gradual) (masalan, |i-a|o‘rtada |e|ni "sakrab" o‘tiladi, yoki qaratqich kelishigi bilan chiqish kelishigi oppozitsiyasi o‘rtasidagi boshqa kelishiklarni tushirib qoldirishga asoslangan), teng huquqli (ekvipolent) oppozitsiya (masalan, jp-t||t-k|bir hil belgili: portlovchi, jarangsiz) sifatida qaraladi