Mavzu: Transformatsion va oppozitsiya tahlil metodi Tekshirdi: Dr. Turakulova s bajardi: 1-kurs magistranti Sh. I. Ilxomova

Transformatsion metod. Ushbu metod orqali til birliklarini tahlil qilishda ularning paradigmatik munosabatlarini e’tiborga olish asosiy e’tibor markazida bo‘ladi. Transformatsion metod bir tizimga kiruvchi elementlarning biri ikkinchisidan “yasalishi” yoki “tug‘ilishi” g‘oyasiga asoslanadi. L.V. Sherba, sankt-Peterburglik olim, tilshunoslikka lisoniy tajriba (eksperiment) tamoyilini olib kirgach, ushbu tamoyil asosida nutqiy tuzilmalarni turli ko‘rinishda o‘zgartirish yo‘li ilmiy asosga ega bo‘ldi. O‘z navbatida bu amal transformatsion metodning asosiy vazifasidan biriga aylandi. Ushbu metod sintaktik tuzilmalarning turli o‘zgarish qonuniyatlarini yoritish imkonini beradi. Xususan, gaplarning tuzilish va tarkib jihatdan o‘zgarish (transformatsiya) imkoniyatlari tahlil qilinadi va ular ma’lum sintaktik turlar qatoriga tasniflanadi, guruhlashtiriladi.

• Transformatsion metod. Ushbu metod orqali til birliklarini tahlil qilishda ularning paradigmatik munosabatlarini e’tiborga olish asosiy e’tibor markazida bo‘ladi. Transformatsion metod bir tizimga kiruvchi elementlarning biri ikkinchisidan “yasalishi” yoki “tug‘ilishi” g‘oyasiga asoslanadi. L.V. Sherba, sankt-Peterburglik olim, tilshunoslikka lisoniy tajriba (eksperiment) tamoyilini olib kirgach, ushbu tamoyil asosida nutqiy tuzilmalarni turli ko‘rinishda o‘zgartirish yo‘li ilmiy asosga ega bo‘ldi. O‘z navbatida bu amal transformatsion metodning asosiy vazifasidan biriga aylandi. Ushbu metod sintaktik tuzilmalarning turli o‘zgarish qonuniyatlarini yoritish imkonini beradi. Xususan, gaplarning tuzilish va tarkib jihatdan o‘zgarish (transformatsiya) imkoniyatlari tahlil qilinadi va ular ma’lum sintaktik turlar qatoriga tasniflanadi, guruhlashtiriladi.

Transformatsion metodga ko‘ra, sintaksis tizimi yadro gap (sodda, yig‘iq, darak gap)lar yig‘indisidan iborat.Shunga ko‘ra, transformatsiya yadro gaplardan asosiy mazmun saqlangan holda ikkinchi sintaktik qurilmaning hosil bo‘lishiga aytiladi. Bunda shakliy va mazmuniy tuzilish muhim sanaladi, ya’ni ularning mutanosibligi saqlanadi. Ifoda va mazmun birliklarining o‘zaro munosabati e’tiborda bo‘ladi. TM sintaktik modellar o‘rtasidagi aloqadorlikni sinxronik nuqtai nazardan o‘rganadi. TM uchun yadro gap, transformatsiya qoidasi, hosila gap tushunchalari markaziy hisoblanadi. Yadro gapning hosila gapga o‘zgarishida leksemalar va ma’no zarur.

• Transformatsion metodga ko‘ra, sintaksis tizimi yadro gap (sodda, yig‘iq, darak gap)lar yig‘indisidan iborat.Shunga ko‘ra, transformatsiya yadro gaplardan asosiy mazmun saqlangan holda ikkinchi sintaktik qurilmaning hosil bo‘lishiga aytiladi. Bunda shakliy va mazmuniy tuzilish muhim sanaladi, ya’ni ularning mutanosibligi saqlanadi. Ifoda va mazmun birliklarining o‘zaro munosabati e’tiborda bo‘ladi. TM sintaktik modellar o‘rtasidagi aloqadorlikni sinxronik nuqtai nazardan o‘rganadi. TM uchun yadro gap, transformatsiya qoidasi, hosila gap tushunchalari markaziy hisoblanadi. Yadro gapning hosila gapga o‘zgarishida leksemalar va ma’no zarur.