15.1. Transheyali drenaj quruvchi mashinalarni hisoblash Mashinaning asosiy ko‘rsatkich va qiymatlarini aniqlash:
Drenaj quvur va sizdirgich yotqizuvchi quti (bunker) ning eni bq
quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi:
bq= b - b 0, m
(15.1)
bu yerda
b - transheyaning eni, m; b0 - transheya va quvur
yotqizgich qutisi orasidagi tirqish, m; b0 = 0,01-0,03 m, turg‘un
bo‘lmagan tuproqlarda esa b0 = 0,05-0,06 m ni tashkil etadi.
Qutining (drenaj qutisi) balandligi quyidagicha aniqlanadi:
hq = h + h0,M
(15.2)
bu yerda h - transheyaning chuqurligi, m; h0 - drenaj qutisining
ish paytidagi yer sirtidan yuqori qismining balandligi, m, (h0= 0,4-0,8 m).
Sug‘oriladigan yerlar uchun drenaj qutisining uzunligi £q = 3,0-3,5
m oraliqda qabul qilinadi.
Drenaj qutisining umumiy hajmi quyidagi formula yordamida
aniqlanadi:
Vq = bq-hq-£q, m 3,
(15.3)
Drenaj qutisi harakat davomida transheya devorlarining har xil
murakkab kuchlari ta’siri ostida bo‘ladi. Bu kuchlar quti yon devorlariga
transheya devorlaridagi tuproqning bosimi turlicha bo‘lib, ularni teng
ta’sir etuvchisini bosim markazi deb ataluvchi Д nuqtaga ko‘chirish
mumkin. Bu nuqtaning koordinatalarini Б(х:_у) desak, unda x = (0,4-
0,45)-Cq va у = ( 0 ,4 - 0 ,6)- hq bo‘ladi (15.1- rasm). Drenaj qutisiga teng ta ’sir etuvchi kuchlar XR0 gorizontga nisbatan
m a’lum burchak ostida yo‘naltirilgan bo‘ladi. Bu kuch gorizontal
I R ogva vertikal £Rov tashkil etuvchilarga ajratiladi.
240
Drenaj qutisiga teng ta’sir etuvchi kuchlaming gorizontal tashkil
etuvchisi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
S R e. = K, . b 4 . h 4, k N ,
(1 5 . 4 )
bu yerda k 1- solishtirma bosim kuchi, kPa, (k ! = 1-3 kPa).
Drenaj qutisiga teng ta’sir etuvchi kuchlarning vertikal tashkil
etuvchisi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
