|
Ámeliy jumıs №1
|
| bet | 1/3 | | Sana | 31.03.2024 | | Hajmi | 144.5 Kb. | | #183335 |
Bog'liq 1-ameliy docs-aiogram-dev-en-latest, FillerAddMiniTech (2), 4- amaliy ish, Axborotlarni kriptografik himoyalash usullari, 1-2-mustaqil ish mavzulari, Topshiriq (takrorlanuvchi), Operatsion tizimlarda axborot xavfsizligi tushunchasi Tayyorladi-www.kompy.info, Самостоятельная работа (1), 87-91, 16781064687564972daraja, 15-Mavzu Yoritish, o’lchash, nazorat qilish va ogohlantirish qu, Sezginorganlari 9, odam 5, Guruh rahbarini yillik ish rejasi
Ámeliy jumıs №1.
Tema: A’meliy xabar texnologiyaları tiykarları
Jumıstıń maqseti: Sanaq sistemalar haqqında tolıq bilimge iye bolıw, tiykar, bazis sanlar, pozitsion hám pozitsion emes sanaq sistemalar haqqında maģlıwmat beriw, hámde sanlardı bir sanaq sistemasınan basqa sanaq sistemasına ótkeriw qaģıydaların úyreniw. Hár qıylı sanaq sistemalarda sanlar ústinde arifmetikalıq ámellerdi orınlaw tártibi hám qaģıydalardı úyreniw
I. Metodikalıq kórsetpeler
Bir qíyli ko’rinishda sanlardı tasvirlash ushın ishlatiladigan sanli belgilar hám ularni yozish qoidalari sanaq sistemalar deb ataladi.
Sanaq sistemalar pozitsion hám pozitsion emes bólimlerge bólinedi.
Pozitsion emes sanaq sistema dep, shegaralanbaģan muģdardaģı sanlar kompleksine aytıladı. Bunday sistemalarda sanlardıń jaylasıw ornı sannıń qosındısına baylanıslı bolmaydı. Pozitsion emes sistemalar turmısta kem qollanıladı. Bunģan mısal etip rim sanların keltiriw múmkin. Mısalı: ı
onlı sanlar 1 5 10 50 100 500 1000 hám t.b.
rim sanları I Y X L C D M hám t.b.
Mısaldan kórinip tur, rim sanlarını ifodalashda sanlardıń jaylasqan ornı olardıń iyelegen pozitsiyasına baylanıslı emes.
Mısalı: XXX = 30 dı bildiredi. Bul jerde, X = 10, yaģnıy barlıq pozitsiyada da X-10 ģa teń boladı.
Bunday sanaq sistemalardıń kemshiligi sonday, olar quramalı kóriniske iye boladı hám arifmetikalıq ámellerdi orınlaw bir qansha qıyınshılıq tuwdıradı. Sonıń ushın jeke EEM lerde pozitsion kórinisli sanaq sistemalar qollanıladi.
Pozitsion kórinisli sanaq sisteması dep, belgili qaģıydalarģa tiykarlanıp jaylasqan hám shegaralanģan jaģdaydaģı sanlar kompleksine aytıladı. Bunday kórinisli sanaq sistemalarģa hár qıylı belgili natural sanlar mısal boladı (0,1,6, 7, 8, 9 ,6,7,8,9,).
Pozitsion kórinisli sanaq sistemalarda qálegen sanlardı súwretlew ushın qollanılatuģın sanlarģa sanaq sistemanıń bazası delinedi.
Mısal: Onlıq sanaq sistema ushın 10 sanı usı sistemanıń bazası esaplanadı hám basqasha. Hár qanday sandı onlıq sanaq sistemada tómendegishe súwretlew múmkin:
N = a0 + a1*10+ a2*102 + ...,
bu erda: a0 - birlik sanlar,
a1 - onlıq sanlar,
a2 - júzlik sanlar hám t.b.
Bunday jazıw q tiykarlaw hár qanday sanaq sistemalar ushın orınlı bolıp esaplanadı:
N = a0 + a1q + a2q2 +... + anqn (N>1)
N = a-1q + a-2q-2 + ... a-mq-m( OBul jerde: a0,a1,a2,...a-1,a-2,...a-m - manfiy bolmaģan pútin sanlar, bolıp olardıń hár biri q dan kishi boladı.
Soģan uqsas pútin bolmaģan musbat hám manfiy dárejeli sanlar ushın tómendegi ifoda o’rinlidir (N>1):
N = anqn+...+ a2q2+ a1q+ a0q0+ a-1q-1+ a-2q-2+ ...+ a-mq-m.
SHártli ráwishte, tómendegi tártipsiz jaylasqan koeffitsentlerdiń izbe-izligin N arqalı sáwlelenedi:
N= an, an-1, ... a0 , a-1 , a-2 , ... ,a-m ,
bul jerde: útir-sanlardı pútin hám útir bólimlerine ajıratadı.
Tómendegi kestede 1 den 16 geshe bolģan sanlardıń ekilik, segizlik, onlıq hám on altılıq sanaq sistemalarda jazılıwı keltirilgen.
Onlıq
q=10
|
Ekilik
q=2
|
Segizlik q=8
|
On altılıq
q=18
|
Onlıq
q=10
|
Ekilik
q=2
|
Segizlik q=8
|
On altılıq
q=18
|
0
1
2
3
4
5
6
7
|
0
1
10
11
100
101
110
111
|
0
1
2
3
4
5
6
7
|
0
1
2
3
4
5
6
7
|
8
9
10
11
12
13
14
15
|
1000
1001
1010
1011
1100
1101
1110
1111
|
10
11
12
13
14
15
16
17
|
8
9
A
B
C
D
E
F
|
Pozitsion kórinisli sanaq sistemanıń abzallıģı sonday-aq, onda arifmetikalıq ámellerdi orınlaw birqansha ańsat keshedi. Belgiler shegaralanģan muģdarda hár qanday jazıwdı ifodalay aladı. EEM lerde ekilik sanaq sistemanı qollanıw bir qansha qolaylı bolıp, ol elementler bazasınıń eki (0 hám 1) turaqlı halatqa iye bolıwına tiykarlanģan boladı.
Barlıq sanaq sistemalarda orınlanatuģın arifmetikalıq ámeller onlıq sanaq sistemanıń qaģıydalarına tiykarlanıp ámelge asırıladı. Ekilik sanaq sistemasında arifmetikalıq amellerdi orınlaw qaģıydalardı kórip shıgamız. Ekilik sanaq sistemasında arifmetikalıq amallerdi orınlaw tártibi ásirese onlıq sanaq sisteması sıyaqlı ámelge asırıladı. Usı qásiyeti menen bul sanaq sistema basqa sanaq sistemalardan ajıralıp turadı. Ekilik sanaq sistemada orınlanatuģın arifmetikalıq ámellerdi ayrıqsha kórip shıģamız.
Qosıw. Ekilik sanaq sistemada qosıw ámeli tómendegi qaģıydalar tiykarında ámelge asırıladı:
0+0=0; 0+1=1; 1+0=1; 1+1=10
Eger qosılıp atırģan razryadta nátiyje eki pozitsiyaģa iye bolsa, (máselen 1+1=10) onda nátiyjeniń aqırģı razryadı jazılıp, aldıńģısı bolsa keyingi úlken razryadqa jıljıydı.
Mısalı:
12(10) 1100(2)
+ 6(10) + 110(2)
18(10) 10010(2)
10010(2)= 1*24+0*23+0*22+1*21+0*20=16+0+0+2+0=18.
Ush hám onnan artıq ekilik sanlardı qosqanda razryadlardıń jıljıwına ayrıqsha itibardı qaratıw zárúr. Sebebi, jıljıw tek ģana keyingi úlken razryadqa emes, al onnan keyingi úlken razryadlarģa da ótiwi múmkin.
|
| |
