8. Mavzu: Metallarni elektr kontakt usulda
payvandlash
Reja:
1. Elektr kontakt payvandlash
2. Uchma-uch payvandlash
3. Nuqtali payvandlash
4. Rolikli payvandlash.
Elektr kontakt payvandlash
Metallarning payvandlanadigan joylaridan kuchi katta (1000 dan 100000
a
gacha) kuchlanishi kichik (0,5-30
v) bo‘lgan elektr tokini o‘tkazishda
yuqori
plastik holatigacha (yoki suyuqlanguncha) qizishidan foydalanib,
ularni bir-
biriga qattiq siqib, ajralmas
birikma olish jarayoni elektrik kontaktiv
payvandlash deyiladi. (1-rasm).
Rasmdagi sxemadan ko‘rinadiki,
payvandlanadigan zagatovkalar 1
mashinaning
qisqichlariga
qisilib,
maxsus
mexanizmlar
vositasida
bir
muncha
yaqinlashtirilib, ularni bir-biriga ma’lum
R kuch
bilan qisiladi-da payvandlash toki yuboriladi.
Payvandlash konturidan kuchli tok o‘tishida uning
qarshiligi hisobiga (Joul-Lens qonuniga
muvofiq) ko‘p issiqlik ajralib, ularni qizitadi.
Payvandlash zonasining
umumiy qarshiligini
R
y
desak, unda
R
y
= R
k
+ 2R
3
+2R
bo‘ladi, bu erda
R
k
– zagatovkaning qisqichdan chiqqan qismi qarshiligi:
R-
qisqichlar bilan zagatovka oralig‘idagi qarshilik
Shuni aytish kerakki,
R
k
qarshilikning qiymati payvandlash konturi boshqa
uchastkalari qarshiliklari
(R
e
R) dan ancha katta bo‘lishi sababli zagatovkalarning
kontaktdagi yuzalari maksimal qiziydi. SHuni ham eslash kerakki, zagatovkkalar
qanchalik
tekis ishlanmasin, baribir butun yuza bo‘yicha zagatovkalar to‘la
kontaktda bo‘lmaydi, shu sababli kontakt nuqtalarda tok zichligi ortib metall tez
suyuqlanadi. Zagatovkalarni bir-biriga ma’lum kuch bilan qisishda yangi kontakt
nuqtalar hosil bo‘la borib, pirovardida yuzalar to‘la kontaktlanib, payvandlanadi.
Kontaktning qarshiligi
R
k
ning qiymati payvandlanadigan metallning hossalariga,
yuza qiymatiga va bosim qiymatiga bog‘liq. Bu usul ish unumining yuqoriligi,
payvand chok sifatining yaxshiligi, protsessni keng miqyosda mexanizatsiyalash
va atomatlashtirish mumkinligi, payvandlash
narxining arzonligi kabi
ko‘rsatkichlariga ko‘ra mashinasozlikda va qurilishda po‘lat va rangli metall
qotishmalaridan ajralmas konstruksiyalar olishda undan keng foydalanilmoqda.
Elektrik kontaktiy payvandlash choklari olish usuliga ko‘ra
tubandagi asosiy
xillarga ajraladi: Uchma-uch; Nuqtaviy; Rolikaviy.
