64
Shunga ko‘ra aylanish o‘qiga ega bo‘lgan jismlarning muvozanat sharti
quyidagicha bo‘ladi:
Aylanish o‘qiga ega bo‘lgan jismga ta’sir etayotgan kuch moment-
larining vektor yig‘indisi nolga teng bo‘lganda jism muvozanatda
qoladi:
M
→
1
+ M
→
2
+ M
→
3
+ ….. +
M
→
n
= 0.
(4.2)
Bu qoida Arximed tomonidan topilgan bo‘lib,
momentlar qoidasi deb
yuritiladi.
Momentlar qoidasiga asoslanib ishlaydigan oddiy mexa-
nizmlarga richag, ko‘chmas va ko‘char bloklar, chig‘iriq, vint (domkrat)
larning ishlash tamoyili momentlar qoidasiga asoslangandir.
Richag. Amaliyotda richagning uch turi ishlatiladi (4.8-rasm).
1
O
1
1
O
a)
b)
d)
4.8-rasm.
Ikki yelkali richagda (4.8-
а rasm) tayanch richagning kuchlar qo‘yilgan
nuqtalari oralig‘ida bo‘ladi.
Bir yelkali richagda (4.8-
b rasm) tayanch
richagning bir uchiga
joylashtirilgan bo‘lib, yukni richagning ikkinchi uchiga qo‘yiladi. Tutib
turuvchi kuchni tayanch va yuk qo‘yilgan nuqtalar oralig‘iga jo‘ylash tiriladi.
Ularda kuchlar antiparallel yo‘nalgan bo‘ladi. Inson qo‘li, yong‘oq chaqadigan
qisqich ularga misol bo‘la oladi (4.9-rasm).
Richagning uchinchi turida (4.8
d-rasm) tayanch richagning bir uchiga
joylashtirilgan bo‘lib, yukni tayanch va tutib turuvchi kuch qo‘yilgan
nuqtalar
oralig‘iga qo‘yiladi. Ularda ham kuchlar antiparallel yo‘nalgan bo‘ladi.
Zambilg‘altak, otashkurak ularga misol bo‘la oladi (4.10-rasm).
