225
o’rtasidagi aloqaning uzilishi, bozor infratuzilmasining yo’qligi
va muvofiqlikning buzilishi,
shuningdek, qishloq xo’jaligi mahsulotlari baholari va sanoat tovarlari va xizmatlari baholari
o’rtasidagi tengsizlikning kuchayishi, qishloq xo’jaligini samarali rivojlantirish tarmoqqa qo’shimcha
mablag’lar ajratmasdan turib amalda mumkin emasligini ko’rsatdi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida investisiya siyosatining zaruriy elementlari quyidagilar
hisoblanadi:
•
Raqobatbardosh loyihalarni konkurs asosida tanlash;
•
Xarajatlarning tez qoplanishi mo’ljalini olish;
•
Investisiyani mahsulotni sotish bozori va uning sifatini hisobga
olgan holda iqtisodiy
asoslash;
•
Raqobatchilarning ishlab chiqarish imkoniyatlarini hisobga olish.
Qishloq xo’jaligida investisiya faoliyatini jonlantirmasdan turib ishlab chiqarish tanazzulidan
chiqish, moliyaviy barqarorlikka erishish va tarmoq iqtisodiyotini ko’tarish mumkin emas.
Investisiya umumiy va sof investisiyalarga bo’linadi. Sof investisiya kapital qo’yilmalar va
amortizasiya ajratmalari miqdori ayirmasidan tashkil topadi. U xususiy resurlardan samarali
foydalangan taqdirda qancha qo’shimcha mablag’ qo’yish talab etilishini ko’rsatadi. Sof investisiya
(Is)quyidagi formula bilan hisoblanadi.
Is= KQ - A
Bu yerda KQ - tarmoqdagi kapital qo’yilmalar hajmi, so’m;
A – asosiy fondlar eskirishidagi amortizasiya miqdori, so’m.
Investisiyadan foydalanishni tahlil qilish mablag’larni birinchi navbatda eng muhimroq obe’kt
va ishlab chiqarishlarga yo’naltirish zarurligini aniqlashga imkon beradi.
U quyidagi tartibda olib boriladi:
•
Dastavval eng zarur bo’lgan investisiya aniqlanadi. Masalan,
tovar ishlab chiqaruvchiga
traktor, avtomobil sotib olish va sigir saqlash uchun kompleks qurish zarur. Shu obeyektlardan
hozirda eng muhimrog’i investisiyalash uchun tanlab olinadi;
•
Mavjud vositalar uchun, tovar ishlab chiqaruvchi bank kreditidan foydalanadimi yoki yo’qmi
bundan qat’iy nazar dastlabki to’lovlar miqdori o’rnatiladi. Bu tovar ishlab chiqaruvchining to’lov
qobiliyatliligini o’rnatish va uning ishlab chiqarishni investisiyalash bo’yicha maqsadining
jiddiyligini aniqlash uchun talab etiladi;
•
Shu investisiya turidan yillar davomida mablag’ tushishi baholanadi. Masalan, traktor,
avtomobil yoki sut kompleksidan foydalanishdan;
•
Tovar ishlab chiqaruvchi investisiyadan foydalanishga rozi bo’lgan, bank krediti bo’yicha foiz
stavkasi tanlanadi;
•
Yillar davomida qo’yilgan mablag’ni sof daromadga taqqoslash yo’li
bilan pul
mablag’larining joriy miqdori hisoblanadi.
•
Investisiya variantini tanlash haqida qaror qabul qilinadi. Bunday holda, agar shu mablag’dan
kelgan sof daromad investisiya kapitali miqdoridan ko’p bo’lsa, unda shu variant optimal deb tan
olinadi.
Investisiyalash variantini tanlashni kelajakdagi daromadni diskontlash yordamida o’tkazish
mumkin. Tovar ishlab chiqaruvchi kapital tovarni sotib olish va sotib olish xarajatlarini taqqoslashdan
kelib chiqqan holda amalga oshiradi. Kutilayotgan daromad, kapital tovarni uning xizmat muddati
davomida foydalanishdan tushadigan har yilgi tushumidan yig’iladi, bunda investisiyalash bir vaqtda
amalga oshiriladi. Shu munosabat bilan shu kapital tovarga investisiya miqdorini aniqlash talb etiladi.
Bu shu shart bilanki, ma’lum bir muddat foydalanganda kerakli daromad olinadigan bo’lsin. Bunday
hisob-kitoblarni kelajakdagi daromadlarni diskontlash deb, shu paytdagi kapital tovar uchun
to’lanadigan kerakli mablag’ni esa – diskontlangan qiymat deb qabul qilingan.
Diskontlangan
226
qiymat(Dq) foiz stavkasiga bog’liq. Har yili bir xil miqdordagi daromadda diskontlangan qiymat
quyidagi formulada topiladi:
Y
F)
+
(1
Dq
A
=
Bu yerda: A – bankning yillik foiz stavkasida kutilishi mumkin bo’lgan pul;
F – foiz stavkasi, %;
Y- yillik daromadlar kutilayotgan davr, yil.
Masalan, agar tovar ishlab chiqaruvchi 5%li stavkada, ikki yildan keyin 22000 so’m pul olishini
hohlasa, unda diskontlangan qiymat quyidagiga teng bo’ladi:
19954
0,05)
(1
22000
Dq
2
=
+
=
Agar qo’yilgan mablag’dan keladigan har yillik daromad turlicha unda diskontlangan
qiymatning miqdori (Dqm) quyidagi formulada aniqlanadi:
