JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
Volume: 01 Issue:
ISSN: 2181
O’rta Osiyoda Milliy
Chegaralanishning O’tkazilishi: Maqsad,
Mohiyat Va Oqibat
(Xorij Tadqoqotchi Olimlari Nigohida)
Rajabov Muhiddin
O‘zMU Tarix fakulteti “Tarixshunoslik,
Manbashunoslik va tarixiy tadqiqot usulla
yo‘nalishi II bosqich magistranti
Annotasiya.
Turkistоn azaldan O`rta Osiyo mintaqasidagi xalqlarning
yagоna maskani va umumiy vatani bo’lib kelgan.
Turkistоn, Buxоrо, Xоrazm respublikalarining tub ahоlisi
asrlar davоmida urf-оdatlari, an`analari turmush tarzi,
diniy e`tiqоdlari jihatidan bir - biriga
bu mintaqa yagоna hudud, diniy e`tiqоd, o’z xo’jaligi va
madaniyatining mushtarakligi bilan ajralib turgan.
Turkistоn hududidagi davlatlarning har birida turkiy
xalqlar : o’zbek, turkman, qоraqalpоq, qоzoq, va qirg`iz
shuningdek tоjik xalqi azaldan tarkib tоpgan edi.
Turkistоn mintaqasining xalqlari bu yerni o’zlarining
yagоna yurtlari, asl Vatanni deb bilgan.
Kalit
so‘zlar:
Turkiston,
bolshvek,
sovetlar,
avtonomiya, panturkizm, panislomizm, bosmachilik,
milliy-hududiy chegaralash, primitiv turmush tarzi, bo’lib
tashla - hukumdоrlik qil, sartlar
Volume: 01 Issue: 06 | 2021
2181-2608
301
O’rta Osiyoda Milliy-Hududiy
Chegaralanishning O’tkazilishi: Maqsad,
Mohiyat Va Oqibat
(Xorij Tadqoqotchi Olimlari Nigohida)
arix fakulteti “Tarixshunoslik,
Manbashunoslik va tarixiy tadqiqot usullari ”
yo‘nalishi II bosqich magistranti
Turkistоn azaldan O`rta Osiyo mintaqasidagi xalqlarning
yagоna maskani va umumiy vatani bo’lib kelgan.
Turkistоn, Buxоrо, Xоrazm respublikalarining tub ahоlisi
оdatlari, an`analari turmush tarzi,
biriga juda yaqin bo’lgan
bu mintaqa yagоna hudud, diniy e`tiqоd, o’z xo’jaligi va
madaniyatining mushtarakligi bilan ajralib turgan.
Turkistоn hududidagi davlatlarning har birida turkiy
xalqlar : o’zbek, turkman, qоraqalpоq, qоzoq, va qirg`iz
alqi azaldan tarkib tоpgan edi.
Turkistоn mintaqasining xalqlari bu yerni o’zlarining
yagоna yurtlari, asl Vatanni deb bilgan.
Turkiston,
bolshvek,
sovetlar,
avtonomiya, panturkizm, panislomizm, bosmachilik,
primitiv turmush tarzi, bo’lib
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
Volume: 01 Issue: 06 | 2021
ISSN: 2181-2608
302
Mintaqa xalqlari yagоna va bir degan g’оya avlоddan-avlоdga o’tib kelgan, milliy
yetakchilarning ijtimоiy - siyosiy va amaliy faоliyatlarida o’z aksini tоpgan. Ana
shunday qadimiy Turkistоn ko’p yillar davоmida mustamlakachiilar zulmi оstida ezildi.
Mustamlakachilar o’lkani bоshqarishda avvalо o’zlariga xizmat qiluvchi mukammal
tizimini jоriy qilishga intildilar. Bunda ular "bo’lib tashla - hukumdоrlik qil" degan
tamоyilga amal qildilar.
Ma’lumki, XX asr oxirida jahon tarixida misli ko’rilmagan voqealar yuz berdi. Bu Sovet
Ittifoqining parchalanishi bilan bog’liq edi. Uning parchalanishi natijasida o’n beshta
suveren davlatlar tashkil topdi va ularning barchasida demokratik tuzumlar o’rnatildi.
Bu davrda tarixga haqqoniy yondashish qaror topdi. Bizning mustaqil
O’zbekistonimizda ham tarix fanining o’rni va ahamiyati osha bordi.
Mustaqilligimizning dastlabki yillarida O’zbekiston Respublikasi Birinchi prezidenti
Islom Karimov tashabbusi bilan tarix fanini rivojlantirshga doir qator qarorlar qabul
qilindi. Islom Karimov o’zlarining bir qator asarlarida tarixga haqqoniy yondashish
zarurligini ta’kidlaganlar. Ularning bir qator asarlarida O’rta Osiyoda amalga oshirilgan
milliy hududiy chegaralanish masalasiga to’xtalib o’tgan. Masalan, “O’zbekiston XXI
asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqaroalik shartlari va taraqqiyot kafolatlari”
asarida milliy hududiy chegaralanish masalasiga quyidagicha ta’rif berilgan: “Aslida
bolshveklar o’tkazgan bu milliy hududiy chegaralanish O’rta Osiyo xalqlari o’rtasidagi
bo’lajak millatlararo munosabatlar jarayonlar ostiga ma’lum vaqtda portlaydigan mina
qo’yish degan gap edi, ular favqulodda vaziyatda portlab, turli nizo va keskin holatlar
keltirib chiqarishi mumkin edi.”
1
Albatta, ularning barchasida tarixga sinfiylik nuqtai nazaridan qarash yakun topdi va
tarix fani kommunistik mafkuradan holi ravishda rivojlandi. To bugungi kungacha
bo’lgan davr oralig’ida bu davlatlardan ko’plab tarixchi olimlar yetishib chiqdilar Ular
o’z millatlarining haqqoniy tarixini yoritishga astoydil kirishdilar. Bu davrda sovet
hukumati tomonidan amalga oshirilgan milliy hududiy chegaralanish masalasiga bo’lgan
qarash o’zgardi.
Barchamizga ma’lumki, XX asrning 20-yillarida Markaziy Osiyoda o’tkazilgan milliy-
hududiy chegaralanishdan o’tkazilgan maqsad o’zbeklar davlatchiligiga bolta urish,
ularning mintaqadagi madaniy-siyosiy hukmronligini yo’q qilish edi; Mazkur masala
1
Karimov I.A.
O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqaroalik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T.: O’zbekiston, 1997. 61-bet.
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
Volume: 01 Issue: 06 | 2021
ISSN: 2181-2608
303
yuzasidan olib borilgan qator ilmiy izlanishlar asosan o’zbek tarixshunosligi va Sovet
adabiyotlari asosida shakllantirilgan turli monografiya va maqola ko’rinishida yuqorida
keltirilgan sabablar asosida o’rganilganligini ko’rishimiz mumkin. Mavzuning Markaziy
Osiyo xalqlari hayotida dolzab ekanligini hisobga olgan holda mazkur masala yuzasidan
Markaziy Osiyo va G’arb tarixchilari o’z asarlarida keltirib o’tgan ayrim mulohazalarga
to’xtalib o’tishni tarixiylik nuqtayi nazardan, tarixga xolisona yondashuvni yanada
izchillashtirish asnosida yoritishga harakat qildik.
Xususan, 2004-yilda Qig’iziston Respublikasida chop etilgan “Qirg’iziston tarixi” nomli
monografiyasida ko’rsatilishicha, O’rta Osiyoning miliy-hududiy taqsimoti va Qirg’iz
Avtonom viloyatining tuzilishi, uning huquqiy jihatdan cheklanganligidan qat’iy nazar,
qirg’iz xalqining taqdiri uchun katta ahamiyatga ega bo’ldi. Negaki, asrlar davomida
mazkur hudud patriarxal urug’chilik, qaramlik va Rossiya imperiyasining chekka o’lkasi
bo’lishi tufayli Turkistonning turli viloyatlarida bo’linib qolgan qirg’iz xalqi qaytadan
ma’muriy bir butun hududga – avtonom viloyat hududiga birlashtirildi. Cheklangan
avtonomiya shaklida bo’lsa-da, qirg’iz xalqining bir milliy davlatga birlashishi –
xalqning hududiy, iqtisodit, madaniy aloqalarini mustahkamlash va millat bo’lib
shakllanishi uchun qulay sharoit yaratdi. Qirg’iz xalqi o’zining milliy davlatchiligini
bundan buyon rivojlantirish, davlat hokimyati va davlat boshqaruvi tizimini tuzish
imkoniyatiga ega bo’ldi. Qirg’izistonning iqtisodiy va madaniy taraqqiyoti tezlashdi.
Milliy avtonomiyaning e’lon qilinishi qirg’iz xalqi tarixidagi keskin burilishlardan biri
bo’lib qoldi
2
.
Mustaqillik davrida sovet hukumati tomonidan milliy hududiy chegaralanish amalga
oshirilgan hududlarda ko’pgina milliy va etnik nizolar kelib chiqdi. Bu o’z navbatida
ko’pgina xorijiy tadqiqotchi olimlar hamda tarixchilarning e’tiborini o’ziga tortdi. Mana
shunday tarixchilardan biri, Moskva shahrining sobiq meri G. Popovning “Ошибка в
проекте Ленинский тупик” asarida mazkur masalaga doir muhim ma’lumotlar
berilgan. Bolshveklar rahbarlari bosib olgan o’lkalarni iloji boricha ko’proq ushlab
turishlari uchun ham bu hududlarni millatlararo nizolar keltirib chiqarishi muqarrar
bo’lgan hududlarga taqsimlashdi. Vaholangki, XX asrning 20- yillariga qadar Markaziy
Osiyo hududida O’zbekiston, Qozog’iston, Qirg’iziston va Tojikiston kabi davlatlar
mavjud emas edi. Milliy hududiy chegaralanish o’tkazilishi natijasida mazkur davlatlar
o’rtasidagi chegaralar shunday o’tkazildiki, millatlararo nizolar bo’lishini oldindan
2
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
Volume: 01 Issue: 06 | 2021
ISSN: 2181-2608
304
ko’zda tutar edi
3
.
1936-yil Qirg’iziston Respublikasi tashkil etilgan vaqtda Qirg’iziston SSR tarkibiga
Farg’ona vodiysining aholisining ko’pchiligini o’zbeklar tashkil etadigan O’sh va
Jalolobod viloyatlari ajratib berildi. O’sha paytda mazkur hududda yashovchi qirg’izlar
bor yo’g’i 10 foizni ham tashkil etmas edi. Bu qaror esa sovet uslubiga monand
ifodalanib quyidagicha izohlandi: “Sizlarning qayerda yashashingizning ahamiyati yo’q
– O’zbekistondami yoki Qirg’izistondami, chunki bizda umumiy Vatan, hammamiz
uchun SSSR mavjud”.
4
Bundan tashqari O’sh Davlat Universiteti Professori, tarix fanlari nomzodi T. Qodirov
hamda tarix fanlari nomzodi, O’sh Davlat Universiteti dotsenti S.Smadiyarovlarning
“Конфлектов в Киргызистане и Центральной Азии” nomli maqolalari 2011- yil iyul
oyidagi O’sh voqealariga bag’ishlangan bo’lib, unda ham aynan milliy hududiy
chegaralanish masalalarining salbiy oqibatlari haqida xolisona fikr yuritilib, jumladan
mazkur maqolada quyidagi fikrlarni uchratishimiz mumkin: “Sovet Ittifoqi
parchalanganidan so’ng O’rta Osiyoning mustaqil davlatlari o’rtasidagi munosabatlarni
tartibga solishdagi eng qiyin masala bu ular o’rtasidagi chegaralarni belgilash masalasi
bo’lib qoldi. Mamlakatlar o’rtasidagi chegaralar masalasi borasida ko’p bahs va
muzokaralar bo’lib, bu hattoki chegara hududlardagi millatlar o’rtasidagi nizolarga ham
sabab bo’ldi. Mustaqil, suveren Qirg’iziston davlati uchun ham milliy chegaralarning
belgilanishi uhim ahamiyat kasb etadi. O’rta Osiyodagi milliy hududiy muammolarning
ildizi uzoqqa borib taqaladi. Buning sababi esa 1924-yilda yuqoridan turib amalga
oshirilgan milliy hududiy chegaralanishdir…”
Yuqorida keltirilgan xorijiy taqiqotchi olimlar asarlari tahlilidan olinadigan saboq
shundan iboratki, hattoki bir davlat ichidagi hududiy nizolar doimo millatlar o’rtasidagi
munosabatlarning yomonlashuviga olib keladi. Sobiq Ittifoq davlatlarining bugungi
kundagi mustaqillik davrlarida bunga yo’l qo’yib bo’lmaydi. Ilgari xo’jaliklar o’rtasida
muammo bo’lgan yer talashishlar bugungi kunda o’z-o’zidan davlatlararo muammoga
aylanib qolmoqda
5
.
Bundan tashqari www. allbest. ru saytida berilgan Tojikistonning milliy-hududiy
chegaralanishiga oid maqolada bo’lsa yuqorida keltirilgan fikrlardan biroz boshqacharoq
3
Credo. ru
4
Credo. ru
5
Credo. ru
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
Volume: 01 Issue: 06 | 2021
ISSN: 2181-2608
305
fikrlarni uchratish mumkin. 1924-yil 14-oktabrda SSSR MIK ning II sessiyasi milliy-
hududiy chegaralanish masalasini hal qildi va Turkmaniston SSR, O’zbekiston SSR,
O’zbekiston SSR tarkibida Tojikiston ASSR, Qozog’iston ASSR va RSFSR tarkibida
Qoraqirg’iz va Qoraqalpoq avtonom viloyatlari tashkil etildi.
Bizgacha ma’lum bo’lgan sovet adabiyotlari Barcha etnik guruhlarga milliy hududlarni
berish hamda o’z taqdirini o’zi hal qilishi mumkinligi borasidagi bolshveklarning
umumiy siyosatiga qaramay, 1920 va 1930-yillarda bir necha millat va elat vakillari o'z
hududlaridan tashqarida qoldi. Ko'p holatlarda bu guruhlar yo keng tarqalib ketgan yoki
bu ozchiliklar boshqa guruh uchun milliy respublika sifatida belgilangan joylarda
to'plangan, masalan, ba'zi millatlardagi aholining uchdan bir qismini tashkil qilgan
polyaklar va yahudiylar millat deb hisoblangan. Ukraina yoki Belorussiya
SSR hududlari yoki ba'zi shahar va shaharchalarda aholining qariyb yarmi yahudiylar
bo`lsada, ammo biron bir hududiy birlik tashkil etilmagan (lekin, Rossiyaning Uzoq
Sharqida 1934-yilda yahudiy avtonom viloyati tashkil etilgan). Asosan bu sohalarda
yahudiyzabon yahudiyalar uchun yahudiy tilining Belorus SSR davlat tili
sifatida belgilanishi va Rossiyaning yirik shaharlarida yahudiy tilida tegishli milliy xalq
ta'limi tizimi, shu sohalarda yahudiy adabiyoti va teatrining targ'ib qilinishi kabi
siyosatlar olib borildi
6
.
Mazkur davrga oid qator ilmiy tadqiqot ishlari bilan mashhur bo’lgan amerikalik
tadqiqodchi olim Eduard Allwarth o’zining mashhur “Zamonaviy o’zbeklar: O’n
to’rtinchi asrdan to hozirgacha bo’lgan davr” (“The Modern Uzbeks: From the
Fourteenth Century for the Present”) asarida mazkur mavzu doirasida quyidagicha fikr
bildirib o’tgan: 1923-1924-yillarda O’rta Osiyoda o’tkazilgan ma’muriy-hududiy
chegaralanishdan o’tkazilishdan bosh maqsad birinchi navbatda o’zbeklarning O’rta
Osiyo xalqlarini birlashtirish salohiyatiga barham berishdan iborat edi. Buning sababi
shunda ediki, yuqorida qayd etilgan xalqlarni birlashtirish g’oyalari bevosita o’zbeklar
bilan bog’liq edi. Bu haqida Allwarth shunday deydi: o’zbeklar madaniy sohada ham,
siyosiy sohada ham Markaziy Osiyoning janubiy qismida yuqori mavqeiga ega edi.
Ruslar uchun o’zbeklar uch tomonlama xavf solar edi. O’zbeklar Markaziy Osiyoning
o’troq aholi yashaydigan mintaqalarida ko’pchilikni tashkil qiladi va butun janubiy
hududlarning ijtimoiy va madaniy hayotida faol ishtirok etardi. Agar o’zbeklar o’zlari
yashaydigan hududlarda siyosiy faolitayini davom ettiraversalar ular mintaqa ishlariga
6Gessen, Masha (2016). Yahudiylar bo'lmagan joyda: Rossiyaning Yahudiy avtonom viloyati Birobidjanning qayg'uli va
bema'ni hikoyasi (Birinchi tahriri). Nyu York.
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
Volume: 01 Issue: 06 | 2021
ISSN: 2181-2608
306
bundan buyon ham kuchli ta’sir ko’rsataverar edi. Markaziy Osiyo xalqlariga nisbatan
o’zbeklarda boshqa etnoslarni assimilyatsiya qilish ehtimoli katta edi. Bunday
assimilyatsiya provardida o’zbeklar yashaydigan hududlarning doirasini kengaytirar va
o’zbeklarning son jihatidan salmog’ini yanada oshirar edi. Aftidan bunday omillar
Rossiyaning va mustabid tuzumning Markaziy Osiyodagi missiyasiga rahna solar edi,
shu sababli ushbu masala 1917-yilning martidan keying o’n yillikda V. I. Lenin va I. V.
Stalin tomonidan ilgari surilgan sotsial-demokratik ishchi partiyasining mafkurasi va
siyosati yangi sovet hokimiyatining dasturiga aylangan kezda judayam dolzarb masalaga
aylandi. Moskvadagi rahbarlar o’zbeklarning ta’siri kamaytirilsa, Markaziy Osiyoni
boshqarish osonroq bo’lishini va boshqa etnik guruhlarni nazorat qilish imkoniyati
keskin ko’tarilishini yaxshi fahmlar edi, Shu sababli avval mavjud bo’lgan uchta
subyektni tugatib, Markaziy Osiyoni oltita ma’muriy birlikka parchalab tashlashni
ko’zlovchi sovet siyosati bosh maqsad qilib belgilab olindi. Birinchi respublika bo’lmish
Qozog’iston Respublikasi panislomizmga qarshi qaratilgan bolshveklarning ilk
loyihalaridan biri edi.
“Turkiston va Rossiya imperiyasi taqdiri” (“Turkestan and the Fate of the Russian
Empire”) asarining muallifi Daniel Brower ruslarning qozoqlarga Chor Rossiyasi
davridayoq xayrixoh bo’lganligi haqida shunday deydi: “Markaziy Osiyoda ruslar ikki
xil madaniy zonaga duch keldi: ko’chmanchi qozoq va qirg’izlar katta hududlarni
egallagan bo’lsa, o’troq xalqlar esa eng aholi zich mintaqaga joylashgan edi. K. P. fon
Kaufman qirgizlar tabiiy va hanuzgacha primitiv prinsiplarga asoslangan o’ziga xos
turmush tarziga egaligiga ishonchi komil edi. Primitiv turmush tarzi yovvoyilikka yaqin
xususiyatni kasb etishi mumkin edi. Biroq uning nuqtayi nazaridan bunday turmush tarzi
o’zida islom dinidan himoya qiluvchi kuchni mujassamlashtirardi. Uning real dalil
isbotlarga emas balki batamom G’arb ijtimoiy nazariyasiga asoslangan qarashi bunday
qoloq xalqlar murakkab dinga ega emasligini anglatar edi. Ko’chmanchilar rasman
islom diniga e’tiqod qiladi, aslida bu dindan o’zini chetga oladi va muayyan diniy
e’tiqodga ega emas. Islom dini dasht hududlarida hozirgi Qozog’iston hududida
hukmronlik qilmasligi kerak. Ushbu xaqlarning kalajagi Rossiyaning Turkistondagi
islom diniga nisbatan tutgan siyosatiga bog’liq. U kolonial siyosat olib boorish uchun
etnik tafovutarni bilish zarurligiga amin edi. Amaliy faoliyat doirasida rus kuzatuvchilari
shunday xulosaga keldi: Sartlar- bu eng avvalo urug’-aymoqlarga bo’linishdan voz
kechgan savdogarlar, hunarmandlar yoki dehqonlardir. Demak G’arb andozalari
bo’yicha sartlar Turkistonning tub aholisi orasida eng yuksak ijtimoiy mavqeini
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
Volume: 01 Issue: 06 | 2021
ISSN: 2181-2608
307
egallagan.Turkmanlar, qozoqlar va qirg’izlar insoniyat taraqqiyotining quyi pog’onasida
joylashgan ko’chmanchilardir. K.P. fon Kaufman fikricha agar ko’chmanchilar
ma’muriy hududiy jihatdan sartlarga yaqin joylarga joylashtirilsa ular fanatik, monofiq
va poraxo’r mullalar, hojilar, avliyolar va darveshlarning qurbonlariga aylanadi. Shu
sababdan mintaqa viloyatlaridagi okruglar va tumanlarning ma’muriy chegaralarini tuzib
chiqishda sartlar hamda qirg’izlarni hududiy jihatdan qat’iy ajratish bosh maqsadga
aylandi. K.P. fon Kaufmanning colonial boshqaruvi islom dinini tiyib turish va tub
xalqlarning hurmatini qozonish imkonini beradigan bilimlarga asoslangan edi. Buni
ro’yobga chiqarish uchun u birinchi qadamni ushbu hudud va xalqlarning noyob jihatlari
bilan tanishishdan boshladi. So’ngra maxsus institutlar tuzilda va Rossiya hukmronligini
o’rnatish uchun zarur bo’lgan siyosat yaratildi. Shundan keyin Turkistonni imperiyaning
mustahkam hududiga aylantirishni boshlash mumkin edi. Qozoq respublikasini tashkil
etishdan bosh maqsad O’rta Osiyodagi Turkiston va Rossiyadagi Tatariston, Qrim,
Boshqirdiston va Kavkaz kabi turk o’lkalarida to’siq bo’ladigan hududni yaratish, islom
bayrog’i ostida g’oyalarning Turkistondan Rossiyaning turkiy musulmon o’lkalariga
tarqalishining oldini olish edi.”
Tadqiqotchil olim Arne Haugen “”(“The Establishment of National Respublics in Soveit
Central Asia”) asarida qozoq dashtida olib borilgan mazkur siyosat haqida quyidagicha
xulosa beradi: “Rossiya hukumati Markaziy Osiyoda sivilizatorlik missiyasini
cheklangan miqdorda amalga oshirdi. Bir qancha rus maktablari ochildi va eng asosiysi
ma’rifat yo’lida gazetalar chop etish yo’lga qo’yildi. Shunga qaramay bu ehtiyotkorona
yondashuv edi. Chunki ruslarning ko’z o’nggida islom dini dahshatli fanatizmni
qo’zg’atishi mumkin edi. Islom dini asta-sekin o’z ahamiyatini yo’qotishiga umid
bog’lab u nazardan chetda qoldirildi, din e’tiborga olinmadi va yakkalab qo’yildi hamda
har qanday hujum islom diniga emas uning tashkiliy tuzilmasiga qaratidi. Chor
hukumati yuritgan bunday siyosat eng avvalo Markaziy Osiyoning janubiga taalluqlidir.
Qozoq dashtlarida vaziyat tubdan farq qilar edi. U yerda janubdagiga nisbatan ruslar
amalga oshirgan o’zgarishlar kuchliroq sezilar edi. Masalan dunyoviy ta’lim dasturi
Turkistonga nisbatan qozoq dashtlarida ancha kengroq joriy etilgan edi. Bu tez orada
intellektual kamolotga yetishishga va qozoq ziyolilarining paydo bo’lishiga olib keldi.
Shuningdek Qozoq Respublikasining tashkil etilishi O’rta Osiyodagi bosmachilik
harakati Rossiyaning Tatariston, Boshqirdiston, Kavkazdagi turkiy musulmon
o’lkalariga tarqalishining oldini olar edi. Sovetlarning milliy hududiy chegaralanish
o’tkazishga majburlagan sabablar to’g’ridan to’g’ri panturkizm, panislomizm hamda
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
Volume: 01 Issue: 06 | 2021
ISSN: 2181-2608
308
bosmachilik harakati bilan bog’liq edi”.
Arne Haugen bu borada shunday deydi: “G’arb nuqtayi nazariga ko’ra bosmachilar chet
ellik bosqinchilarga ya’ni ruslarga qarshi milliy ozodlik kurashchilaridir”.
Boymirza Hayit fikricha: “Bosmachilik milliy ozodlik kurashchilarining uyushgan sa’yi
harakatini o’zida mujassam etgan”. Olim bunday xulosaga kelishida I. V. Stalinning
bayonotiga asoslanganligi birlamchi ahamiyat kasb etganligini anglash qiyin emas. I. V.
Stalin bosmachilik arakati Markaziy Osiyo respubliklalarini Sovet hokimiyatidan ajratib
olishni maqsad qilgan deb ta’kidlagandi.
Foydalanilgan manbalar va adabiyotlar ro`yxati
1. Karimov I.A. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik
shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T: O`zbekiston,1997.
2. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.T: O`zbekiston, 2009.
3. Alimova D., va boshq. O’zbekiston tarixi. T.: Sharq, 2000.
4. O.Atamirzayeva, V.Gentshke, R.Murtazayeva.
5. Узбекистан Многонациональный : Историко-Демографический Аспект. T.:
Yangi asr avlodi, 2011
6. Shamsutdinov R., Karimov Sh. Vatan tarixi. T.: Sharq, 2010.
7. Tursunov X. O’zbekiston SSRning tashkil topishi. T.: Fan, 1957.
8. O’zbekistoning yangi tarixi: O’zbekiston sovet mustamlakachiligi davrida. Ikkinchi
kitob. T.:Sharq, 2000.
9. O’zbekiston Milliy Ensiklopediyasi. T.: O’zbekiston, 2006.
10. O’zbekiston SSR tarixi. I.Mo’minov tahriri ostida. T.: Fan,1971.
11. Крыльцов. И. И. Государственное размежевание Средне-Азиатских
Республик//Вестник юстиции Узбекистана. 1925. №1.
12. Мухаммедяров Ш.Ф., К истории проведение национально-государствен-ного
размежевания Средней Азии в 1924 г.// Советское Востоковедение. 1955. №1.
13. www.credo.ru
14. www.albest.ru
|
