O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI
TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOShKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
UNIVERSITETI
“
Pedagogika. Psixologiya”
AMALIYOT
TOPSHIRIQ
№
3
Bajardi: Alimov Javlon
Qabul qildi: Hamrayeva Gulnoz
TOSHKENT-2024
Vazifa:
1.
Xayol, uning turlari va namoyon bo'lish xususiyatlari
2.
Sezgi bilish jarayoni sifatida
Har kim bizni atrofida dunyo, va biz uning idrok bilan kiryapman o'sha
tasvirlar orasidagi, juda muhim farq bor, deb biladi. Buning sababi sifatida bunday
hodisaning bir kishi borligi xayol. tasavvur ikki asosiy komponentlarini edi,
insonning hisoblanadi. Uning birinchi element - muayyan bir shaxsni qoldi o'tgan
Aslida, tasvirlar saqlanadi bo'lgan xotira. Ikkinchi - rivojlanish darajasi individual
bo'lgan xayol. Tufayli bu xususiyatlar har ikki o'ziga xos bo'lgan, va tasavvur ham
sub'ektiv xususiyat ekanligi uchun
Bu kimligi tufayli, u tasavvur quyidagi turlarini ajratishga qaror:
1)
aks ettiradi, bunda xarakterlanadi tasavvur bunday, oqilona xayol
odamning fikrini ob'ekti eng unutilmas bir qismi, faqat eng muhim hisoblanadi.
Bu ko'p jihatdan ob'ekt xususiyatlariga (yoki emas esladim) bilan belgilanadi
Ushbu ko'rish turi, yodda ko'rsatish ob'ektini etarlilik darajasi.
2)
xayol - xayol xil, real mohiyati uchun huzurida qabul xos emas;
3)
yolg'on bo'lgan haqiqatga bir qasddan buzish bor.
Xayol barcha turlari, shuningdek, ularning sabablari xilma-xilligi asosida
tasniflanadi mumkin. Bu erda, masalan, har bir o'ziga xos tasavvur bor qaerda,
deb turlari xavfsiz holatga qilinadi. Mana, ulardan ba'zilari:
-
Bir kishi o'z fikr va e'tibor ustidan nazoratni kamaytiradi, qoida, deb,
xarakterlanadi beixtiyor xayol. Bunday tasavvur "o'z-o'zidan" paydo bo'ladi va
bolalikni yoki erta o'smirlik davrida, hayotga erta bosqichda odamlarga xos. Juda
tez-tez u tushida yoki yarim uyquda davlat uchraydi. Bunday beixtiyor
vakolatxonalari o'ziga xos xususiyati bajarish aniqlamay natijasida juda zaif, ong
boshqa "qoldiq" tasvirlar bilan munosabatlar hisoblanadi;
-
o'zboshimchalik tasavvur faol sifatida psixologiya hisoblanadi. Qasddan
tasavvur. Bu har qanday roli olib talab o'yinlari davomida, erta bolalik rivojlanishi
boshlaydi. "Roli haqqoniyligi" istagi keyinchalik bir kishi, o'z qaror qabul qilish
maqsad qilib belgilash va ularni hal qilish yo'llari xaritasini uchun zarur bo'ladi
hayoti, kabi erta ariza topadi faoliyatini, yordam beradi;
-
Bir kishi bunday narsa bir tasvirni yaratish kerak bo'lsa oldindan u hech
qachon ko'rmagan edi va nima tajribali emas, namoyon tasavvur uyg'otish, lekin
u tabiatda mavjud aniq bilur. Thanks unga, bir odam o'tgan, yoki uzoq
mamlakatlarning hozirgi manzaralari rekonstruksiya ko'zga;
-
qayta farqli o'laroq ijodiy xayol, yangi tasvir va haqiqat modellarini
yaratadi. U sizning fikr, bir narsa ham yaratishingiz mumkin, shunday qilib,
Bundan tashqari, bu odamning tashkil etilishi mumkin allaqachon ilgari boshqa /
qavmlariga yaratgan, lekin u bilmaydi mumkin.
Xayol turlari va ularning namoyon bo'lish xususiyatlari bir nechta omillar
bo'ylab ta'sir qiladi. Xayol, jinsiy xayol, kundalik xayol va ko'rgazma xayol kabi
turli shakllarda bo'lishi mumkin.
Kundalik xayol
: Bu turdagi xayol, kundalik hayot va faoliyatlar bilan bog'liq
masalalarga oid bo'lishi mumkin. Masalan, ishda qilgan ishlar, kundalik muomala
va munosabatlar, o'z-o'zini rivojlantirish bo'yicha xayollardir.
Jinsiy xayol
: Bu turdagi xayol, jinsiy o'xshashlik, sevgi, aloqa va bir-birini
tushuntirish bo'yicha bo'lishi mumkin. Uning shakllari o'zaro farqli bo'lishi
mumkin, masalan, romantik xayol, erotika, turmush muhabbat va boshqalar.
Ko'rgazma xayol
: Bu turdagi xayol, o'zining istalgan obyektni qanoatlantirishga
asoslangan. Bu odatda faol sportchi, artist, yoki biznesmani o'zining maqsadlariga
erishish, muvaffaqiyatga yetishish yoki yaxshi ko'nikmalarga ega bo'lishni xayol
qilishi mumkin.
Xayol, odamning psixologiyasiga va insonning shaxsiy hayotining muhim
qismi bo'lib, odamni motivatsiyalash, yaratuvchi fikrlash, yoki negativ oqibatlarni
kamaytirishda muhim rol o'ynaydi. Xayol, insonning faoliyatini, qarorlarini
olishini va mustaqil harakat qilishini ta'minlaydi. U, insonda o'zini qanday his
qilishini, dunyoqarashini, va o'z faoliyatlari uchun maqsadlarini shakllantirishga
yordam beradi.
Ma’lumki bizni o‘rab turgan tashqi olamdagi narsa va hodisalarning juda ko‘p
belgi va xususiyatlari mavjud. Masalan, narsalarning rangi, ta’mi, hidi, qattiq
yoki yumshoqligi, g‘adir-budur yoki tekisligi, harorat va boshqalar. Ana
shu narsa va hodisalarning turli xil belgi, xususiyatlarini biz ham turlicha sezgi
a’zolarimiz orqali ongimizda aks ettiramiz.
Tashqi olamdan bizni tanamizga milliard qo‘zg‘ovchilar hujum qiladi.
Bizning qorong‘i ichki dunyoimizda esa sirli miyamiz ishlaydi. Bu fakt esa
psixologiyaning yuqori ming yildan ortiq fundamental muammosini ko‘taradi.
Masalani echishda bundan yuz yil avval psixologiya fan sifatida rivojlandi: Atrof
muxitimizni o‘rab turgan siymolar miyamizga tushadi?
Zamonaviy tilda esa uni quyidagicha talqin qilsa bo‘ladi: tashqi olam xaqidagi
tasavvurlarimizni qanday tuzishimiz; lagerdagi gulxanni yonishidan chiqayotgan
tutunining aktiv neyron zanjirlariga aylanishi? Qanday qilib biz tirik
neyroximiyadan olovnito‘lqinini, temperaturasini hamda olovni tutunini hidini
anglaymiz? Miyamizda dunyoni rasmini aks ettirishimiz uchun, tashqi dunyoni
fizikaviy energiyasini bilishimiz va uni nerv signallari shaklida kodlashiiz, va bu
jarayon an’anaviy sezgi deyiladi. So‘ng esa biz buni olib biz o‘z sezgilarimizni
tashkil qilishimiz va sharxlashimiz, va bu jarayon an’anaviy idrok deyiladi.
Bizning kundalik amaliyotimizda sezgi va idrok uzilmas bir jarayonga aytiladi. 5
chi va 6 chi boblarda biz ikkala qismini birlashgan jarayonini ko‘rib chiqamiz.
Biz bu bobni sensor retseptorlardan boshlab, yuqori darajadagi ma’lumotlarni
ishlanmalarini ko‘rib chiqamiz. Kirish qismidagi sensor analiz, psixologiyada
ma’lumotlarni sxema bo‘yicha pastdan yuqoriga qarab ishlash deb nomlanadi.
Sezgi jarayonining buzilishi xar erda bo‘lishi mumkin bu sensor retseptordan
boshlab to perseptiv interpretatsiyada tugaydi. Masalan, inson ko‘zida katarakta
bilan tug‘ilsa uni ko‘zlari yorug‘likni ko‘rmaydi, bu jarayonda eng murakkab
mexanizm ishlasa xam ko‘rish ma’lumotlarini bilolmaydi. Miyasi shikastlangan
bemorlarda ham qandaydir sezgi va idrok zanjirlari bor. Miya po‘stlog‘ining
chakka qismi buzilganda, inson yuzini tanish javobgarligi yo‘qoladi va bu
kasallik prosopagnoziya deb nomlanadi. Unda sezgilari normal, lekin idroki
normal emas. U ma’lumotlarni ko‘rib qabul qila oladi va insonni
yuz tuzilishini xarakterlab bera oladi, lekin uni taniy olmaydi. Unga notanish
chexrani ko‘rsatishganda u bunga e’tibor beraydi. Unga tanish chexrani
ko‘rsatishganda, avtonom nerv sistemasi reaksiyasi shuni ko‘rsatadiki u
xavotirlanadi va terlashni boshlaydi, lekin bu inson kimligini aytib bera olmaydi.
U o‘z chexrasini ko‘zguda ko‘rganda, yana shu chalkashlikga keladi. Miyani
buzilganligi sababli, u ma’lumotlarni sxema bo‘yicha tepadan pastga qrab
ishlolmaydi – to‘plangan bilimlarni sensor ma’lumotlar bilan bog‘lay olmaydi.
Tevarak-atrofimizdagi narsa va hodisalarning turli xil belgi hamda
xususiyatlari har doim ham bizning sezgi a’zolarimizga ta’sir etib turadi. Natijada
bizda turli sezgilar hosil bo‘ladi. CHunonchi, nurlarning ko‘zimizga ta’sir qilishi
natijasida ko‘rish sezgisi, har xil tezlik va kuchlanishdagi havo to‘lqinlarining
qulog‘imizga ta’sir etishi natijasida eshitish sezgisi, nafas olish paytida havo bilan
birga burun bo‘shlig‘iga kirgan har turli modda zarrachalarining ta’siri natijasida
hid sezgisi, biror narsani qo‘limiz yoki badanimizga tegib ta’sir etish natijasida
teri (taktil – biror narsaning terimizga tegishi) yoki bosim sezgisi va shu kabi
sezgilar har doim hosil bo‘ladi.
Demak, sezgi deb, atrofimizdagi narsa va hodisalarning sezgi
a’zolarimizga bevosita ta’sir etishi natijasida ularning ayrim belgi va
xususiyatlarini miyamizda aks ettirilishini aytamiz.
Sezgi bilish jarayonlari ichida oddiy psixologik jarayon bo‘lib, tashqi
olamdagi narsa va hodisalarni aks ettiradi. Tashqi olamdan kelayotgan
qo‘zg‘atuvchilarning muayyan retseptorlarga bevosita ta’sir etish orqali ayrim
belgi va xususiyatlarni va organizm ichki holatini aks ettiradi. Ma’lumki,
insondan sezishning dastlabki bosqichi hissiy bilishdan boshlanib, keyinchalik u
mantiqiy bilishga o‘tadi. Sezgi ham oddiy psixologik jarayon bo‘lgani bilan uning
yuzaga kelishi o‘z-o‘zidan hosil bo‘lmaydi. Ular jumlasiga quyidagilar kiradi:
Sezgi a’zolariga ta’sir etadigan narsa va hodisaning bo‘lishi.
Sezuvchi apparat, ya’ni analizatorning mavjud bo‘lishi. Masalan,
havoning sovuqligini, temirning qattiqligini, qorning yumshoqligi va boshqalarni
sezamiz.
Sezgi idrok bilan bog‘liq bo‘ladi, lekin narsa va hodisani idrok
qilishdan oldin uni sezish lozim, shu bois sezgilar materiyaning sezgi
a’zolarimizga ta’siri natijasidir. Sezgi axborotlarini qabul qilib, tanlab, to‘plab,
har bir sekundda axborotlar oqimini qabul qilib va qayta ishlab miyaga etkazib
beradi. Natijada tevarak - atrofdagi tashqi olamni va organizm o‘z ichki holatini
adekvat “mos” aks ettirishi hosil bo‘ladi. Sezgi a’zolari tashqi olamning inson
ongiga olib kiradigan yo‘llaridan biridir.
| 