2- rasm. Uzluksiz ishlaydigan rektifikastion qurilma sxemasi:
1 -isitgich; 2-rektifikastion kolonna; 3-deflegmator; 4-ajratgich; 5-sovitgich; 6-
distillyat yig`gich; 7-qaynatgich; 8-qoldiq mahsulotni yig`gich.
Rektifikastion kolonnalarda rektifikastiya jarayoni bug` va suyuq fazaning ko’p
marta o’zaro kontakti ta’sirida amalga oshadi. Shu maqsadda kolonna maxsus kontakt
qurilmalari- tarelkalar bilan ta’minlangan bo’ladi. Tarelkalar kolonna ichida gorizontal
holatda o’rnatiladi.
Dastlabki aralashma isitgichda qaynash temperaturasigacha isitiladi, so’ngra
kolonnaning ta’minlovchi tarelkasiga yuboriladi.
Ta’minlovchi tarelka qurilmani ikki qismga (yuqorigi va pastki kolonnaga)
bo’ladi. Yuqorigi kolonnada bug`ning tarkibi engil uchuvchan komponent bilan boyib
boradi, natijada tarkibi toza engil uchuvchan komponentga yaqin bo’lgan bug`lar
deflegmatorga beriladi. Pastki kolonnadagi suyuqlik tarkibidan maksimal miqdorda
engil uchuvchan komponentni
ajratib olish kerak, bunda qaynatgichga kirayotgan
suyuqlikning tarkibi asosan toza holdagi qiyin uchuvchan komponentga yaqin bo’lishi
kerak.
Shunday qilib, kolonnaning yuqorigi qismi bug` tarkibini oshiruvchi qism yoki
yuqorigi kolonna deb ataladi. Kolonnaning pastki
qismi esa suyuqlikdan engil
uchuvchan komponentni maksimal daraja ajratuvchi qism yoki pastki kolonna deb
ataladi.
Kolonnaning pastidan yuqoriga qarab bug`lar harakat qiladi, bu bug`lar
kolonnaning pastki qismiga qaynatgich (issiqlik almashinish qurilmai) orqali o’tadi.
Qaynatgich odatda kolonnaning tashqarisida yoki uning
pastki qismida joylashgan
bo’ladi. Bu issiqlik almashinish qurilmasi bug`ning yuqoriga yo’nalgan oqimi hosil
qiladi. Kolonnaning yuqorisidan pastga qarab suyuqlik harakat qiladi. Bug`lar
deflegmatorda kondensastiyaga uchraydi. Deflegmator sovuq suv bilan sovitiladi. Hosil
bo’lgan suyuqlik ajratgichda ikki qismga ajraladi. Birinchi qism flegma kolonnaning
yuqori tarelkasiga beriladi. Shunday qilib, kolonnada suyuq fazaning pastga yo’nalgan
oqimi yuzaga keladi. Ikkinchi qism – distillyat sovitilgandan so’ng yig`gichga
yuboriladi.
Deflegmatorda bug`lar to’la yoki qisman kondensastiyaga uchraydi.
Birinchi
holda kondensat ikkiga bo’linadi. Birinchi – qism flegma qurilmaga qaytariladi,
ikkinchi qism esa distillyat (rektifikat) yoki yuqori mahsulot sovutgichda sovitilgandan
so’ng, yig`ish idishiga yuboriladi. Ikkinchi holda esa deflegmatorda kondensastiyaga
uchramagan bug`lar sovitgichda kondensastiyalanadi va sovitiladi:
bu holda ushbu
issiqlik almashinish qurilmasi distillyat uchun kondensator – sovutgich vazifasini
bajaradi.
Kolonnaning pastki qismidan chiqayotgan qoldiq ham ikki qismga bo’linadi.
Birinchi qism qaynatgichga yuboriladi, ikkinchi qism (pastki mahsulot) esa sovitgichda
sovitilgandan so’ng yig`ish idishiga tushadi.
Rektifikastion qurilmalar odatda nazorat-o’lchash va boshqaruvchi asboblar bilan
jihozlangan bo’ladi. Bu asboblar yordamida qurilmaning ishini avtomatik ravishda
boshqarish va jarayonsni optimal rejimlarda olib borish imkoni tug`iladi.
Rektifikastion
kolonna korpusida xom-ashyo, flegma va bug`ni kiritish, tayyor
mahsulotlar,
qoldiqni chiqarish, bosim, temperatura va sathni o’lchash asboblarini
o’rnatish uchun shtusterlar ko’zda tutilgan.
Tarelkali kontakt qurilmalarini ko’p belgilariga ko’ra sinflarga ajratish mumkin.
Masalan: suyuqlikni bir tarelkadan keyingi tarelkaga uzatish usuliga ko’ra ular
suyuqlikni quyilish moslamali va quyilish moslamasi bo’lmagan turlarga bo’linadi.
Quyilish moslamali tarelkalar maxsus kanallarga ega bo’lib, suyuqlik shu kanallar
orqali yuqori tarelkadan pastki tarelkaga quyiladi. Bu kanallar orqali bug` faza
yuqoriga o’tolmaydi. Quyilish moslamasi bo’lmagan tarelkalarda suyuqlik va bug` faza
yuqori tarelkadan keyingi tarelkaga ulardagi teshiklar orqali o’tadi.
Gaz va suyuq fazaning o’zaro kontaktlashuv usuliga ko’ra tarelkalar barbotajli va
oqimli turlarga bo’linadi. Barbotajli tarelkalarda suyuqlik yaxlit, gaz esa dispers faza,
oqimli tarelkalarda aksincha, gaz faza yaxlit, suyuqlik dispers holatda bo’ladi.
