|
Modellashtirishning asosiy usulllari
|
| bet | 3/4 | | Sana | 08.01.2024 | | Hajmi | 22,98 Kb. | | #132671 |
Bog'liq Modellashtirish va matematik model haqida DARSNING KLASSIFIKATSIYASI, ruslan mashina detallari, Masalalarni tenglama va jadval tuzib yechish, 3-маьруза, 1-var, Range Variables Vs. Vectors in Mathcad, 11 ДМТТ, 83162, O‘rtacha oylik nominal hisoblangan ish haqi, Hasanov D, 106EN 3.2 MEMBER AGREEMENT, 775-сон 27.12.2021. O‘zbekiston Respublikasi oliy harbiy ta’lim muassasalarida o‘qishga nomzodlarni saralab olish va qabul qilish, kursantlarni o‘qishdan chetlashtirish va qayta tiklash tartibi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida, tkPXE41FqW6vO2qox93KdWXYr6xQPtfWVwLEiYnA, Asosiy texnologik jarayon va qurilmalar, Kimyoviy reaktorlar Model-voqeliklarning soddallashgan ko‘rinishi. Matematik-model vaziyat yoki jarayonning matematik ifodalarda soddalashgan bayoni.
Ilk bor matematik modellashtirish ijtimoiy fanlardan iqtisodiy fanlarga tatbiq etilgan. Aynan o‘sha vaqtda psixologiya biologiyaning ba’zi metodlarini o‘zlashtirib oldi, o‘z navbatida, biologiya bu metodlarni matematik fizika va kimyadan olgan edi. Politologiya bu ikki ilmiy fan izidan borib, 50-60 yillar davomida asta-sekin miqdoriy metodika tomoniga o‘tdi. Hozirgi vaqtda ijtimoiy xulq modelidan foydalanish nuqtai nazarida u faqat iqtisodiyotdan ortda qolmoqda.
Charls Leyv va Jeyms March modelga shunday ta’rif beradi:
“Model - bu haqiqiy dunyoning soddalashgan manzarasi. U haqiqiy dunyoning ba’zi hossalarini o‘zida jamlaydi, ammo model real dunyoning barcha xossalariga ega. Model ko‘pgina o‘zaro bog‘liq bo‘lgan dunyo to‘g‘risidagi farazlardan iborat. Har qanday manzara kabi model o‘zi aks ettirgan hodisadan sodda ko‘rinishga ega.”
Model yaratish
Model yaratishdagi ilk qadam-indiktuv qadam bo‘lib, u modellashtirishi kerak bo‘lgan jarayonga oid kuzatuvlarni tanlab olishdan iborat. Ushbu boshlang‘ich qadamning tasavvur qilishning imkoniy yo‘llaridan biri muammoni shakllantirishdan iborat, ya’ni nimani e’tiborga olish kerak, nimaga e’tibor bermasa bo‘ladi, degan masalani hal etish lozim.
Ikkinchi qadamda, muammoni aniqlashdan noformal modelni yaratishga o‘tish nazarda tutiladi. Formal model saralab olingan kuzatishlarni tushuntira oluvchi, ammo ayni paytda yetarli darajada qat’iy ajratilmagan va ularning mantiqiy bog‘liqligi darajasini aniq tekshirib bo‘lmaydigan instirumentlar to‘plamidir. Mazkur bosqichda modellarni ishlab chiquvchilarning ko‘pchiligi, ayni ma’lumotlarni tushuntirishga yaraydigan bir qator noformal farazlarni ko‘rib chiqadi, bu yo‘l bilan bir necha potensial modellarni tahlil etishadi va ulardan qaysi biri o‘rganilayotgan muammoni to‘la aks ettirishini hal qilishga urinishadi.
Uchinchi qadam noformal modeldan matematik modelga o‘tish. Bunday o‘tish formal modelning bayoni va ayni g‘oya, jarayonlarni tasvirlashga qodir to‘gri keluvchi matematik strukturalarni izlashni o‘z ichiga oladi. O‘tish bosqichi o‘zida ikki xavfni jo etadi.
Navbatdagi bosqich, formal modelning matematik ishlanmasi bosqichi bo‘lib, u matematik modellashtirishda hal qiluvchi bosqich hisoblanadi. Aynan shu yerda modelning dastlabki farazlari notrivial oqibatlarning formal rasmiy xulosasi uchun matematik modellarning barcha mantiqiy, algebraik, geometric differensial, ehtimoliy, kompyuterli shakllari qo‘llaniladi. Bu bosqich modellashtirishning deduktiv yadrosi hisoblanib, haqiqatga yaqin farazlardan notrivial va kutilmagan xulosalarni izlaydi. Qo‘lga kiritilgan xulosalar yana bir jarayonidan o‘tadi – bu gal matematik tildan tabiiy tilga qayta o‘tadi. O‘tish muayyan axborotlarni va farazlarni qo‘shish va yo‘qotish orqali amalga oshadi. Modellashtirish ko‘pincha kutilmagan natijalarni hosil qiladiki, ular avval kutilgandan ham qiziqroq bo‘lishi mumkin. Keyin tadqiqotchi modelga muayyan aniqlikni kiritish maqsadida modellashtirishning dastlabki bosqichiga qaytmog‘i lozim.
|
| |
