Kalit so’zlar: integratsiya, integrative yondashuv, kompetenlik, refleksiya,
refleksiv kompetentlik.
Boshlang’ich sinf o’quvchilarining kommunikativ madaniyatini shakllatirishda
integrative yondashuv asosida shakllantirish masalalari
– “Ta’lim to’g’risida”gi
Qonuni 2020-yil 23-sentabr, 2022
—2026-yillarda O’zbekiston Respublikasini
rivojlantirishning “Taraqqiyot strategiyasi”da va boshqa me’yoriy hujjatlarda
uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilish vazifalari belgilangan bo’lib, bu esa ta’lim
jarayonida o’quvchilar bilan ishlash, ularni barkamol avlod sifatida shakllantirish
davlat miqyosida muvaffaqiyatli amalga oshirilishida zamin bo’lmoqda. Jumladan,
“Ta’lim to’g’risida”gi qonunning 9-moddasida “Boshlang‘ich ta’lim ta’lim
oluvchilarda umumiy o‘rta ta’limni davom ettirish uchun zarur bo‘lgan savodxonlik,
bilim, malaka va ko‘nikmalar asoslarini shakllantirishga qaratilgan” deb alohida
ta’kidlangan.
O‘zbekiston milliy ensiklopediyasida “Integral (lot, integer-butun) matematik
analiz (tahlil)ning asosiy tushunchalaridan biri. Integrallash matematikada aniqmas
integralni izlash amali. Integratsiya (lot. Integration
– tiklash, to‘ldirish. integer-
butun
so‘zidan), fanlarning yaqinlashishi va o‘zaro aloqa jarayoni, differensiatsiya
bilan birga kichadi”.
Har bir tarixiy davrning pedagogik tizimida ma’lum bir jamiyatning boshqa
sohalari kabi sezilarli o‘zgarishlar yuz bergan. Shu bilan birga, jamiyat
taraqqiyotining barcha bosqichlarida yosh avlodni mustaqil hayotga sifatli
tayyorlashga alohida e’tibor qaratish lozim. Bugungi kunda o‘quvchi va talabalar
yuqori aqliy salohiyatga ega, ammo ko‘pincha uni amalda qo‘llay olmaydilar.
Ushbu muammoni hal qilishning samarali vositalaridan biri boshlang‘ich sinf
o‘quvchilarining dunyoning yaxlit manzarasi, haqidagi g‘oyasini shakllantirishga
yordam beradigan ta’lim mazmunini integratsiyalash bo‘lib qolish mumkin.
Psixologik-pedagogik adabiyotlarda integratsiya deganda alohida elementlar
sintez orqali yaxlitlik xususiyatiga ega bo‘lgan tizimga birlashadigan jarayon
tushuniladi.
421
Integratsiyalashgan darslar o‘quvchilarning ijodiy faoliyatini majburiy
rivojlantirishni ham o‘z ichiga oladi. Bu barcha o‘quv fanlari mazmunidan
foydalanishga, atrofdagi hayot hodisalari va voqealarga murojaat qilib, fan,
madaniyat, san’atning turli sohalaridan ma’lumotlarni jalb qilishga imkon beradi.
Shunday qilib, integratsiyalashgan ta’lim bo‘lajak boshlang‘ich sinf
o‘qituvchilari faoliyati uchun yangi shart-sharoitlarni yaratadi, bu o‘zaro bog‘liq
fanlar muammolariga o‘zlarini singdirishga yordam beradigan ijodiy faoliyatni
rivojlantirish uchun zarur shart sanaladi.
Boshlang‘ich sinflarda integrativ darslarning an’anaviy darslardan quyidagi
ustunliklari mavjud:
▪
integrativ darslar o‘qitish motivatsiyasini oshirishga, o‘quvchilarning bilim
qiziqishini shakllantirishga, dunyoning yaxlit ilmiy manzarasiga va hodisani bir
necha tomondan ko‘rib chiqishga yordam beradi;
▪
nutqning rivojlanishiga, o‘quvchilarning taqqoslash, umumlashtirish,
xulosa chiqarish qobiliyatini shakllantirishga hissa qo‘shish; o‘quv jarayonini
intensivlashtirish, ortiqcha zo‘riqish, ortiqcha yuklamalarni yengillashtirish;
▪
integrativ darslar fanni tushunishni chuqurlashtiradi, ufqni kengaytiradi,
ko‘p qirrali, uyg‘un va intellektual rivojlangan shaxsni shakllantirishga hissa
qo‘shadi;
▪
integratsiya o‘quvchilarning turli fanlar bo‘yicha muayyan xulosalarini,
kuzatishlarini tasdiqlovchi yoki chuqurla
shtiruvchi faktlar orasidagi bog‘lanishlarni
topish manbai hisoblanadi;
▪
integratsiyalashgan darslar bilimlarni tizimlashtirishga imkon beradi;
▪
integrativ darslar ko‘proq darajada o‘quv ishlarining umumiy ilmiy va
ratsional
ko‘nikmalarini shakllantiradi,
▪
integrativ darslar ta’lim-tarbiya jarayonini intensivlashtirish metodikasini
egallashni, o‘qitishda faollikka asoslangan yondashuvni amalga oshirishni talab
etganligi sababli o‘qituvchining kasbiy mahoratining o‘sishiga yordam beradi.
Integratsiyalashgan darsning asosiy qonuniyatlari quyidagi jihatlardan iborat:
➢
butun dars muallifning g‘oyasiga bo‘ysunadi, dars asosiy g‘oya bilan
birlashtiriladi (darsning yadrosi);
➢
dars yahlit ko‘rinishga ega, dars bosqichlari yahlit qismlarni tarkibiy
qismlari;
➢ darsning
bosqichlari va tarkibiy qismlari o‘zaro mantiqiy va tizimli
bog‘langan;
➢ dars uchun tanlangan didaktik materiallar rejaga mos keladi;
➢
axborot zanjiri “berilgan” va “yangi” sifatida tashkil yetilgan va nafaqat
tarkibiy, balki semantik bog‘liqlikni ham aks ettiradi. Strukturaning izchilligiga
ketma-ket yerishiladi, ammo parallel aloqani istisno qilmaydi. (birinchi holatda,
harakatlar ketma-ketligi kuzatiladi, ikkinchisida boshqa mantiqiy qurilgan fikrga
mos keladigan tegishli vazifalar bajariladi).
422
Ushbu qonununiyatlarga rioya qilish darsni ilmiy va izchil tuzilmasi sifatida
ko‘rib chiqishga imkon beradi, unda tarkib nuqtai nazaridan quyidagilar
ahamiyatga ega: bilim va ko‘nikmalar to‘plami va ular bilan erkin ishlash,
o‘rganilgan va o‘rganilayotganlarning taqqoslanishlarga bo‘ladi.
|
