9-MAVZU: EKOLOGIYANING
HUQUQIY ASOSLARI.
Reja:
1. Ekologiya huquqi, uning predmeti va ob’ekti.
2. Ekologik tizim tushunchasi.
3. Ekologik javobgarlik tushunchasi.
4. Ekologik ekspertizaning xuquqiy asoslari.
5.
Texnologiya
va
texnikaning
ekologik
ekspertizasi.
Tayanch iboralar:
ekologiya huquqi, ijtimoiy
ekologiya, inson ekologiyasi, ekologik ekspertiza,
tabiiy resurslar, ekotizim, ekologik xamkorlik,
biomahsuldorlik, ekologik javobgarlik, ekologik zarar.
Ekologiya huquqi, uning predmeti va ob’ekti
Ekologiya huquqi O’zbekiston huquq tizimining
yaxlit tormog’i hamda hozirgi va kelajak avlod
manfaatlari yo’lida jamiyat, tabiat va insonning o’zaro
ta’siri sohasidagi ijtimoiy (ekologik) munosabatlarni
huquqiy jihatdan tartibga soladi.
«Ekologiya» so’zi (grekcha «osos» — uy, turar
joy hamda «1ogos» — ta’limot) inson yashaydigan
uy, joy to’g’risidagi ta’limotni bildiradi. «Ekologiya»
so’zini birinchi bo’lib nemis olimi Ernest Gekkel’
1866 yilda ilmiy muomalaga kiritgan va ushbu termin
uzoq vaqt tor doirada, ya’ni biologiya fanida qo’llanib
kelgan, XX asrning ikkinchi yarmidagana boshqa
mamlakatlarda
ham
ommalashgan.
Umumiy
ekologiya tarkibida uning eng muhim qismi bo’lmish
jamiyatning uni o’rab turgan tabiiy muhit bilan o’zaro
ta’siri haqidagi ta’limot — ijtimoiy ekologiya ajralib
chiqqan.
Ijtimoiy ekologiyaning tarkibiy qismini jamiyat
va tabiatning o’zaro ta’siri sohasidagi ijtimoiy
munosabatlarni tartibga soluvchi normalar majmui
bo’lgan huquqiy ekologiya tashkil etadi.
Ekologik
munosabatlarni
tartibga
soluvchi
huquqiy normalarni o’z ichiga olgan normativ
huquqiy hujjatlar ekologik huquq manbalari sifatida
tan olinadi. Ekologiya huquqi manbalariga qonunlar,
farmonlar, qarorlar va farmoyishlar, vazirlik va
idoralarning normativ hujjatlari kiradi.
«Atrof tabiiy muhit» tushunchasi «tabiat» va
«insonni o’rab turgan muhit» tushunchalaridan tashkil
topgan. Amaldagi (milliy va xalqaro) qonunlarda
«tabiiy muhit» moddiy dunyo tadrijiy rivojlanishining
oqibati va tabiiy ekologik tazimlardan tashkil topgan
ob’ekgiv voqelik sifatida tushuniladi. Tor ma’noda bu
— inson yashaydigan, kam tegilgan va insonning
xo’jalik faoliyati bilan amalda o’zgarmagan tabiiy
yashash muhiti. Insonni o’rab turgan muhit deganda,
tabiiy
muhitning
inson
faoliyati
jarayonida
o’zgartirilgan qismi tushuniladi.
Xar bir fan sohasida ijtimoiy munosabatlarni
tartibga solish jarayonida o‘z yo‘nalishlari ya’ni
tamoyillariga ega bo‘lib, o‘z navbatida xar bir fan
soxasining maqsad va vazifasidan kelib chiqadi.
Ekologiya xuquqining tamoyillari tabiat jamiyat
tizmidagi
o‘zaro
munosabatlar
yo‘nalishi
chegaralarini belgilab berishda ekologik xuquqiy
mexanizmning
barqarorligini
kafolatlashda
va
qonunchilik
qoida
talablarining
ekologik
munosabatlarini tartibga solish tartibini belgilashda
muxim axamiyatga egadir. Bizga ma’lumki ekologiya
xuquqi tabiat bilan jamiyatning o‘rtasidagi o‘zaro
munosabatlarni
xuquqiy
tartibga
soladi.
SHu
jumladan tabiatning inkor etib bo‘lmaydigan
qonuniyatlari va xarakatlarining tartibga soluvchi
davlat
qonunlari
mavjud.
Ekologik
xuquqiy
tamoyillarning asosiy vazifasi shundan iboratki
qonuniyatlarning ustuvorligini tan olgan xolda jamiyat
a’zolarining tabiatga bo‘lgan xarakatlarni ilmiy
asoslangan xolda yo‘naltirishdan iborat. Tabiat va
jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar juda xilma –
xil
bo‘lganligi
uchun
ekologiya
xuquqining
tamoyillarini qo‘yidagicha bo‘lishimiz mumkin.
1.
Davlat va xuquqning umumiy tamoyillari.
2.
Atrof tabiiy muxitni muxofaza qilishga oid
tamoyillar.
3.
Tabiiy resurslardan oqilona foydalanishga
qaratilgan tamoyillar.
Ekologiy xuquqi tizimining soxasi sifatida
ekologiya munosabatlarni tartibga solishda davlat va
xuquqning quyidagi tamoyillaridan foydalaniladi.
Qonuniylik
Ijtimoiy, adolat.
Oshkoralik.
| 