1.Risklarni zararsizlantirishning ichki omillari
Risklarni zararsizlantirishning ichki omillariga quyidagilarni kiritish mumkin:
mijozning kreditga layoqatligini baholash (profilaktika amallari, risklarni oldini
olish; qarzning xajmiga va potensial tavakkalchilik darajasiga qarab qarz qarorini
olish vakolatini chegaralash;loyixani birgalikda moliyalashtirish, qisman
qarzdorning o’z mablag’lari hisobiga moliyalash; korxona boshqaruvi va
menejmentida muammoli kreditlar bilan ishlashning mavjudligi; shartnomada
kelishilgan majburiyatlarning ximoyalanganligi (axborot taminoti, taminot,
jarimalar, foizlar to’lovi); ichki bo’g’inlar ish faoliyatining yo’lga qo’yilganligi
(iqtisodiy tahlil bo’limi, xavfsizlik bo’limi va h.k.); xuquqiy javobgarlikni qo’llash
xolatlari va h.k.
Kredit riskining (minimal oqibatlari, zararlar) kamaytirishga qaratilgan
xarakatlarga: kredit portfelini diversifikatsiyalash; alternativ pul oqimlarini
shakllantirish; bitta mijozga beriladigan kreditlarning aniq miqdorini cheklash;
diskontlangan ssudalarni berish; qarz majburiyatlarin uchinchi shaxsga chegirmalar
bilan sotishni kiritish mumkin.
Korxonalarning kreditga layoqatligini o’stirishning amaliy chora tadbirlari,
ularning moliyaviy holatida ro’y berayotgan o’zgarishlar va natijalardan kelib chiqib
belgilanadi. YA’ni, to’lovga qobil korxonalarda belgilanadigan chora tadbirlar,
to’lovga noqobil, moliyaviy nobarqaror korxonalarda belgilanadigan chora tadbirlar
keskin farq qiladi. Ulardan biri moliyaviy barqarorlikni saqlab qolishga harakat qilsa,
ikkinchisi muammoni hal etish va yashab qolish harakatiga tushadi.
To’lovga noqobiillik yoki kreditga layoqatlikni
o’stirishni
muhim
tadbirlariga quyidagilar kiradi.
Korxonalar aktivlari va passivlarini joylashtirishni qayta ko’rib chiqish.
Uning mazmunini qanday tushunish mumkin?
Korxonalarda
likvid
mablag’larining
aylanuvchanligini
tezlashtirish
maqsadida ortiqcha aylanma aktivlarni hisobdan chiqarish, asosiy va nomoddiy
aktivlarni ishlab chiqarish zaruriyatidan ortig’ini aylanma mablag’lar qatoriga olish
(ularni sotish, bo’zish, hisobdan chiqarish va boshqa yo’llar bilan), debitorlik va
kreditorlik majburiyatlarini so’ndirish (yo’l qo’yilgan tartiblarda), qisqa va uzoq
muddatli moliyaviy qo’yilmalarni maqsadli joylashtirish.
To’lov mablag’lari va to’lov majburiyatlari orasidagi nisbatdagi manfiy
o’zgaruvchanlik sababini moliyaviy holatdagi tanglikdan emas, balki, ishlab
chiqarish va boshqaruvning quyi bo’g’inlaridan izlash lozim. YA’ni, mahsulot
ishlab chiqarish va uni sotishni yaxshi yo’lga qo’yilmasligi, ishlab chiqarish
harajatlarini oshib ketishi, narx belgilash siyosatining to’g’ri yuritilmasligi va
boshqalar.
To’lovga noqobillik sharoitida mablag’lar etishmovchiligini hal etish
yuzasidan avvalo, ichki imkoniyatlarni aniqlab olish va ularni ishga solish lozim.
Noqobillik sharoitida boshqa bir sub’ektdan qarz so’rash va uning ishonchini
oqlashni iqtisodiy imkoniyati bo’lmaydi.
Korxonalar noishlab chiqarish bo’g’inlari, uning balansida turuvchi
faoliyatning boshqa ob’ektlarini harajatlarini kamaytirish, to’xtatish yoki o’z o’zini
mablag’ bilan ta’minlashga o’tkazish lozim.
Korxonalarni pul mablag’lari va pul ekvivalentlarining aylanishida qat’iy
rejalarni belgilash va unga doimiy amal etish lozim. SHuningdek, pul mablag’larini
qarz majburiyatlariga ishlatishini aniq rejasini to’zib olish zarur.
Mablag’lar aylanuvchanligini tezlashtirishning imkoniyatlarini oshirish
yuzasidan hisob-kitoblarning bekor qilingan, to’xtatilgan, shuningdek zamonaviy
shakllariga keng yo’ ochish lozim.
Korxonalarning kreditga layoqatligini ta’minlash va uni o’stirishda albatta
ularning investitsion aktivligiga ham ahamiyat berish lozim. Investitsion aktivlik
bu qarz olish va uni qaytarishdan keskin farq etadi.
Korxonalar kreditga layoqatligini ustirishning muhim chora tadbirlaridan biri
bu bevosita hisob kitoblardagi majburiyatlarni ichki va tashqi majburiyatlarga
tarkiblash orqali baholash amaliyotiga o’tishdir. Korxona majburiyatlari qatoridan
ichki majburiyatlarni chegirish ushbu harajatlarni yo’q qilmaydi. Lekin to’lovga
qobillikni oshirishda sezilarli siljishga imkon beradi.
Kreditga layoqatlilik nima?
Kreditga
layoqatlilik
-
qarz
beruvchining
qarz
majburiyatlarini
bajarmaganligingizni yoki yangi kredit olishga qanchalik munosib ekanligingizni
belgilashi. Sizning kreditga layoqatliligingiz - kreditorlar sizga yangi kreditni
tasdiqlashdan oldin qarashlari.
Kreditga layoqatlilik bir necha omillar bilan belgilanadi, shu jumladan sizning
to’lov tarixingiz va kredit balingiz. Ba’zi bir kredit tashkilotlari, shuningdek,
kreditni to’lamaslik ehtimolini aniqlaganda, mavjud aktivlar va majburiyatlar sonini
hisobga olishadi.
Asosiy mahsulot
Kreditga layoqatlilik - bu qarz beruvchiga qarz majburiyatlarini
bajarmaganligingizni yoki yo’qligini qanday aytib berishi.
Kreditga layoqatlilik bir necha omillar bilan belgilanadi, shu jumladan
sizning to’lov tarixi va kredit balingiz.
Kredit qobiliyatingizni oshirish yoki saqlash to’lovlarni o’z vaqtida
amalga oshirish kabi oddiy.
Kredit qobiliyatini tushunish
Sizning kreditga layoqatliligingiz kreditorga siz to’ldirgan kredit yoki kredit
karta arizasiga qanchalik mos ekanligingizni bildiradi. Kompaniya tomonidan qabul
qilingan qaror o’tmishda kredit bilan qanday munosabatda bo’lganingizga
asoslanadi. Buning uchun ular bir necha xil omillarni ko’rib chiqadilar: sizning
umumiy kredit hisobotingiz, kredit balingiz va to’lovlar tarixi.
Sizning kreditga layoqatliligingiz muhim, chunki bu sizning ushbu avtoulov
krediti yoki yangi kredit kartangizni olishingizni aniqlaydi. Ammo bu hammasi
emas. Siz qanchalik ko’p kreditga layoqatli bo’lsangiz, bu sizga uzoq muddatli
istiqbolda qanchalik yaxshi bo’ladi, chunki bu odatda kredit kartasida yoki kreditda
foiz stavkalari, to’lovlarning kamligi va shartlarning yaxshilanishini anglatadi, bu
sizning cho’ntagingizda ko’proq pul degan ma’noni anglatadi. Bu, shuningdek,
ishga joylashish huquqiga, sug’urta mukofotlariga, biznesni moliyalashtirishga va
kasbiy sertifikatlar yoki litsenziyalarga ta’sir qiladi.
Kredit qobiliyatingizni tekshirish
Kredit qobiliyatini o’lchaydigan uchta taniqli kredit hisobot agentliklari -
Experian, TransUnion va Equifax. Kredit beruvchilar kredit hisobot agentliklariga
potentsial yoki mavjud mijozlar to’g’risidagi kredit ma’lumotlariga kirish uchun
qo’shimcha ravishda kreditni tasdiqlash uchun o’zlarining kredit skor tizimlaridan
foydalanishlari uchun pul to’laydilar.
Masalan, Meri 700 kredit baliga ega va kreditga layoqatliligi yuqori. Meri
11% foiz stavkasi va 5000 dollarlik kredit limitiga ega kredit karta uchun rozilik
oladi. Dag 600 kredit baliga ega va kredit qobiliyati past. Dag 23,9% foizli va 1000
dollarlik kredit limitiga ega kredit karta uchun tasdiq oladi. Vaqt o’tishi bilan Dag
Mariyga qaraganda ko’proq foiz to’laydi.
Har bir iste’molchi kredit balini kuzatib borishi kerak, chunki bu moliya
institutlari tomonidan talabnoma beruvchining kredit olish, imtiyozli foiz stavkalari
va kredit limitlariga loyiqligini hal qilish omilidir. Siz har yili bir marta o’zingizning
kredit hisobotingizning bepul nusxasini so’rashingiz mumkin yoki siz kredit karma
yoki kredit sesame kabi bepul kredit monitoringi saytiga qo’shilishingiz mumkin
(ikkinchisi hozirda mavjud bo’lgan eng yaxshi kredit monitoring xizmatlaridan biri),
bu sizga davom ettirishga imkon beradi. kredit tarixingizni kuzatib borish.
Kredit qobiliyatingizni qanday oshirish kerak
Kreditga layoqatlilikni aniqlash uchun kredit balingizni yaxshilashning bir
necha yo’li mavjud. Eng aniq usul - to’lovlarni o’z vaqtida to’lash. Kechiktirilgan
to’lovlar bo’yicha dolzarbligini tekshiring yoki muddati o’tgan qarzni to’lash uchun
to’lov rejalarini tuzing. Qarzni tezroq to’lash va kechiktirilgan to’lovlarni
baholashni kamaytirish uchun eng kam oylik to’lovdan ko’proq pul to’lang.
Kredit kartalaridagi qoldiqlarni kredit limitining 20% yoki undan kam
miqdorida saqlang, garchi 10% ideal bo’lsa. Qarzdan daromadga (DTI) nisbatingizni
tasdiqlang. Qabul qilinadigan DTI 35% ni tashkil qiladi, ammo 28% idealdir. DTI
sizning umumiy oylik qarzingizni umumiy oylik daromadingizga bo’lish orqali
hisoblanishi mumkin. Kreditorlar shaxsning kreditga layoqatini baholashda DTI dan
foydalanadilar.
Xavflarni to’liq miqdoriy tahlil qilish jarayonning barcha elementlarini, shu
jumladan aktivlarning qiymatini, ta’sirini, tahdidlar chastotasini, himoya qilish
samaradorligini, himoya xarajatlarini, noaniqliklarni va ehtimolliklarni hisobga
olish va raqamli qiymatlarni belgilashni talab qiladi.
A
| 