Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning xarajatlarini yuqoridagi tar- kib bo‘yicha guruhlanganda, har bir guruh xarajatlari quyidagicha turkumlanadi: 1. Mahsulot ishlab chiqarish tannarxiga qo‘shiladigan xarajat- lar quyidagicha turkumlanadi: a) bevosita va bilvosita moddiy xarajatlar;
b) bevosita va bilvosita mehnat xarajatlari;
d) ishlab chiqarishdagi ma’muriy xarajatlar.
2.
Davr xarajatlari quyidagicha turkumlanadi: a) sotish bo‘yicha xarajatlar;
b) boshqaruv xarajatlari;
d) boshqa muomala xarajatlari va zararlar.
3. Moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlar quyidagicha turkumlanadi: a) foizlar bo‘yicha sarflar;
b) chet el valutasi kursi o‘zgarishidan ko‘rilgan zarar;
d) qimmatli qog‘ozlarga qo‘yilgan mablag‘larni qayta baholashdan
ko‘rilgan zarar;
e) moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa sarf-xarajatlar.
4. Favqulodda zararlar, odatda, turkumlanmaydi. Ishlab chiqarish va noishlab chiqarish xarajatlari. Mahsulot ishlab chiqarish bilan bog‘liq xarajatlarga
ishlab chiqa- rish xarajatlari deb ataladi. Ularga quyidagilar kiradi:
- material xarajatlari;
- mehnat haqi xarajatlari;
- ishlab chiqarish bilan bog‘liq ma’muriy xarajatlar.
Bevosita material xarajatlari mehnat haqi bilan birgalikda dastlabki
xarajatlarni tashkil etadi.
Mehnat haqi va ishlab chiqarish xarakteridagi ma’muriy boshqaruv
xarajatlari birgalikda konversiya xarajatlarini tashkil etadi.
Material xarajatlari konversiya xarajatlari bilan birgalikda to‘liq
ishlab chiqarish tannarxini tashkil etadi.
Noishlab chiqarish xarajatlari. Ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lmagan barcha xarajatlarga noish-
lab chiqarish xarajatlari deb ataladi. Ular tarkibiga sotish bilan bog‘liq
xarajatlar, ilmiy tekshirish va tadqiqot xarajatlari, umumiy va ma’muriy
boshqaruv xarajatlari, boshqaruv xarajatlari, olingan kredit uchun foiz
to‘lovlari va boshqa ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lmagan, xarajatlar
kiritiladi.
265
Mahsulot tannarxini umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlar quyidagilarni
tashkil etadi.
1. Bir so‘mlik tovar mahsuloti uchun qilingan xarajat.
2. Taqqoslanadigan mahsulot tannarxi.
3. Mahsulot birligining tannarxi.
