57
darajali bo‘lishi mumkin. Birinchi shakli omillarning faqat bir darajasini
(bir pog‘onani), ularning tarkibiy qismlar bo‘yicha detallashtirmasdan
tadqiq qilish uchun foydalaniladi, masalan, Y = a*v. Ko‘p darajali omilli
tahlilda omillarning mohiyatini o‘rganish maqsadida ularlarning a va v
tarkibiy elementlariga nisbatan detallashtirishga olib boriladi. Omillarni
detallashtirish kelgusida ham davom ettirilishi mumkin. Ushbu holatda
tobelanishning turli darajalariga ega omillar ta’siri o‘rganiladi.
O‘rganilayotgan hodisalar holat belgisiga ko‘ra statik va dinamik
omilli tahlil farqlanadi. Statik tahlil muayyan sanaga natijaviy ko‘rsat-
kichlarga omillarning ta’sirini o‘rganishda qo‘llaniladi. Boshqa ko‘rinish
sabab-oqibat aloqalarini dinamikada tadqiq qilish metodikasini o‘zida
aks ettiradi, va nihoat, vaqt belgisi bo‘yicha omilli tahlil retrospektiv
bo‘lishi mumkin, u o‘tgan davr va istiqbol uchun xo‘jalik faoliyati nati-
jalaridagi o‘zgarishlar sababini o‘rganib, istiqbolda natijaviy ko‘rsat-
kichlar darajasiga omillar ta’sirini tadqiq qiladi.
Omilli tahlilning asosiy bosqichlari:
1)
o‘rganilayotgan natijaviy ko‘rsatkichlarning tahlili uchun
omillarni saralash;
2)
klassifikatsiya va tizimlashtirish omillarining maqsadida ta’min-
langan tizimli yondashuv va ularni o‘rganish;
3)
omilli va natijaviy ko‘rsatkichlar o‘rtasida o‘zaro aloqalarni
modellashtirish;
4)
omillar ta’sirini hisoblash va o‘zgarishidagi natijaviy ko‘rsatkich
kattaliklari har birining ahamiyatini baholash;
5)
iqtisodiy jarayonlarni boshqarish uchun omilli modeldan amaliy
foydalanish.
