Galileyning nisbiylik prinsipi umumiy holda quyidagicha ta’riflash mumkin:
Barcha inersial sanoq sistemalarida hamma mexanik jarayonlar bir xilda
kechadi.
Yuqorida
aytilganidek
, to’g’ri chiziqli tekis harakatlanayotgan sistemalarda
Nyuton qonunlari o’rinli bo’ladi. Agar sanoq sistemasi egri chiziqli yoki tezlanish
bilan harakatlanayotgan bo’lsa-chi?Bunday sistemalar
noinersial sanoq
sistemalari deyiladi. Tezlanish hosil bo’lish sababi – bu kuch. Demak,
Nyutonning ikkinchi qonunidan foydalanish uchun jismga
boshqa jismlar
tomonidan tasir qilayotgan kuchlar birgalikda
inersiya kuchini kiritamiz. Inersiya
kuchi jismga
boshqa jismlar tomonidan emas, balki sanoq sistemasi tezlanish bilan
harakatlanishi tufayli ta’sir qiladi. Аylаnuvchi sаnoq tizimidаgi jismgа Fm.q
dаn
tаshqаri Koriolis
inersiya kuchi deb аtаluvchi kuch hаm tа’sir qilаdi. U holda
Nyutonning ikkinchi
qonuni quyidagi
ma
nis
=F+F
i
ko’rinishida bo’ladi.
Inersiya kuchining ifodasini topish uchun tezlanishning absolyut qiymati a
ab
va
tezlanishning nisbiy qiymati a
nis
ning ayirmasidan foydalanamiz. U holda inersiya
kuchi ifodasi quyidagicha bo’ladi:
F
i
=m(a
ab
-a
nis
)
Aytilganlarini misoldan ko’raylik.
Kichik bir aravacha
ustida ustun o’rnatilgan
bo’lib, unga 1-rasmda ko’rsatilgandek mayatnik osilgan. Aravacha
yerga nisbatan
a
ab
doimiy tezlanish bilan harakatlanmoqda. Mayatnik aravachaga nisbatan
qo’zg’almas: a
nis
=0. Mayatnikka mg, ma
i
va T kuchlar tasir qiladi. T-mayatnik
osilgan ipning taranglik kuchi. Lekin bu kuchlar mayatnikka tezlanish bermaydi.
Nyutonning ikkinchi qonuni bajarilisi uchun unga
inersiya kuchi F
i
=-ma
i
ni kiritish
kerak. U holda
