Muhammad al-Xorazmiy nomidagi tatu farg‘ona filiali "Al-Farg‘oniy avlodlari"

5 
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU 
Farg‘ona filiali “Al-Farg‘oniy avlodlari” 
elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 
Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil 
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific 
journal of Fergana branch of TATU named after 
Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 
Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year 
Электронный научный журнал "Потомки Аль-
Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени 
Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 
Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год 
https://al-fargoniy.uz/ 
Intellekt qay o‘lchamda yaratilishi mumkin va u 
qanchalik oldindan ma’lum? Intellektni kuzatish 
mumkin bo‘lgan xatti-harakatlarga qarab bilish 
mumkinmi yoki qandaydir yashirin mexanizm 
mavjudmi? Intellekt tirik mavjudotlarda qanday 
namoyon bo‘ladi va buni intellektual qurilmalarni 
loyihalashda qanday qo‘llash mumkin? Bundan 
tashqari, inson qiyofasida intellekt kompyuter dasturini 
yaratish kerakmi yoki qat’iy "muhandislik" yondashuv 
yetarlimi?» Sun’iy intellektning o‘ziga xos xususiyati 
shundaki, u aynan shu muammolarni o‘rganadi, 
nazariyalar uchun vosita va model taqdim etadi va bu 
nazariyalar dasturlash tillarida qayta shakllantiriladi 
[5]. 
Shuningdek, 
A.A.Yevdokimov, 
E.Ye.Tixonovlarning «Intellektual axborot tizimlarida 
axborot 
himoyasi» monografiyasida korporativ 
axborot 
va 
kompyuter 
tarmoqlarida 
axborot 
hujumlariga intellektual qarshi turish masalalariga 
bag‘ishlangan bo‘lib, unda M-tarmoqlarini o‘rganish 
apparati, genetik optimallashtirish algoritmlari va 
"sun’iy texnologiyalar" tushunchasidan foydalanish 
taklif etilgan [6]. S.I.Makarenkoning «Intellektual 
axborot tizimlari» o‘quv qo‘llanmasida neyron 
tarmoqlarning intellektual mexanizmlar va mantiqdan 
foydalangan holda biotizim asosida amalga oshirilgan 
adaptiv axborot xavfsizligi tizimining modelini 
yaratishning 
umumiy 
konsepsiyasi 
muhokama 
qilingan [7]. V.I.Vasilevning «Intellektual axborot 
tizimlarida axborot himoyasi» o‘quv qo‘llanmasida 
axborot xavfsizligiga tahdidlarni kompleks baholash 
modellarini yaratish, axborot xavflarini tahlil qilish, 
hujumlarni aniqlash tizimlari va sun’iy intellekt 
usullaridan foydalangan holda axborot xavfsizligini 
boshqarish uchun qaror qabul qilishni qo‘llab-
quvvatlash tizimlarini qurish bilan bog‘liq konstruktiv 
yondashuvlar ko‘rib chiqilgan [8]. 
Maxsus dasturiy ta’minot va apparat ta’sirining 
yangi usullari va vositalarini doimiy ravishda ishlab 
chiqish hamda ularni muvaffaqiyatli amalga oshirish 
sonining doimiy o‘sishi avtomatlashtirilgan tizimda 
xavfsizlikni ta’minlashda tubdan yangi yondashuvlarni 
talab qiladi. 
Bu avtomatlashtirilgan tizimda axborotning 
intellektual xavfsizligi nazariyasini yaratishning 
dolzarbligini belgilaydi. Nazariyani yaratish doirasida 
yangi nazariy modellar va mahalliy axborot xavfsizligi 
tizimlarining yangi avlodini yaratish usullarini tadqiq 
qilish va ishlab chiqishga qaratilgan bir qator 
funksional ilmiy muammolarni kompleks hal qilish 
kerak [9]: 
−
axborot xavfsizligiga tahdidlarning aksiomatik 
modelini ishlab chiqish; 
−
avtomatlashtirilgan tizimda maxsus dasturiy 
ta’minot va apparat ta’siri identifikatsiyasining 
matematik nazariyasini yaratish; 
−
avtomatlashtirilgan 
tizimdagi 
axborot 
jarayonlariga mos keladigan kirishni boshqarish 
tizimlarining yangi matematik modellarini 
yaratish; 
−
axborotni 
muhofaza 
qilish 
va 
avtomatlashtirilgan 
tizimlarning 
moslashuv 
tizimlarini qurish metodologiyasini yaratish; 
−
avtomatlashtirilgan 
tizimda 
axborot 
xavfsizligini ta’minlashda qaror qabul qilishni 
qo‘llab-quvvatlash 
tizimini 
yaratish 
metodologiyasini yaratish; 
−
avtomatlashtirilgan tizim axborot xavfsizligini 
baholashning metrologik mezonlarining yopiq 
tizimini ishlab chiqish; 
−
axborot risklarining umumiy nazariyasini 
yaratish; 
−
axborotni himoya qilish avtomatlashtirilgan 
tizimlarining 
o‘z xavfsizligini ta’minlash 
metodologiyasini yaratish. 
Ushbu fundamental ilmiy muammolarni hal 
qilish axborot xavfsizligining yangi intellektual 
tizimlarini yaratishga imkon beradi, ularning asosiy 
ustunligi parametrik xususiyatga ega bo‘lgan maxsus 
dasturiy ta’minot va apparat ta’sirini oldini olish, 
aniqlash va zararsizlantirish, usullar va vositalardan 
foydalanish qobiliyatidir.
"Intellektual tizim" umumiy holda quyidagi 
xususiyatlarga ega deb hisoblanadi [10]: 
−
moslashuvchanlik; 
−
o‘rganish va o‘z-o‘zini o‘qitish qobiliyati; 

6 
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU 
Farg‘ona filiali “Al-Farg‘oniy avlodlari” 
elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 
Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil 
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific 
journal of Fergana branch of TATU named after 
Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 
Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year 
Электронный научный журнал "Потомки Аль-
Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени 
Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 
Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год 
https://al-fargoniy.uz/ 
−
“to‘g‘ri amal” bajarishga yo‘nalganlik; 
−
maqsadga yo‘naltirilganlik; 
−
ta’lim jarayoni va funksiyalarida bilimlardan 
foydalanish. 
«Moslashuvchanlik» tizimning o‘zgaruvchan 
atrof-muhit sharoitlariga moslashish qobiliyatini 
anglatadi. Bu xususiyat intellektual tizimlarga turli 
vaziyatlarda, shu jumladan noaniqlik va to‘liq 
bo‘lmagan ma’lumotlar sharoitida muammolarni hal 
qilish imkonini beradi. 
«O‘rganish va o‘z-o‘zini o‘qitish» xususiyati 
intellektual tizimlarga bilim va tajriba to‘plash 
imkonini beradi, bu esa natijada samaradorlikni 
ortishiga olib keladi. O‘rganish atrof-muhit bilan 
o‘zaro ta’sir qilish yoki tizimga o‘quv ma’lumotlarini 
taqdim etish orqali amalga oshirilishi mumkin. 
"To‘g‘ri amal" intellektual tizim istalgan 
natijaga olib keladigan qarorlar qabul qila olishi 
kerakligini anglatadi.
«Maqsadga 
yo‘naltirilganlik» 
intellektual 
tizimning ishlashi uchun aniq belgilangan maqsadga 
ega bo‘lishi kerakligini anglatadi. Bu xususiyat tizimga 
o‘z resurslaridan samarali foydalanish va maqsadlariga 
erishish 
imkonini 
beradi.O‘rganish va ishlash 
jarayonida bilimlardan foydalanish intellektual tizim 
bilimlarni saqlash va qayta ishlash qobiliyatiga ega 
bo‘lishi kerakligini anglatadi. Bu xususiyat tizimga 
oddiy 
algoritmlar 
yordamida 
yechilmaydigan 
masalalarni hal qilish imkonini beradi. 
Sanab 
o‘tilgan xususiyatlar intellektual 
tizimlarning muhim xususiyatlari bo‘lib, ularning 
mavjudligi ushbu tizimlarga an’anaviy kompyuter 
dasturlari hal qila olmaydigan muammolarni hal qilish 
imkonini beradi. 

Download 412,03 Kb.