5
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU
Farg‘ona filiali “Al-Farg‘oniy avlodlari”
elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252
Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific
journal of Fergana branch of TATU named after
Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252
Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-
Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени
Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252
Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год
https://al-fargoniy.uz/
Intellekt qay o‘lchamda
yaratilishi mumkin va u
qanchalik oldindan ma’lum? Intellektni kuzatish
mumkin bo‘lgan xatti-harakatlarga qarab bilish
mumkinmi yoki qandaydir yashirin mexanizm
mavjudmi? Intellekt tirik mavjudotlarda qanday
namoyon bo‘ladi va buni intellektual qurilmalarni
loyihalashda qanday qo‘llash mumkin? Bundan
tashqari, inson qiyofasida intellekt kompyuter dasturini
yaratish kerakmi yoki qat’iy "muhandislik" yondashuv
yetarlimi?» Sun’iy intellektning o‘ziga xos xususiyati
shundaki, u aynan shu muammolarni o‘rganadi,
nazariyalar uchun vosita va model taqdim etadi va bu
nazariyalar dasturlash tillarida
qayta shakllantiriladi
[5].
Shuningdek,
A.A.Yevdokimov,
E.Ye.Tixonovlarning «Intellektual axborot tizimlarida
axborot
himoyasi» monografiyasida korporativ
axborot
va
kompyuter
tarmoqlarida
axborot
hujumlariga intellektual qarshi turish masalalariga
bag‘ishlangan bo‘lib, unda M-tarmoqlarini o‘rganish
apparati, genetik optimallashtirish algoritmlari va
"sun’iy texnologiyalar" tushunchasidan foydalanish
taklif etilgan [6]. S.I.Makarenkoning «Intellektual
axborot tizimlari» o‘quv qo‘llanmasida neyron
tarmoqlarning intellektual mexanizmlar va mantiqdan
foydalangan holda biotizim asosida amalga oshirilgan
adaptiv axborot xavfsizligi tizimining modelini
yaratishning
umumiy
konsepsiyasi
muhokama
qilingan [7]. V.I.Vasilevning «Intellektual axborot
tizimlarida axborot himoyasi» o‘quv qo‘llanmasida
axborot xavfsizligiga tahdidlarni kompleks baholash
modellarini yaratish, axborot xavflarini tahlil qilish,
hujumlarni aniqlash tizimlari va sun’iy intellekt
usullaridan foydalangan holda axborot xavfsizligini
boshqarish uchun qaror qabul qilishni qo‘llab-
quvvatlash tizimlarini qurish bilan bog‘liq konstruktiv
yondashuvlar ko‘rib chiqilgan [8].
Maxsus dasturiy ta’minot va apparat ta’sirining
yangi usullari va vositalarini doimiy ravishda ishlab
chiqish hamda ularni muvaffaqiyatli
amalga oshirish
sonining doimiy o‘sishi avtomatlashtirilgan tizimda
xavfsizlikni ta’minlashda tubdan yangi yondashuvlarni
talab qiladi.
Bu avtomatlashtirilgan tizimda axborotning
intellektual xavfsizligi nazariyasini yaratishning
dolzarbligini belgilaydi. Nazariyani yaratish doirasida
yangi nazariy modellar va mahalliy axborot xavfsizligi
tizimlarining yangi avlodini yaratish usullarini tadqiq
qilish va ishlab chiqishga qaratilgan bir qator
funksional ilmiy muammolarni kompleks hal qilish
kerak [9]:
−
axborot xavfsizligiga
tahdidlarning aksiomatik
modelini ishlab chiqish;
−
avtomatlashtirilgan tizimda maxsus dasturiy
ta’minot va apparat ta’siri identifikatsiyasining
matematik nazariyasini yaratish;
−
avtomatlashtirilgan
tizimdagi
axborot
jarayonlariga mos keladigan kirishni boshqarish
tizimlarining yangi matematik modellarini
yaratish;
−
axborotni
muhofaza
qilish
va
avtomatlashtirilgan
tizimlarning
moslashuv
tizimlarini qurish metodologiyasini yaratish;
−
avtomatlashtirilgan
tizimda
axborot
xavfsizligini ta’minlashda qaror qabul qilishni
qo‘llab-quvvatlash
tizimini
yaratish
metodologiyasini yaratish;
−
avtomatlashtirilgan tizim axborot xavfsizligini
baholashning metrologik mezonlarining yopiq
tizimini ishlab chiqish;
−
axborot risklarining umumiy nazariyasini
yaratish;
−
axborotni himoya
qilish avtomatlashtirilgan
tizimlarining
o‘z xavfsizligini ta’minlash
metodologiyasini yaratish.
Ushbu fundamental ilmiy muammolarni hal
qilish axborot xavfsizligining yangi intellektual
tizimlarini yaratishga imkon beradi, ularning asosiy
ustunligi parametrik xususiyatga ega bo‘lgan maxsus
dasturiy ta’minot va apparat ta’sirini oldini olish,
aniqlash
va zararsizlantirish, usullar va vositalardan
foydalanish qobiliyatidir.
"Intellektual tizim" umumiy holda quyidagi
xususiyatlarga ega deb hisoblanadi [10]:
−
moslashuvchanlik;
−
o‘rganish va o‘z-o‘zini o‘qitish qobiliyati;
6
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU
Farg‘ona filiali “Al-Farg‘oniy avlodlari”
elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252
Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific
journal of Fergana branch of TATU named after
Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252
Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-
Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени
Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252
Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год
https://al-fargoniy.uz/
−
“to‘g‘ri amal” bajarishga yo‘nalganlik;
−
maqsadga yo‘naltirilganlik;
−
ta’lim jarayoni va funksiyalarida bilimlardan
foydalanish.
«Moslashuvchanlik» tizimning o‘zgaruvchan
atrof-muhit sharoitlariga moslashish qobiliyatini
anglatadi. Bu xususiyat intellektual tizimlarga turli
vaziyatlarda, shu jumladan noaniqlik va to‘liq
bo‘lmagan ma’lumotlar sharoitida muammolarni hal
qilish imkonini beradi.
«O‘rganish va o‘z-o‘zini o‘qitish» xususiyati
intellektual tizimlarga bilim va tajriba to‘plash
imkonini beradi, bu
esa natijada samaradorlikni
ortishiga olib keladi. O‘rganish atrof-muhit bilan
o‘zaro ta’sir qilish yoki tizimga o‘quv ma’lumotlarini
taqdim etish orqali amalga oshirilishi mumkin.
"To‘g‘ri amal" intellektual tizim istalgan
natijaga olib keladigan qarorlar qabul qila olishi
kerakligini anglatadi.
«Maqsadga
yo‘naltirilganlik»
intellektual
tizimning ishlashi uchun aniq belgilangan maqsadga
ega bo‘lishi kerakligini anglatadi. Bu xususiyat tizimga
o‘z resurslaridan samarali foydalanish va maqsadlariga
erishish
imkonini
beradi.O‘rganish va ishlash
jarayonida bilimlardan foydalanish intellektual tizim
bilimlarni saqlash va qayta
ishlash qobiliyatiga ega
bo‘lishi kerakligini anglatadi. Bu xususiyat tizimga
oddiy
algoritmlar
yordamida
yechilmaydigan
masalalarni hal qilish imkonini beradi.
Sanab
o‘tilgan xususiyatlar intellektual
tizimlarning muhim xususiyatlari bo‘lib, ularning
mavjudligi ushbu tizimlarga an’anaviy kompyuter
dasturlari hal qila olmaydigan muammolarni hal qilish
imkonini beradi.
