7
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU
Farg‘ona filiali “Al-Farg‘oniy avlodlari”
elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252
Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific
journal of Fergana branch of TATU named after
Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252
Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-
Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени
Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252
Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год
https://al-fargoniy.uz/
2)
Aql-idrokni
oshirish
va
o‘z xatti-
harakatlarini yaxshilash uchun tizimning fundamental
ochiqligi: bu tamoyil intellektual tizim o‘rganish va
o‘z-o‘zini o‘qitish qobiliyatiga ega bo‘lishi kerakligini
anglatadi. Bunga mashinali o‘qitish, neyron tarmoqlar
va boshqalar kabi turli xil o‘rganish usullaridan
foydalanish orqali erishish mumkin.
1-rasm. Intellektual mashina strukturasi
2-rasm. Intellektual tizimning boshqaruvining
funksional sxemasi.
3)
Tashqi
dunyodagi
o‘zgarishlarni va
tizimning dinamik o‘zgaruvchan tashqi dunyoda o‘z
xatti-harakatlarini va dinamik o‘zgaruvchan tashqi
dunyoda tizimning o‘z xatti-harakatlarini prognoz
qilish mexanizmlarining mavjudligi: bu tamoyil orqali
intellektual tizim atrof-muhitdagi o‘zgarishlarni bilishi
va
bu
o‘zgarishlardagi o‘z
xatti-harakatlarini
boshqarishi
kerakligini
anglatadi.
Bunga
turli
prognozlash usullari, masalan, sun’iy intellekt usullari,
ehtimollar nazariyasi va boshqalarni qo‘llash orqali
erishish mumkin.
4)
Ko‘p darajali ierarxik tuzilmaning
mavjudligi: ierarxiya darajasini oshirish uchun
razvedkani oshirish va modellarning aniqligiga
talablarni boshqarish: bu tamoyil intellektual tizimni
har bir daraja o‘ziga xos funksiyalarni bajaradigan
ierarxik tuzilishga ega bo‘lishi kerakligini anglatadi.
Ierarxiyaning yuqori darajalarida qarorlar qabul qilish
uchun va quyi bo‘g‘inlarda esa ma’lumotlarni qayta
ishlash hamda harakatlarni bajarish uchun mas’ul
bo‘lgan funksiyalar mavjud bo‘lishi kerak.
5) Tizimdagi tashqi
ierarxiya darajalarining
ulanishlar
uzilishi
yoki
boshqaruv
ta’sirining
yo‘qolishi holatlarida ishlashning davom etishi: Bu
tamoyilga turli xil zaxira va tiklash usullarini qo‘llash
orqali erishish mumkin.
Ushbu beshta tamoyilga muvofiq tashkil etilgan
va ishlaydigan tizimlar "katta" intellektual tizimlar deb
ataladi. Yuqoridagi talablar uchta darajali boshqaruv
tizimida foydalaniladi:
−
ijro etish bosqichi;
−
muvofiqlashtirish (taktik) bosqichi;
−
rejalashtirish (strategik) bosqichi.
Intellektual tizimning ushbu darajalarda amalga
oshiriladigan
asosiy
funksiyalari
2-rasmda
ko‘rsatilgan.
Tizim quyidagi modullarni o‘z ichiga oladi (3-
rasm):
-
“Dialog aloqasi” interaktiv rejimda
topshiriqni kiritish va qayta ishlashni, shuningdek,
topshiriqni tushunganligi to‘g‘risidagi tasdiqni yoki
tushuntirish so‘rovlarini ta’minlaydi;
- “Maqsadni shakllantirish” - mavjud tizim
resurslari va holatni hisobga olgan holda topshiriqni
bajarish imkoniyati tahlilini ta’minlaydi, agar vazifani
bajarishning iloji yo‘qligi to‘g‘risida
qaror qabul
qilingan bo‘lsa, rad etiladi va topshiriqni tuzatish taklifi
beriladi;
- “Bilimlar bazasi” - tanlangan usul va
o‘rganilayotgan ob’ekt, uning muhiti va topshirilgan
vazifani bajarish uchun zarur bo‘lgan qoidalarni o‘z
ichiga oladi;
8
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU
Farg‘ona filiali “Al-Farg‘oniy avlodlari”
elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252
Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific
journal of Fergana branch of TATU named after
Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252
Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-
Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени
Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252
Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год
https://al-fargoniy.uz/
- “Bilimlarni shakllantirish” – operatordan
jarayon ma’lumotlarini aniqlashtirib olinadi va tashqi
ma’lumot bilan birlashtiradi hamda u orqali tashqi
muhit haqidagi bilimlarni shakllantiradi;
- “O‘rganish va o‘z-o‘zini o‘qitish” - jarayon
bo‘yicha qo‘shimcha bilimlarni “o‘qituvchi bilan” va
“o‘qituvchisiz” (ya’ni, avtonom tarzda) to‘plashni
ta’minlaydi;
- “Bilimga asoslangan xulosa / harakat rejasini
shakllantirish” - ob’ektning boshqaruv harakatlarini
bashorat qiladi va shakllantirish uchun atrof-muhit va
muammo haqidagi
maqsad va bilimlarni qayta
ishlaydi;
- “Tashqi va ichki ma’lumotlarni qayta ishlash”
- tizimni tashqi muhit bilan bog‘laydigan turli xil
qurilmalar (datchiklar) va sensorlardan olingan
ma’lumotlar asosida atrof-muhit va boshqaruv
ob’ektining joriy holatidagi o‘zgarishlarni baholaydi;
- “Nazorat va diagnostika” - tizimga yuklangan
vazifani bajarish imkoniyatini tahlil qiladi, nazorat
qilish
uchun
ob’ekt va tizimning holatidagi
o‘zgarishlar to‘g‘risida ichki ma’lumotlarni qayta
ishlaydi.
Intellektual
tizimning
ishlashi
jarayonni
boshqarish g‘oyasiga asoslanadi (3-rasmga qarang),
uning mohiyati mavjud jarayonni hisobga olgan holda
ma’lum bir qabul qilinadigan qarorlar to‘plamidan
boshqaruv qarorlarini tanlashdir.
