Muhammad al-Xorazmiy nomidagi tatu farg‘ona filiali "Al-Farg‘oniy avlodlari"

7 
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU 
Farg‘ona filiali “Al-Farg‘oniy avlodlari” 
elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 
Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil 
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific 
journal of Fergana branch of TATU named after 
Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 
Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year 
Электронный научный журнал "Потомки Аль-
Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени 
Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 
Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год 
https://al-fargoniy.uz/ 
2) 
Aql-idrokni 
oshirish 
va 
o‘z xatti-
harakatlarini yaxshilash uchun tizimning fundamental 
ochiqligi: bu tamoyil intellektual tizim o‘rganish va 
o‘z-o‘zini o‘qitish qobiliyatiga ega bo‘lishi kerakligini 
anglatadi. Bunga mashinali o‘qitish, neyron tarmoqlar 
va boshqalar kabi turli xil o‘rganish usullaridan 
foydalanish orqali erishish mumkin. 
1-rasm. Intellektual mashina strukturasi 
2-rasm. Intellektual tizimning boshqaruvining 
funksional sxemasi. 
3) 
Tashqi 
dunyodagi 
o‘zgarishlarni va 
tizimning dinamik o‘zgaruvchan tashqi dunyoda o‘z 
xatti-harakatlarini va dinamik o‘zgaruvchan tashqi 
dunyoda tizimning o‘z xatti-harakatlarini prognoz 
qilish mexanizmlarining mavjudligi: bu tamoyil orqali 
intellektual tizim atrof-muhitdagi o‘zgarishlarni bilishi 
va 
bu 
o‘zgarishlardagi o‘z xatti-harakatlarini 
boshqarishi 
kerakligini 
anglatadi. 
Bunga 
turli 
prognozlash usullari, masalan, sun’iy intellekt usullari, 
ehtimollar nazariyasi va boshqalarni qo‘llash orqali 
erishish mumkin. 
4) 
Ko‘p darajali ierarxik tuzilmaning 
mavjudligi: ierarxiya darajasini oshirish uchun 
razvedkani oshirish va modellarning aniqligiga 
talablarni boshqarish: bu tamoyil intellektual tizimni 
har bir daraja o‘ziga xos funksiyalarni bajaradigan 
ierarxik tuzilishga ega bo‘lishi kerakligini anglatadi. 
Ierarxiyaning yuqori darajalarida qarorlar qabul qilish 
uchun va quyi bo‘g‘inlarda esa ma’lumotlarni qayta 
ishlash hamda harakatlarni bajarish uchun mas’ul 
bo‘lgan funksiyalar mavjud bo‘lishi kerak. 
5) Tizimdagi tashqi ierarxiya darajalarining 
ulanishlar 
uzilishi 
yoki 
boshqaruv 
ta’sirining 
yo‘qolishi holatlarida ishlashning davom etishi: Bu 
tamoyilga turli xil zaxira va tiklash usullarini qo‘llash 
orqali erishish mumkin. 
Ushbu beshta tamoyilga muvofiq tashkil etilgan 
va ishlaydigan tizimlar "katta" intellektual tizimlar deb 
ataladi. Yuqoridagi talablar uchta darajali boshqaruv 
tizimida foydalaniladi: 
−
ijro etish bosqichi; 
−
muvofiqlashtirish (taktik) bosqichi; 
−
rejalashtirish (strategik) bosqichi. 
Intellektual tizimning ushbu darajalarda amalga 
oshiriladigan 
asosiy 
funksiyalari 
2-rasmda 
ko‘rsatilgan. 
Tizim quyidagi modullarni o‘z ichiga oladi (3-
rasm): 
- 
“Dialog aloqasi” interaktiv rejimda 
topshiriqni kiritish va qayta ishlashni, shuningdek, 
topshiriqni tushunganligi to‘g‘risidagi tasdiqni yoki 
tushuntirish so‘rovlarini ta’minlaydi; 
- “Maqsadni shakllantirish” - mavjud tizim 
resurslari va holatni hisobga olgan holda topshiriqni 
bajarish imkoniyati tahlilini ta’minlaydi, agar vazifani 
bajarishning iloji yo‘qligi to‘g‘risida qaror qabul 
qilingan bo‘lsa, rad etiladi va topshiriqni tuzatish taklifi 
beriladi; 
- “Bilimlar bazasi” - tanlangan usul va 
o‘rganilayotgan ob’ekt, uning muhiti va topshirilgan 
vazifani bajarish uchun zarur bo‘lgan qoidalarni o‘z 
ichiga oladi; 

8 
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU 
Farg‘ona filiali “Al-Farg‘oniy avlodlari” 
elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 
Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil 
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific 
journal of Fergana branch of TATU named after 
Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 
Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year 
Электронный научный журнал "Потомки Аль-
Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени 
Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 
Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год 
https://al-fargoniy.uz/ 
- “Bilimlarni shakllantirish” – operatordan 
jarayon ma’lumotlarini aniqlashtirib olinadi va tashqi 
ma’lumot bilan birlashtiradi hamda u orqali tashqi 
muhit haqidagi bilimlarni shakllantiradi; 
- “O‘rganish va o‘z-o‘zini o‘qitish” - jarayon 
bo‘yicha qo‘shimcha bilimlarni “o‘qituvchi bilan” va 
“o‘qituvchisiz” (ya’ni, avtonom tarzda) to‘plashni 
ta’minlaydi; 
- “Bilimga asoslangan xulosa / harakat rejasini 
shakllantirish” - ob’ektning boshqaruv harakatlarini 
bashorat qiladi va shakllantirish uchun atrof-muhit va 
muammo haqidagi maqsad va bilimlarni qayta 
ishlaydi; 
- “Tashqi va ichki ma’lumotlarni qayta ishlash” 
- tizimni tashqi muhit bilan bog‘laydigan turli xil 
qurilmalar (datchiklar) va sensorlardan olingan 
ma’lumotlar asosida atrof-muhit va boshqaruv 
ob’ektining joriy holatidagi o‘zgarishlarni baholaydi; 
- “Nazorat va diagnostika” - tizimga yuklangan 
vazifani bajarish imkoniyatini tahlil qiladi, nazorat 
qilish 
uchun 
ob’ekt va tizimning holatidagi 
o‘zgarishlar to‘g‘risida ichki ma’lumotlarni qayta 
ishlaydi. 
Intellektual 
tizimning 
ishlashi 
jarayonni 
boshqarish g‘oyasiga asoslanadi (3-rasmga qarang), 
uning mohiyati mavjud jarayonni hisobga olgan holda 
ma’lum bir qabul qilinadigan qarorlar to‘plamidan 
boshqaruv qarorlarini tanlashdir. 

Download 412,03 Kb.