O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALARI VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI “KOMPYUTER INJINIRINGI" FAKULTETI
KI-18-21S GURUH TALABASI "RAQAMLI QURILMALARNI LOYIHALASH" FANIDAN TAYYORLAGAN
MUSTAQIL ISHI - 1
BAJARDI: Jo’raboyev.J
TEKSHIRDI: Ochilova.S
QARSHI – 2023
Mavzu: Raqamli mikrosxemalarning seriyalari va rusumlash tizimi
Reja:
Raqamli mikrosxemalarning seriyalari va rusumlash tizimi
Raqamli qurilmalarning modellari va ifodalash darajalari.
Raqamli integral sxemalarning rusumlash va belgilash tizimlari.
Raqamli qurilmalar (digital devices) bir nechta modellar bilan keladi va har bir modelning o'ziga xos ifodalash darajalari (nomenclature) mavjud bo'ladi. Bu ifodalash darajalari, qurilmalar haqida ma'lumot berishda va ulardan foydalanishda yordam beradi. Quyidagi ko'rinishda raqamli qurilmalar modellari va ularning ifodalash darajalari haqida umumiy ma'lumotlar keltirilgan:
1. Mikrokontrollerlar:
Mikrokontrollerlar, o'zida mikroprotsessor, xotira va kiritish-chiqarish interfeyslari, va boshqa tizimlar bilan integratsiya qilingan kichik raqamli qurilmalardir. Ular amalga oshiriladigan xizmatlarning avtomatlashtirilgan boshqarishida keng qo'llaniladi. Mikrokontrollerlar ko'p modellarda keladi va ularning ifodalash darajalari odatda har bir kompaniya yoki ishlab chiqaruvchi tomonidan belgilanadi. Masalan, "Arduino UNO", "PIC16F877A" va "STM32F4" kabi mikrokontrollerlar turli kompaniyalar tomonidan ishlab chiqarilgan modellar misol sifatida keltirilishi mumkin.
2. Mikroprotsessorlar:
Mikroprotsessorlar, kompyuter va boshqa elektronik qurilmalarda ishlatilgan, raqamli ma'lumotlarni qayta ishlash uchun ishlatiladigan chiptir. Ular kelajakda raqamli qurilmalar va tizimlarning asosiy qismlari hisoblanadi. Mikroprotsessorlar ham turli modellarda keladi va ularning ifodalash darajalari odatda model nomi, seriyaning raqami, generatsiyasi, yoki boshqa belgilar orqali belgilanadi. Masalan, "Intel Core i7-8700K" yoki "AMD Ryzen 5 5600X" kabi mikroprotsessorlar shu kabi ifodalash darajalar bilan belgilanishi mumkin.
3. Logika mikrosxemalar:
Logika mikrosxemalar, raqamli loyihalarni amalga oshirishda ishlatiladigan elektronik komponentlardir. Ular xorijiy va o'zbek ishlab chiqaruvchilar tomonidan ishlab chiqariladi. Logika mikrosxemalar ham xilma-xillikda keladi va ularning ifodalash darajalari odatda seriyaning raqami, modeli, yoki boshqa belgilar orqali belgilanadi. Masalan, "74HC595" yoki "CD4027" kabi logika mikrosxemalar misol sifatida keltirilishi mumkin.
Har bir raqamli qurilma turi, modeli va ifodalash darajalari o'ziga xosdir va kompaniyalar o'rtasida farqlilik ko'rsatishi mumkin. Raqamli qurilmalar haqida batafsil ma'lumot olish uchun, qurilma ishlab chiqaruvchilari tomonidan taqdim etilgan dokumentatsiya yoki veb-saytlardan foydalanishingiz tavsiya etiladi.
Raqamli mikrosxemalar (integrallangan sxemalar) model va belgilash darajalari haqida O'zbek tilida aytishimiz mumkin. Bu belgilar va tizimlar raqamli mikrosxemalar haqida ma'lumot berishda foydalaniladi. Quyidagi misollar orqali O'zbek tilida aytishimiz mumkin:
1. JEDEC rusumlash tizimi:
JEDEC (Joint Electron Device Engineering Council) rusumlash tizimi, asosan tranzistorlar, mikrokontrollerlar, RAM va ROM chiplari kabi raqamli mikrosxemalar uchun ishlatiladi. Bu tizimda, sxemaning vazifasi, xususiyatlari va asosiy ma'lumotlar aks ettirish belgilar va raqamlar ishlatiladi. JEDEC rusumlash tizimida mikrosxemalar nominalarifmik kodlar orqali belgilanadi, masalan, "74xx" seriyasi yoki "74138" kabi.
2. Intel rusumlash tizimi:
Intel rusumlash tizimi, Intel kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan mikroprotsessorlar uchun o'ziga xosdir. Ushbu tizimda, mikroprotsessorning modeli, seriya raqami, jildi va boshqa xususiyatlarni aks ettirish belgilar va raqamlar ishlatiladi. Misol uchun, "Intel Core i7-8700K" mikroprotsessorni bu tizimda "i7" seriyasiga qo'shish mumkin.
3. ARM rusumlash tizimi:
ARM rusumlash tizimi, ARM Holdings kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan mikrokontrollerlar uchun ishlatiladi. Bu tizimda, mikrokontrollering modeli, seriya raqami, asosiy xususiyatlari va boshqa ma'lumotlar aks ettirish belgilar va raqamlar ishlatiladi. Misol uchun, "STM32F407" mikrokontrolleri bu tizimda "STM32" seriyasiga kiradi.
4. Texas Instruments (TI) rusumlash tizimi:
Texas Instruments kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan raqamli mikrosxemalar uchun xususiy rusumlash tizimi mavjud. Ushbu tizimda, sxemaning modeli, seriya raqami, funktsiyalari va boshqa xususiyatlarni aks ettirish belgilar va raqamlar ishlatiladi. Misol uchun, "LM741" op-amp (operational amplifier) bu tizimda Texas Instruments kompaniyasining "LM" seriyasiga kiradi.
Har bir rusumlash va belgilash tizimi o'zining tuzilishiga va belgilash prinsiplariga ega bo'lib, ulardan kelib chiqqan raqamli mikrosxemalar uchun o'ziga xosdir. Raqamli mikrosxemalar haqida batafsil ma'lumot olish uchun, mikrosxema ishlab chiqaruvchilari tomonidan taqdim etilgan dokumentatsiya yoki veb-saytlardan foydalanishingiz tavsiya etiladi.
Raqamli mikrosxemalarning seriyalari va rusumlash tizimi, umumiyatda ishlab chiqaruvchi kompaniyaga va ma'lum bir mikrosxema modeliga bog'liq bo'lishi mumkin. Lekin umumiyatda, bir nechta mikrosxema seriyalari o'xshash raqamlangan tizimga ega.
Mikrosxemaning raqamlangan seriyalashuvi odatda harf bilan boshlanadi va keyin raqamlar qatoridan iborat bo'ladi. Harf, mikrosxemaning turini yoki oilasini ko'rsatishda qo'llaniladi, raqamlar esa umumiyatda mikrosxemaning modelini, versiyasini yoki xususiyatlarini aks ettiradi.
Misol uchun, mashhur bir mikrokontroller seriyasi "Atmel AVR" uchun seriyalashuv quyidagicha bo'lishi mumkin:
- AVR ATmega328P
- AVR ATmega2560
- AVR ATtiny85
Bu yerda "AVR" harfi, Atmel kompaniyasining mikrokontroller oilasini ifoda qiladi, "ATmega328P", "ATmega2560" va "ATtiny85" kabi raqamlar esa ma'lum bir modelni ifodalaydi.
Boshqa ishlab chiqaruvchilarning mikrosxemalarining seriyalashuv tizimlari farqli bo'lishi mumkin. Misol uchun, "PIC" mikrokontroller seriyasi uchun Microchip kompaniyasi odatda "PICxx" formatidan foydalanadi, bu erda "xx" raqamlar ma'lum bir modelni ifodalaydi.
Mikrosxemalar odatda ishlab chiqaruvchi kompaniyalarining veb-saytlarida yoki texnik hujjatlarda batafsil ko'rsatiladi va seriyalashuv tizimlari haqida ko'proq ma'lumot topish mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar:
"Mikrokontrollerlar va mikrosxemalar dasturlash asoslari" - Мухаммадали Мирзоев
"Arduino va Raspberry Pi bilan jismoniy tizimlar yaratish" - Сирожиддин Ахмедов
"Mikrokontrollerlar va mikrosxemalar" - Жан-Пьер Дешам
Элесия Уайт (Elecia White) - "Создание встраиваемых систем: шаблоны проектирования для отличного программного обеспечения" (Инглиз Тилида)
Юрий Магда - "Встраиваемые системы: взаимодействие в реальном времени с микроконтроллерами ARM Cortex-M" (Инглиз Тилида)
Жан Лаброс (Jean J. Labrosse) — "MicroC/OS-II: Ядро реального времени" (Ingliz tilida)
Доган Ибрагим - "Проекты микроконтроллеров PIC на C: от базового до продвинутого" (Инглиз Тилида)
Вальвано, Джонатан В. - "Введение во встраиваемые системы" (Ingliz tilida)
|
