|
I BOB.BIOLOGIYA FANLARINI O‘QITISHDA YANGI ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH
|
| bet | 2/7 | | Sana | 15.02.2024 | | Hajmi | 85,49 Kb. | | #157023 |
Bog'liq Mundarija kirish I bob. Biologiya fanlarini o‘qitishda yangi za-fayllar.orgI BOB.BIOLOGIYA FANLARINI O‘QITISHDA YANGI ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH
Biologiyani oʻqitishda oʻquvchilarning ijodiy fikr yuritish koʻnikmalarini rivojlantirish
Biologiyani o'qitish texnologiyalariga didaktik o'yin texnologiyas, muammoli ta'lim texnologiyasi, hamkorlikda o'qitish texnologiyasi, loyihalash texnologiyalari va a'nanaviy texnologiyalar kiradi. Biologiyani o'qitishda lokal darajadagi pedagogik texnologiyalardan "Klaster" "Ven diagrammasi" va "Atamalar zanjiri" kabi texnologiyalardan foydalanish zarur. Klasterdan foydalanishda sinf o'quvchilarini teng sonli guruhlarga bo'linadi, o'zlari klaster tuzib himoya qilinadi hamda eng yaxshi klaster tuzgan va yaxshi ta'riflagan guruh g'olib deb aniqlanadi. Venn diagrammasi fakt tushunchalarni tahlil qilish, sintezlash ,taqqoslash ishlari olib boriladi. Atamalar zanjiri bu darslikdagi atamalar ro'yxati va ularning ta'riflari haqidagi texnalogiya.Bu texnalogiyada o'quvchilar guruhlarga bo'linadi O'quvchilar atamalarga ta'rif berishlari yoki ta'riflar orqali atamalarni topishi kerak bo'ladi . Bugungi kundagi eng dolzarb muommolardan biri maktablarda axborot texnologiyalarini yetishmovchiligida, laboratoriya jihozlari, kimyoviy moddalarinig yetishmovchiligidir. Hozirgi muammolardan biri darslarni tashkil etishda o'qituvchi didaktikadan ishlab chiqilgan ta'lim mazmunini o'qitish metodlari va vositalarning uzviyligik prinsipiga amal qilish mavzulari rejada pedagogik texnologiyalarning qaysi turlarini foydalanishi o'quv yili boshida belgilash kerakligidadir. Axborot texnologiyalarining eng qulay tarafi hozir O'zbekistonda ham onlayn ta'lim rivojlanib bormoqda.Bu ta'lim tizimida axborot texnalogiyalarning o'rni juda katta bo'lib bunda o'quvchi uydan chiqmagan holda darsni o'zlashtirishi lozim. O'qituvchi dars o'tishida ham o'quvchi darsni tushunishida ham yangi zamonaviy texnjlogiyalarning mavjudligi juda muhimdir.
O'qituvchilar axborot texnologiyalari orqali taqdimot, video, jadval, tarqatma materiallar, multimedia tayyorlashlari va prezentatsiya vositalari yordamida o'quvchilarga yetkaza olishlari ularning pedagogik mahorati nechog'li yuqoriligidan dalolat beradi. Biologiya fanlarini o'qitishda yangi zamonaviy texnologiyalardan foydalanishda muammolar mavzusida shunday fikrlar kelib chiqadiki, biologiya fanlarini o'qitishda pedagogik texnologiyalar va zamonaviy axborot texnologiyalarini birga olib borish o'quvchilarni o'zlashtirish salohiyatini yanada oshiradi. Biologiya tabiiy fanlar qatoriga kirgani sababli biologiya fanini yaxshi o'zlashtirishda tabiiy narsalardan foydalanish misol uchun ra'nodoshlar oilasi mavzusi o'tilayotgan bo'lsa ra'nodoshlar mavzusiga oid meva, gul, barg, poya, ildizlar asosida dars o'tilsa yanada samarali bo'ladi. Bundan ko'rinib turibdiki o'quvchi kitobda o'qigan malumotni, slaydda ko'rgan malumotni, ishlagan testlarda ega bo'lgan tushuncha tabiiy o'z ko'zi bilan ko'rsa o'quvchida o'zlashtirish qobilyati ikki hissa ortadi.
Bugungi kunda oliy o‘quv yurtlarida biologiya fanlarini o‘qitishda yangi zamonaviy texnologiyalaridan foydalanishning samarali usullari, turlari, muammolarida hamda yangi zamonaviy texnologiyalari, vazifalarni, ta’limiy vazifasi, ko‘rgazmalilik vazifalari, nazorat vazifalarni, rivojlantiruvchi vazifasi, tarbiyaviylik vazifasi, o‘quvchilar ilmiy dunyoqarashini rivojlantiruvchi vazifasi yangi zamonaviy innovatsion axborot texnologiyalarini qo‘llash mahsulotlari hamda yangi zamonaviy texnalogiyalarning maqsadlari haqida maqolada fikr yuritiladi. Biologiyani o‘qitish texnologiyalariga didaktik o‘yin texnologiyasi ,muammoli ta’lim texnоlogiyasi, hamkorlikda o‘qitish texnologiyasi, loyihalash texnologiyalari va an’anaviy texnologiyalar kiradi. Biologiyani o‘qitishda lokal darajadagi pedagogik texnologiyalardan “Klaster” “Ven diagrammasi” va “Atamalar zanjiri” kabi texnologiyalardan foydalanish zarur. Klasterdan foydalanishda sinf o‘quvchilarini teng sonli guruhlarga bo‘linadi, o‘zlari klaster tuzib himoya qilinadi hamda eng yaxshi klaster tuzgan va yaxshi ta’riflagan guruh g‘olib deb aniqlanadi. Venn diagrammasi fakt tushunchalarni tahlil qilish, sintezlash, taqqoslash ishlari olib boriladi. Atamalar zanjiri bu darslikdagi atamalar ro‘yxati va ularning ta’riflari haqidagi texnalogiya.Bu texnalogiyada o‘quvchilar guruhlarga bo‘linadi.
O‘quvchilar atamalarga ta’rif berishlari yoki ta’riflar orqali atamalarni topishi kerak bo‘ladi. Bu usul xotirani mustahkamlashda foyda bo‘ladi. Biologiyani o‘qitishning eng samarali usullaridan biri axborot texnalogiyalaridan foydalanishdir. Bularning vazifalari:
Ta’limiy vazifasi –bu o‘rganilayotgan mavzuni tushunchalar va ularning izohlari jadvallar ,diagramma ,asosiy qo‘shimcha materiallar yordamida tushunishiga yordam beradi.
Ko‘rgazmalilik vazifasi –animatsiyalar o‘quvchilar tomonidan biologiyaviy jarayonlarni harakat va dinamik tasvirlash imkoni mavjud.
Nazorat vazifasi – o‘quvchining qay darajada o‘zlashtirgani ,baholash tizimi haqqoniy bo‘lishiga zamin yaratadi.
Rivojlantiruvchi vazifasi –vazifalar qiyinlik darajisidagi tartibda qo‘yilib o‘quvchining bilmaganlarini izlab o‘rganishiga o‘tilgan mavzularni mustahkamlashga zamin yaratadi.
Tarbiyaviy vazifasi –aqliy va o‘quv ko‘nikmalarini o‘zlashtiradi Biologiyani o‘qitishda quyidagi axborot texnalogiyalari mahsulotlaridan foydalanish mumkun:
1. mavzuga doir taqdimot tayyorlash;
2. qiyinchilik darajasi turlicha bo‘lgan topshiriqlar tayyorlash;
3. test savollari tuzish;
4. krоssvord tayyorlash;
Bugungi kundagi eng dolzarb muommolardan biri maktablarda axborot texnologiyalarini yetishmovchiligida, laboratoriya jihozlari, kimyoviy moddalarinig yetishmovchiligidir. Hozirgi muammolardan biri darslarni tashkil etishda o‘qituvchi didaktikadan ishlab chiqilgan ta’lim mazmunini o‘qitish metodlari va vositalarning uzviyligik prinsipiga amal qilish mavzulari rejada pedagogik texnologiyalarning qaysi turlarini foydalanishi o‘quv yili boshida belgilash kerakligidadir.
Axborot texnologiyalarining eng qulay tarafi hozir O‘zbekistonda ham onlayn ta’lim rivojlanib bormoqda. Bu ta’lim tizimida axborot texnalogiyalarning o‘rni juda katta bo‘lib bunda o‘quvchi uydan chiqmagan holda darsni o‘zlashtirishi lozim. O‘qituvchi dars o‘tishida ham o‘quvchi darsni tushunishida ham yangi zamonaviy texnjlogiyalarning mavjudligi juda muhimdir. O‘qituvchilar axborot texnologiyalari orqali taqdimot, video, jadval, tarqatma materiallar ,multimedia tayyorlashlari va prezentatsiya vositalari yordamida o‘quvchilarga yetkaza olishlari ularning pedagogik mahorati nechog‘li yuqoriligidan dalolat beradi. Biologiya fanlarini o‘qitishda yangi zamonaviy texnologiyalardan foydalanishda muammolar mavzusida shunday fikrlar kelib chiqadiki, biologiya fanlarini o‘qitishda pedagogik texnologiyalar va zamonaviy axborot texnologiyalarini birga olib borish o‘quvchilarni o‘zlashtirish salohiyatini yanada oshiradi.
Biologiya tabiiy fanlar qatoriga kirgani sababli biologiya fanini yaxshi o‘zlashtirishda tabiiy narsalardan foydalanish misol uchun ra’nodoshlar oilasi mavzusi o‘tilayotgan bo‘lsa ra’nodoshlar mavzusiga oid meva, gul, barg, poya, ildizlar asosida dars o‘tilsa yanada samarali bo‘ladi. Bundan ko‘rinib turibdiki o‘quvchi kitobda o‘qigan malumotni, slaydda ko‘rgan malumotni, ishlagan testlarda ega bo‘lgan tushuncha tabiiy o‘z ko‘zi bilan ko‘rsa o‘quvchida o‘zlashtirish qobilyati ikki hissa ortadi.
Biologik ta‘lim mazmunining uchinchi tarkibiy qismini ijodiy faoliyat tajribalari tashkil etib, mazkur faoliyatni tarkib toptirish uchun, avvalo, oʻquvchilarda mustaqil va ijodiy fikr yuritish koʻnikmalarini tarkib toptirish lozim. Fikr inson faoliyati, uning oʻz kuchi, qudrati va bilimini tashkil etuvchi ma‘naviy-insoniy sifatidir. Fikr rivoji ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning asosiy harakatlantiruvchi kuchi boʻlganligi uchun, biologiyani oʻqitish jarayonida oʻquvchilarning mustaqil va ijodiy fikr yuritish koʻnikmalarini rivojlantirish zarur. Biologiyani oʻqitishda oʻqituvchi oʻquvchilarning mustaqil va ijodiy fikr yuritish koʻnikmalarini rivojlantirish uchun oʻqituvchi, avvalo: - oʻquvchilarning darsda mustaqil ishlashlari uchun oʻquv topshiriqlarini tuzishi, biologik ob‘ektlar, tabiatdagi mavsumiy oʻzgarishlarni oʻrganish maqsadida tajriba va kuzatish oʻtkazish yuzasidan koʻrsatmalar tayyorlashi; - oʻquvchilarning qiziqishlarini hisobga olgan holda ularning mustaqil ta‘limi uchun qoʻshimcha adabiyotlar va multimedialarni tanlashi lozim; - oʻquvchilarning mustaqil va ijodiy fikr yuritish koʻnikmalarini rivojlantirish uchun ta‘lim-tarbiya jarayonida rivojlantiruvchi ta‘lim texnologiyasini qoʻllash zarur. Oʻquvchilarda ijodiy fikr yuritish koʻnikmalarini rivojlantirishda oʻqituvchi tahkiliy fikr yuritishning tarkibiy qismlaridan, xususan, mustaqil fikr yuritish koʻnikmalaridan foydalanishi mumkin. Shuni qayd etish kerakki, oʻquvchilarda mustaqil fikr yuritish koʻnikmalarini rivojlantirmay turib, ijodiy fikr yuritish koʻnikmalarini shakllantirish va rivojlantirish mumkin emas. Oʻquvchilar ijodiy faoliyat tajribalarini egallashda aqliy faoliyat usullari boʻlgan oʻrganilayotgan ob‘ektni tahlil qilish, taqqoslash, tarkibiy qismlarga ajratish, sintezlash, sabab-oqibat bogʻlanishlarini tasavvur qilishi, umumlashtirish va xulosa yasashni egallagan boʻlishlari lozim. Shundagina oʻquvchilar ijodiy faoliyatning asosini tashkil etadigan xususiyatlar:
- tanish ob‘ektlarning yangi xususiyatlari va vazifalarini topishi;
- tanish vaziyatlardagi muammolarni mustaqil ravishda hal etish;
- bilim va koʻnikmalarni yangi kutilmagan vaziyatlarda qoʻllash orqali muammoni hal etish;
- oʻzlashtirgan bilim va koʻnikmalarni amaliyotda ijodiy qoʻllashga oʻrganishi mumkin.
Oʻquvchilarda mustaqil va ijodiy fikr yuritish koʻnikmalarini rivojlantirishning muhim sharti, oʻquvchilarning oʻz fikrlarini dalillash va asoslash sanaladi. Shu sababli, oʻquvchilarning mustaqil va ijodiy fikr yuritish koʻnikma, malakalari, asosan, zamonaviy yondashuvlarga asoslangan ta‘lim texnologiyalardan foydalanish orqali rivojlantiriladi. Jumladan, muammoli, hamkorlikda oʻqitish, didaktik oʻyin texnologiyalaridan ta‘lim jarayonida foydalanish orqali oʻquvchilarda ijodiy faoliyatlarini rivojlantirish samaradorligi yuqori hisoblanadi. Biologiya fani bo‘yicha oʻquvchilarda ijodiy faoliyatlarini rivojlantirishda o‘quv ishlarining darslar va ular bilan bog‘liq bo‘lgan ekskursiyalar, uy ishlari, darsdan tashqari ishlar va sinfdan tashqari ishlar kabi shakllarida ijodiy izlanish xarakterdagi topshiriqlar berish tavsiya etiladi. Masalan, Odam va uning salomatligi oʻquv kursida “Odamning kunlik ovqat ratsionida zarur boʻlgan oqsil, yogʻ, uglevodlar va energiya miqdorini aniqlash” mavzusidagi laboratoriya mashgʻulotini kichik guruhlarda tashkil etib, ularga quyidagi topshiriqlar tavsiya etiladi:
1-guruh. Oʻrta yoshli, aqliy va yengil jismoniy mehnat bilan shugʻullanuvchilar uchun bir kecha-kunduzda sarf qilinadigan energiya miqdoriga muvofiq holda ularning ovqat ratsionini tuzing.
2-guruh. Oʻrta yoshli, ogʻir jismoniy mehnat bilan shugʻullanuvchilar uchun bir kechakunduzda sarf qilinadigan energiya miqdoriga muvofiq holda ularning ovqat ratsionini tuzing.
3-guruh. Boshlangʻich sinf oʻquvchilari uchun bir kecha-kunduzda sarf qilinadigan energiya miqdoriga muvofiq holda ularning ovqat ratsionini tuzing.
4-guruh. Oʻsmir yoshdagi oʻquvchilar uchun bir kecha-kunduzda sarf qilinadigan energiya miqdoriga muvofiq holda ularning ovqat ratsionini tuzing.
Ijodiy izlanishlar quyidagi bosqichlarda tashkil etilishi maqsadga muvofiq:
1. Ijodiy izlanish maqsadini aniqlash, mazkur maqsadga muvofiq mustaqil ishlarni tashkil etish, guruh a‘zolari oʻrtasida fikr va axborot almashinuvini amalga oshirish.
2. Olingan natijalarni tasavvur qilish va uni loyihalash.
3. Maqsadni amalga oshganligi va olingan natijani tahlil qilish.
4. Zarur hollarda tegishli oʻzgartirishlar kiritish. biologiya ta‘limida o‘quvchilar ijodiy faoliyatlarni rivojlantirishda zamonaviy ta‘lim yondoshuvlariga asoslanish hamda o‘quvchi shaxsini kompetentliligini ta‘minlashga qaratilgan ta‘lim texnologiyalaridan foydalanish ta‘lim-tarbiya samaradorligini oshiradi.
|
| |
