|
Elektron tijorat tizimini yaratishning asosiy maqsadi
|
| bet | 3/21 | | Sana | 01.06.2024 | | Hajmi | 11,32 Mb. | | #258939 |
Bog'liq Ismoilov Elmurod TAYYOR 0105 (1)Elektron tijorat tizimini yaratishning asosiy maqsadi: Elektron tijorat tizimini yaratishning asosiy maqsadi, korxonalarning tijorat operatsiyalarini avtomatlashtirish, samaradorligini oshirish va mijozlarga yaxshi xizmat ko'rsatishdir.
Elektron tijorat tizimini yaratishni vazifasi: Elektron tijorat tizimi, korxonalarning resurslarini (vaqt, kuch, moliya va boshqalar) optimallashtirishga yordam beradi. Bu tizimlar, buyurtmalar, omborlar, sotuv va marketingni birlashtirish orqali, korxonalarning tijorat operatsiyalarini maksimal darajada optimallashtirishga yordam beradi.
Hozirgi kunda deyarli hamma sohani raqamlashtirish va avtomatlashtirish bosqichma bosqich amalga oshirilmoqda.
“Raqamli O’zbekiston — 2030” strategiyasi (keyingi o’rinlarda — Strategiya) iqtisodiyot tarmoqlari, ijtimoiy soha va davlat boshqaruvi tizimining jadal raqamli rivojlanishini ta’minlash, shu jumladan elektron davlat xizmatlarini ko’rsatish mexanizmlarini yanada takomillashtirish maqsadida ishlab chiqilgan.
Strategiya O’zbekiston Respublikasining raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatni rivojlantirishning strategik maqsadlari, ustuvor yo’nalishlari hamda o’rta va uzoq muddatli istiqbolli vazifalarini belgilaydi, shuningdek, BMTning Barqaror rivojlanish maqsadlari va Elektron hukumatni rivojlantirish reytingida belgilangan ustuvor vazifalardan kelib chiqib, raqamli texnologiyalarni yanada keng joriy etish uchun asos bo’lib xizmat qiladi.
Shunday qilib, elektron tijorat tizimini yaratishning asosiy vazifasi, korxonalarning tijorat operatsiyalarini avtomatlashtirish, mijozlarga qulaylik ko'rsatish, maxsus xizmatlar taklif qilish va ishlashni optimallashtirishdir. Bu vazifalar yordamida korxonalarning samaradorligi va mijozlarga yaxshi xizmat ko'rsatishi oshiriladi.
I BOB. Elektron tijoratni boshqarishning avtomatlashtirilgan axborot tizimining nazariy asoslari .
Elektron tijoratni boshqarishning avtomatlashtirilgan axborot tizimining hozirgi kundagi ahamiyati
Elektron tijoratni axborot boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlari, bugungi kunda tijorat sohasida katta ahamiyatga ega. Bu tizimlar, kompaniyalar va tijorat markazlari uchun ma'lumotlarni boshqarish, xaridorlar bilan aloqani ta'minlash, xaridorlar uchun xizmat ko'rsatish va tijorat jarayonlarini avtomatlashtirishga yordam beradi.
Bu tizimlar, tijoratni boshqarishni osonlashtirish, xaridorlarga yuqori sifatli xizmat ko'rsatish va ma'lumotlarni to'g'ri vaqtida taqdim etish imkoniyatlarini oshirish orqali kompaniyalarga foyda keltiradi. Ularni to'g'ri ishga tushirish, mijozlar bilan o'zaro aloqani kuchaytirish va tijorat operatsiyalarini optimallashtirish kompaniyalar uchun katta chegara vaqt va moliyaviy foyda ko'rsatadi.
Avtomatlashtirilgan elektron tijorat boshqarish tizimlari o'z ichiga CRM (Mijoz munosabatlari boshqaruvi), ERP (tijorat resurslarini boshqarish), ma'lumotlar bazasi boshqaruvchilari, va boshqa funktsiyalarni o'z ichiga oladi. Bu tizimlar, kompaniyalarga xizmat ko'rsatish jarayonlarini samarali boshqarish, mijozlarga yaxshi xizmat ko'rsatish, va tijoratni Elektron tijoratni avtomatlashtirish, kompaniyalar uchun jarayonlarni avtomatlashtirish, xaridorlar bilan aloqani kuchaytirish va tijorat operatsiyalarini samarali boshqarishni maqsad qiladi. Bu, avtomatlashtirilgan tizimlar, dasturlar va xizmatlar to'plamini o'z ichiga oladi.
Elektron tijorat bu elektron tarmoq, birinchi navbatda internet orqali tovarlar va xizmatlarni sotib olish va sotish yoki pul mablag'lari yoki ma'lumotlarni uzatish. Ushbu biznes operatsiyalari biznesdan biznesga (B2B), biznesdan iste'molga (B2C), iste'molchidan iste'molchiga yoki iste'molchidan biznesga sifatida amalga oshiriladi.
So'nggi yigirma yil ichida Amazon va eBay kabi elektron tijorat platformalaridan keng foydalanish onlayn chakana savdoning sezilarli o'sishiga yordam berdi. AQSh aholini ro'yxatga olish byurosi ma'lumotlariga ko'ra, 2011 yilda elektron tijorat umumiy chakana savdoning 5 foizini tashkil etgan. 2020 yilga kelib, COVID-19 pandemiyasi boshlanishi bilan u chakana savdoning 16% dan ortig'iga ko'tarildi.
Elektron tijorat internetdan quvvatlanadi. Mijozlar o'z qurilmalari orqali mahsulot yoki xizmatlarni ko'rib chiqish va buyurtma berish uchun onlayn-do'konga kirishadi. Buyurtma berilganda, mijozning veb-brauzeri elektron tijorat veb-saytini joylashtiradigan server bilan oldinga va orqaga bog'lanadi. Buyurtmaga tegishli ma'lumotlar buyurtma menejeri deb nomlanuvchi markaziy kompyuterga uzatiladi.
Keyin u inventar darajalarini boshqaradigan ma'lumotlar bazalariga yo'naltiriladi; PayPal kabi ilovalardan foydalangan holda to'lov ma'lumotlarini boshqaradigan savdo tizimi; va bank kompyuteri. Nihoyat, u buyurtma menejeriga qaytib keladi. Bu buyurtmani qayta ishlash uchun do'kon inventarlari va mijozlar mablag'lari etarli ekanligiga ishonch hosil qilishdir. Buyurtma tasdiqlangandan so'ng, buyurtma menejeri do'kon veb-serverini xabardor qiladi. U mijozga buyurtma muvaffaqiyatli bajarilganligi haqida xabar beradi. Keyin buyurtma menejeri buyurtma ma'lumotlarini omborga yoki bajarish bo'limiga yuboradi va mahsulot yoki xizmatni mijozga jo'natish mumkinligini bildiradi. Bu vaqtda mijozga moddiy yoki raqamli mahsulotlar yuborilishi yoki xizmatga kirish huquqi berilishi mumkin
Elektron tijoratni avtomatlashtirish quyidagi imkoniyatlarni o'z ichiga oladi:
1. Ma'lumotlar boshqarish: Kompaniyalar uchun tijorat ma'lumotlarini boshqarish muhimdir. Avtomatlashtirilgan tijorat tizimlari ma'lumotlar to'plamini boshqarish, saqlash, va taqdim etishda yordam beradi.
2. Onlayn savdo platformalari: Onlayn do'konlar, savdo tizimlari va xizmatlar, mijozlarga tijorat mahsulotlarini onlayn sotish imkoniyatini taqdim etadi.
3. To'lov jarayonlari: Elektron to'lov vositalari (masalan, onlayn to'lov shlyuzlari, to'lov kartalari) orqali mijozlar pullarni to'lash imkoniyatini ta'minlaydi.
4. Mijoz munosabatlari boshqaruvi (CRM): Mijozlar bilan aloqani avtomatlashtirish, mijozlar haqida ma'lumotlarni saqlash va ular bilan qo'llab-quvvatlashda yordam beradi.
5. Ma'lumot analitikasi: Kompaniyalar uchun ma'lumot analitikasi, statistika va natijalarni o'rganishda yordam beradi, bu esa biznesni rivojlantirish va strategiyani to'g'ri yo'lga yo'ldashadi.
6. Tijorat jarayonlarini boshqarish: Sotish, ombor boshqarish, logistika, xaridorlar bilan aloqa va boshqa tijorat jarayonlarini boshqarish imkoniyatlarini o'z ichiga oladi.
Elektron tijoratni avtomatlashtirish, kompaniyalar uchun samarali tijorat operatsiyalarini ta'minlash, mijozlar bilan o'zaro aloqani kuchaytirish va tijoratni ko'paytirish imkoniyatlarini takomillashtirishda katta ahamiyatga ega.ko'paytirish imkoniyatlarini takomillashtirishda yordam beradi.
Raqamli iqtisodiyot tadqiqotlari markazi olib borgan tahliliy o‘rganishlarga qaraganda, so‘nggi yillarda O‘zbekistonda elektron tijorat raqamli iqtisodiyotning asosiy elementlaridan biriga aylandi.
Elektron tijoratni boshqarishning avtomatlashtirilgan axborot tizimining hozirgi kundagi ahamiyatini O‘zbekiston misolida ko‘rib chiqamiz. Statistik maʼlumotlarga ko‘ra, O‘zbekistonda elektron tijorat va chakana savdo hajmi barqaror o‘sib bormoqda. Xususan, 2022-yilda elektron tijorat savdolari hajmi 2021-yilga nisbatan 1,8 barobar oshib, 10 886,8 milliard so‘mdan ortiqni tashkil etdi. Bu umumiy chakana savdo hajmining 4 foizdan ortig‘iga teng.
O‘zbekistonda elektron tijoratning kelajagini belgilovchi muhim omillardan biri—sohani qonunchilik bilan tartibga solishdir. 2022-yilda yangilangan “Elektron tijorat to‘g‘risida”gi qonun qabul qilindi. Qonun isteʼmolchilarni ham, tadbirkorlarni ham huquqiy himoya qiladi, elektron operatsiyalarni amalga oshirish va huquqbuzarliklar uchun javobgarlikni belgilash tartibini belgilaydi. Ishonchli va barqaror elektron tijorat ekotizimini yaratishda qonunchilik va to‘lov tizimlari hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Ular jarayonning barcha ishtirokchilari — ham xaridorlar, ham sotuvchilarning huquq va manfaatlarini himoya qilishni taʼminlaydi.
2019-yilda “To‘lovlar va to‘lov tizimlari to‘g‘risida”gi qonun qabul qilindi va bu fintech sektorining rivojlanishiga xizmat qilmoqda. Elektron to‘lovlar isteʼmolchilar va biznes uchun qulaylik va xavfsizlikni taʼminlovchi onlayn tijoratning ajralmas qismiga aylandi. O‘zbekistonda onlayn tranzaksiyalarni osonlashtiradigan bir qancha to‘lov tizimlari mavjud.
Soliq xizmati portalining maʼlumotlariga ko‘ra, elektron tijorat subyektlari sonining sezilarli o‘sishi kuzatilmoqda. Joriy yilning 1-avgust holatiga ularning soni 159 taga åtdi, jumladan, 52 ta elektron to‘lov tizimi va 35 ta bank mobil ilovasi, 72 ta internet-do‘kon va savdo maydonchalari mavjud. Yil boshidan 1-avgustgacha taqdim etilgan cheklar miqdori 28 438,8 milliard so‘mni tashkil etdi, shundan 7,4 foizi internet-do‘konlar va bozorlar tomonidan taʼminlandi.
Baʼzi kompaniyalar bir vaqtning o‘zida bir nechta yo‘nalishlarni faol rivojlantirmoqda—bular fintech, marketpleys va logistika. Bu muvaffaqiyatda logistika va pochta xizmatlari ham birdek muhim o‘rin tutadi. Ularning kengaytirilgan tarmog‘i tovarlarni mamlakatning eng chekka burchaklarigacha åtkazish va olis hududlarda yashovchilar uchun elektron tijoratdan foydalanish imkonini beradi. Masalan, milliy pochta xizmatining 14 ta hududiy filiali, 21 ta tumanlararo pochta aloqasi, 143 ta hududiy pochta aloqasi, 1804 ta pochta aloqasi bo‘limi, shahar va tumanlarda 1414 dan ortiq åtkazib berish punktlari mavjud. Bu mamlakatda elektron tijorat uchun qulay infratuzilmani yaratadi.
Bularga qo‘shimcha, O‘zbekiston bozoriga xorijiy bozorlarning kirib kelishi mahalliy tadbirkorlarga jahon darajasiga chiqish va jahon bozorlarida raqobatlashish imkonini bermoqda. Bundan tashqari, O‘zbekistonda elektron tijoratga Visa va Mastercard to‘lov tizimlari ham faol joriy etilmoqda. Bu mahalliy tadbirkorlarga xalqaro mijozlardan to‘lovlarni qabul qilish va o‘z biznesi chegaralarini kengaytirish imkonini beradi.
O'zbekiston iqtisodiyotining ham bosqichma-bosqich rivojalnishi oqibatida biznes faoliyatini yuritishning yangi prinsiplari, ayniqsa elektron tijoratning ahamiyati juda oshdi. Bugungi kunga kelib, har bir internet foydalanuvchisi elektron tijorat so'zining ma'nosini tushunishga harakat qilib ko'rgan. Hali o'zining uzoq tarixini qurishga ham ulgurmagan bunday faoliyat bilan bog'liq AQSh bozorlarida yiliga o'rtacha 1,5-2 trln. AQSh dollari miqdorida mablag'lar aylanadi.
|
| |
