Toshkent Temir yo’l Transport kasb-hunar kolleji
MUSTAQIL ISH
Bajardi: Shukuraliyeva Shohista
Tekshirdi:__________________
Toshkent 2010
Mintaqaviy temir yo'l uzellari
Vazirlar Mahkamasi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining "Temir yo`l transportini monopoliyadan chiqarish va aktsiyalashtirish chora-tadbirlari to`g`risida" 2001 yil 2 martdagi PF-2815-son Farmoniga muvofiq temir yo`l transporti sohasida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish, xususiylashtirish va raqobat muhitini shakllantirish jarayoni izchil amalga oshirilayotganligini qayd etadi. Respublika (lot. respublica, res - ish va publicus - ijtimoiy, umumxalq) - davlat boshqaruvi shakli, unda bar cha davlat hokimiyati organlari saylab qoʻyiladi yoki umummilliy vakolatli muassasalar (parlamentlar) tomonidan shakllantiriladi, fuqarolar esa shaxsiy va siyosiy huquqlarga ega boʻladilar.
"O`zbekiston temir yo`llari" davlat-aktsiyadorlik kompaniyasi tizimida yo`lovchilarni tashish bo`yicha "O`ztemiryo`lyo`lovchi", yuklarni konteynerlarda tashish bo`yicha "O`ztemiryo`lkonteyner" va refrijerator vagonlarida tashish bo`yicha "Yo`lreftrans", yo`lovchi tashish vagonlari va yuk vagonlarini ta`mirlash korxonalari aktsiyalashtirildi. Yuk va yo`lovchilar tashish jarayoni bilan bevosita bog`liq bo`lmagan xo`jalik jamiyatlarining ustav fondlaridagi davlat ulushlari to`liq sotildi.
Temir yo`l transportini boshqarishda funktsional va hududiy yondashuvlarning o`zaro yaqin aloqasini ta`minlaydigan mintaqaviy temir yo`l uzellari barpo etildi. Harakatdagi tarkib ta`minoti, uni ta`mirlash va unga texnik xizmat ko`rsatish tizimi takomillashtirildi va uning bazasi mustahkamlandi.
Ayni vaqtda yuk va yo`lovchilar tashiydigan, yo`lovchilarga xizmat ko`rsatuvchi va xizmatlar ko`rsatadigan korxonalar va tashkilotlarni xususiylashtirish sust amalga oshirilmoqda. Xorijiy investorlar xususiylashtirish jarayoniga yetarlicha faol jalb etilmayapti. Transport xizmatlari bozorida raqobat muhiti
hanuzgacha shakllanmagan. Iqtisodiyotni erkinlashtirish va isloh qilishning hozirgi bosqichi talablariga muvofiq temir yo`l transportini boshqarish tizimini yanada takomillashtirish va maqbullashtirish talab etiladi.
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining "Xo`jalik boshqaruvi organlari tizimini takomillashtirish to`g`risida" 2003 yil 22 dekabrdagi PF-3366-son Farmonini bajarish yuzasidan hamda xususiylashtirish, monopoliyadan chiqarish jarayonlarini chuqurlashtirish va transport xizmatlari bozorida raqobat muhitini shakllantirish, yuk va yo`lovchilar tashish bo`yicha xizmatlar darajasini va sifatini oshirish, temir yo`l transportini boshqarish tuzilmasini maqbul-
lashtirish maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:
1.Vazir (arab. - yuk koʻtaruvchi) - oʻrta asrlarda Yaqin va Oʻrta Sharq davlatlarida, shu jumladan Oʻrta Osiyo xonliklarida hukumat idorasi yoki kengashi (devon) boshligʻi. V. lar vaziri aʼzam rahbarligida davlatni idora etish vazifalari bilan shugʻullangan. V. "O`zbekiston temir yo`llari" davlat-aktsiyadorlik kompaniyasi temir yo`l transporti sohasida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish bo`yicha qabul qilingan dasturga muvofiq monopoliyadan chiqarish, xususiylashtirishni chuqurlashtirish va transport xizmatlari bozorida raqobat muhitini shakllantirish, tashuvlar jarayonini bevosita ta`minlovchi, yuk va yo`lovchilar
tashishda xizmatlar ko`rsatuvchi, tarmoq korxonalari va tashkilotlariga xizmat ko`rsatuvchi korxonalar funktsiyalarini aniq taqsimlash, bozor printsiplari va mexanizmlarini boshqarish va xo`jalik yuritish tizimiga keng joriy etish chora-tadbirlarining izchil amalga oshirilishini ta`minlasin.
2. O`zbekiston Respublikasi Davlat mulki qo`mitasi "O`zbekiston temir yo`llari" davlat-aktsiyadorlik kompaniyasi bilan birgalikda:
"O`zbekiston temir yo`llari" davlat-aktsiyadorlik kompaniyasi tizimiga kiradigan korxonalar va tashkilotlarni aktsiyalashtirish va xususiylashtirish, shu jumladan xususiy mulk etib sotish borasida Vazirlar Mahkamasining 2001 yil 3 martdagi 108-son qarorida belgilangan hamda 2003-2004 yillarda korxonalarni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish dasturida tasdiqlangan
topshiriqlarning so`zsiz bajarilishini ta`minlasin;
ikki oy muddatda Vazirlar Mahkamasiga xususiylashtirish jarayonini yanada chuqurlashtirish, xususiylashtiriladigan va xususiy mulk etib sotiladigan korxonalar, eng avvalo, yo`lovchilarga xizmatlar ko`rsatish bilan bog`liq bo`lgan temir yo`l vokzallari sonini ko`paytirish va doirasini kengaytirish, shuningdek xususiylashtirish jarayoniga xorijiy investorlarni jalb etish bo`yicha aniq takliflar kiritsin.
3. Quyidagilar:
"O`zbekiston temir yo`llari" davlat-aktsiyadorlik kompaniyasining tashkiliy tuzilmasi va ijro etuvchi apparatining tuzilmasi;
mintaqaviy temir yo`l uzellarining tashkiliy tuzilmasi va ularning boshqaruv apparati namunaviy tuzilmasi ma`qullansin.
4. Quyidagilar "O`zbekiston temir yo`llari" davlat- aktsiyadorlik kompaniyasining asosiy vazifalari etib belgilansin:
temir yo`l transportining barqaror va samarali ishlashini, tashishlar xavfsizligini ta`minlash, ko`rsatilayotgan transport xizmatlari sifatini oshirish;
moddiy-texnik bazani mustahkamlash, temir yo`llar tarmog`ini yanada rivojlantirish va ularning xizmat ko`rsatish imkoniyatini oshirish, ilg`or texnologiyalarni va menejmentning zamonaviy metodlarini keng joriy etish;
harakatdagi tarkib, yo`l xo`jaligi, energiya ta`minoti, signalizatsiya va aloqa tizimini zamonaviylashtirish va takomillashtirishga, shuningdek tarmoq sanoat korxonalarini texnologiya jihatidan qayta jihozlashga xorijiy investitsiyalarni
keng jalb qilish;
marketing tadqiqotlarini tashkil etish, kompaniya korxonalariga axborot xizmatlari ko`rsatish hamda ichki va tashqi bozorda ularning raqobatbardoshliligini oshirish masalalarini hal etishda ko`maklashish;
kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirishni tashkil qilish.
5. "O`zbekiston temir yo`llari" davlat-aktsiyadorlik kompaniyasi ijro etuvchi apparati xodimlarining cheklangan umumiy soni 154 nafar, shu jumladan boshqaruv xodimlari soni 120 nafar etib belgilansin.
Quyidagilarga:
aktsiyadorlar umumiy yig`ilishi va kuzatuv kengashi funktsiyasini bajaruvchi Kompaniya kengashiga "O`zbekiston temir yo`llari" davlat- aktsiyadorlik kompaniyasining tashkiliy tuzilmasiga boshqaruv xodimlarining belgilangan soni doirasida o`zgartirishlar kiritish;
"O`zbekiston temir yo`llari" davlat-aktsiyadorlik kompaniyasi boshqaruvi raisiga, zarurat bo`lganda, kompaniyaning ijro etuvchi apparati tuzilmasiga, mintaqaviy temir yo`l uzellarining tashkiliy va namunaviy tuzilmalariga boshqaruv xodimlarining belgilangan soni doirasida o`zgartirishlar kiritish huquqi berilsin.
6. "O`zbekiston temir yo`llari" davlat-aktsiyadorlik kompaniyasi Kengashi bir oy muddatda yangi tahrirdagi ustavni tasdiqlasin va uni davlat ro`yxatidan o`tkazish uchun O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligiga taqdim etsin.
7. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish O`zbekiston Respublikasining Bosh vaziri Sh.M.Mirziyoev zimmasiga yuklansin.
21 iyun “O‘zbekiston temir yo‘llari” davlat aksiyadorlik kompaniyasi Xitoyning “CSR Zhuzhou Electric Locomotive Co. LTD” kompaniyasi bilan 15 dona yo‘lovchi tashuvchi vagonlarni xarid qilish yoki yetkazib berish bo‘yicha shartnoma imzoladi, deb xabar beradi kompaniya matbuot-xizmati. Dastlabki ma’lumotlarga qaraganda shartnomaning umumiy qiymati 74,25 mln. AQSh dollarini tashkil etadi. 
| Xitoy, Xitoy Xalq Respublikasi (xitoycha 中華人民共和國 - 中华人民共和国 - Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó), XXR - Markaziy va Sharqiy Osiyoda joylashgan davlat. Dunyoda aholisi eng kup va maydoni jihatidan eng yirik davlatlardan biri. |
| Dollar (ing . dollar, nem. "Taler" soʻzidan) - 1) Amerika Qoʻshma Shtatlari pul birligi. 1786 y.dan muomalaga (kumush D.) kiritilgan. 1 D. = 100 sent. Xalqaro ifodasi USD. AQSH D. xalqaro hisob-kitoblarda keng qoʻllaniladi. |
2007 yilning 3 noyabr kuni Xitoy eksport-import banki va O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi o‘rtasida maqbul loyihalarni moliyalashtirish maqsadlari uchun Shanxay hamkorlik tashkilotiga a’zo mamlakatlarga imtiyozli kredit berishda o‘zaro bir-birini tushunish to‘g‘risida memorandum imzolangandi, unda shuningdek yolovchi tashuvchi vagonlarni xarid qilish uchun imtiyozli kredit ajratish ham nazarda tutilgan.
Ishlab chiqarishni uzluksiz davom etishida infrastrukturaning ahamiyati katta. Shuning uchun O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti hududiy tizimlarini shakllanishida ishlab chiqarish infrastrukturasi bilan ta’minlanganligini o’rganish alohida ahamiyatga egadir.Ishlab chiqarish, moddiy ishlab chiqarish - jamiyatning yashashi va taraqqiy etishi uchun zarur boʻlgan moddiy boyliklar (turli iqti-sodiy mahsulotlar)ni yaratish jarayo-ni; ishlab chiqarish omillarini isteʼ-mol va investitsiyalar uchun moʻljallangan tovarlar va xizmatlarga aylantirish. I.ch. Ishlab chiqarish kuchlarini rivojlanishi va joylashtirishda transportning ahamiyati beqiyos.
Transport har qanday mintaqada ishlab chiqarish infrastrukturasini muhim zvenosi hisoblanadi. Har qanday masshtabdagi hududni transportsiz samarali va oqilona rivojlantirish mumkin emas.
Sanoat va qishloq xo’jaligida mahsulot ishlab chiqarish va iste’molchiga yetkazib berishda transport faol ishtrok etadi. Iqtisodiy tuman va zonalarda ixtisoslashuv transport orqali amalga oshadi.
Transportning rivojlanish darajasi ishlab chiqarish kuchlari va texnika taraqqiyotining umumiy rivojlanish darajasiga bog’liq.
O’zbekiston qudratli (temir yo’l, avto, avia, quvur va daryo) transport tizimlariga ega.
Har yili yuk va yo’lovchi tashuvchi transportlarda juda ko’p miqdorda xizmat amalga oshiriladi.
O’zbekiston Respublikasida 1999 yilda barcha turdagi transportda 8145 mln.tonna yuk tashilgan bo’lib, bu ko’rsatkich 1998 yilga nisbatan 1,7 %ga yuqoridir.
Avtomobil transporti yuk tashish bo’yicha yetakchi bo’lib, uning zimmasiga – 728 mln.tonna ¸ki 89,7% umumiy yuk tashish hajmiga to’g’ri keladi.
Temir yo’l transportida yuk tashish 41,8 mln.tonna, havo transportida 15,8 ming tonnani tashkil qilsa, suv transportida bu ko’rsatkich 81,0 mln.tonnaga teng.i
Temir yo’l transporti. O’zbekiston hududida temir yo’l qurilishi 1888 yilda boshlangan edi. Krasnovodsk – Chordjo’y temir yo’li davom ettirilib, Farob bekatidan Samarqandgacha olib borildi. 1890 yilgacha esa Toshkentdan Andijongacha yetkazildi 1905 yilda Orenburg va Toshkent oralig’ida temir yo’l ishga tushirildi. 
| Toshkent - Markaziy Osiyoning eng yirik qadimiy shaharlaridan biri - O‘zbekiston Respublikasining poytaxtidir. Oʻrta Osiyoning yirik sanoat-transport chorraxasi va madaniyat markazlaridan biri. Mamlakatning shimoli-sharqiy qismida, Tyanshan togʻlari etaklarida, 440–480 m teppalikda, Chirchiq daryosi vodiysida joylashgan. |
1931 yilda Turkisib magistralining ishga tushirilishi O’zbekistonning iqtisodiy va madaniy taraqqiyotida katta ahamiyatga ega bo’ldi.
1952–1955 yillarda Chorjo’y – Qo’ng’irot temir yo’li qurilishi bilan Quyi Amudar¸ sobiq Ittifoq va O’zbekistonning boshqa rayonlari bilan temir yo’l orqali bog’landi. 1962 yilda Navoiy – Uchquduq temir yo’li qurib bitkazilib, kon bilan sanoat markazi bog’landi.
O’zbekistondagi temir yo’llarning uzunligi 3,4 ming kilometrga etdi. 1990 yilgacha Nukus–Chimboy temir yo’li qurib bitkazilib Tuyamo’yin–To’rtko’l yo’li qurildi. Ayni paytda qurilish payoniga etgan Nukus–Uchquduq temir yo’li Respublika ahamiyatiga ega bo’lgan transport kommunikatsiyasini rivojlanishiga katta hissa qo’shadi.
Avtomobil transporti O’zbekistonda tez rivojlanmoqda. Bu transport asosan Respublika rayonlararo va xo’jaliklararo yuklarni tashishida muhim ro’l o’ynaydi.
Keyingi yillarda Hamdo’stlik mamlakatlari va boshqa xalqaro xalq xo’jalik yuklarini tashishda uning ahamiyati oshib bormoqda.
Avtmobil transporti ayniqsa, temir yo’l bo’lmagan cho’l, adir va tog’li joylarda asosiy transport vositasidir.
Bir qancha beton yo’llar – Toshkent–Olmaliq yo’li, Katta O’zbekiston trakti, Farg’ona xalqa yo’li, Zarafshon va Qoraqalpog’iston tarktlari va boshqa yo’llar qurildi.
Hozir Respublikada 70 ga yaqin avtobus va taksomotor saroylari barpo etilgan, ular zamonaviy texnika bilan ta’minlangan.
Respublikamizda “O’rta Osiyo trans” avtomobil firmasining tashkil etilganligi O’zbekiston bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlashga o’tganligining belgilaridan biridir.
O’zbekiston iqtisodiyotining rivojlanishida va iqtisodiy aloqalarning o’sishida havo transportining ro’li oshib bormoqda.
Respublikamiz endilikda Hamdo’stlikning 1000 dan ortiq shahar va aholi manzilgohlari, shu jumladan, uning barcha poytaxtlari bilan havo transporti orqali bog’langan. Toshkent aeroporti Sharqning xalqaro havo darvozalaridan biridir.
Nukus, Termiz, Jizzax, Qarshi, Andijon va Namangan shaharlarida zamonaviy aeroportlar qurildi. Samarqand, Buxoro va Urganch shaharlaridagi aeroportlar xalqaro talabga javob beradigan ravishda qayta ta’mirlandi. Aholi - Yer yuzida yoki uning muayyan hududi, qitʼa, mamlakat, tuman, shaharida istiqomat qiluvchi odam (inson) lar majmui. Aholini tadqiq etish bilan maxsus fan - Demografiya shugʻullanadi.aholi oʻrtasida sodir boʻlayotgan jarayonlar biologik, geografik, ijtimoiy-iqtisodiy omillar taʼsirining natijasidir. Aeroport (aero... va port) - yo‘lovchilar, kj, pochtani havo trans-porta vositalarida muntazam tashishni ta’minlovchi binolar, inshootlar (aero-drom bilan birga) va jihozlar majmui. Xalqaro va mahalliy A. Poytaxt - davlatning bosh shahri, mamlakatning maʼmuriy-siyosiy mar-kazi. P., odatda, markaziy (umummilliy) xukumat, parlament va sud muassasalari qarorgohi hisoblanadi. Odatda, P. aloxdsa boshqaruv tartibi boʻlgan mustaqil maʼmuriy birlikka ajratiladi. Samarqand - Samarqand viloyatidagi shahar. Viloyatning maʼmuriy, iqtisodiy va madaniy markazi (1938 yildan). 1925-30 yillarda Respublika poytaxti. Oʻzbekistonning jan.gʻarbida, Zarafshon vodiysining oʻrta qismida (Dargʻom va Siyob kanallari orasida) joylashgan.
Toshkent aeroporti passajirlar uchun barcha qulayliklar yaratilgan zamonaviy yirik aeroportlardan biridir. Toshkentdan dunyoning ko’pgina mamlakatlariga samol¸tlar parvoz qiladi.
Hozir Respublikamizda samolyotlarda 1940 yilga nisbatan 110 marta, yuk tashish esa 230 martadan ziyod ko’paydi.
O’zbekiston suv transporti rayonlararo xalq xo’jalik yuklarini tashishga xizmat qiladi.
O’zbekistoninng quvur transporti rivojlanib bormoqda. Respublika hududida neft quvuri dastlab Chimyon neft koni bilan Oltiariq neftni qayta ishlash zavodi o’rtasida qurilgan edi.
Sovet hokimiyati yillarida Farg’ona vodiysida bir qancha neft konlari topilib ishga tushirilgach bu konlardan Oltiariq va Farg’ona neftni qayta ishlash zavodlariga neft quvurlar orqali keltiriladigan bo’ldi. Hokimiyat yoki mansab vakolatini suiisteʼmol qilish - q. Mansabdorlik jinoyatlari, Xizmat mansabini suiisteʼmol qilish. Vodiy - relefning uzunasiga choʻzilgan botiq shakli. Hosil boʻlishiga koʻra erozion va tektonik V. boʻladi. V.larning dastlabki shakli, asosan eroziya natijasida, vaqtincha oqar suvlar hosil qilgan jarliklardir.
Respublikamiz janubida neft konlari (Lalmikor, Qumqo’rg’on) ishga tushirilishi bilan Amudar¸ konidan Amu Zangacha, Qashqadar¸ viloyatidagi G’arbiy Toshloqdan Qashqadar¸ bekatigacha, Shimoliy O’rtabuloqdan Oltingugurt zavodigacha neft quvurlari o’tkazildi.
1992 yilda Mingbuloq – Oqtosh neft quvuri ishga tushirildi. Buxoro neftni qayta ishlash zavodining ishga tushirilishi esa Ko’kdumaloq – Qoravul bozor neft quvurining yotqizilishiga olib keldi.
O’zbekistonda tabiiy gaz konlarining ishga tushirilishi quvur transportining rivojlanishida yangi istiqbollar ochib berdi.
Gaz quvurlarini qurish 1958 yilda boshlandi. 1960 yilgacha Asaliy So’x–Farg’ona Quvasoy, Gazli –Kogon gaz quvurlari bitkazildi. O’zbekistonning deyarli barcha viloyat markazlari,Qozog’iston va Qirg’iziston gaz quvurlari o’tkazilgan. Respublikadagi Jarqoq–Buxoro, Samarqand–Toshkent gaz quvurlari juda muhimdir.
Respublikadagi elektr stantsiyalarning O’rta Osiyo elektr tizimiga ulanishi bilan trasportnig yangi turi – elektron transport vujudga keldi. O’zbekiston xalq xo’jaligini rivojanishida bu transportning salmog’i tobora ortib bormoqda.
O’zbekistonda birinchi elektr uzatgich liniyasi 1933 yilda GESi bilan Sharqiy Toshkent podstantsiyasi orasida qurilgan edi. 1958 yilda Qayraqqum GESi bilan Qo’yliq (Toshkent) orasida elektr uzatkich liniyasi qurildi.
So’ngra Sirdar¸ GRESi – Toshkent, Andijon–To’xtag’ul, Toshkent – GRESi–Shimkent, Tursunzoda–g’uzor–Sirdaryo orasida elektr uzatkich liniyalari barpo etildi.
Shunday qilib, O’zbekistonning asosiy elektr energiyasi manbalari qo’shni respublikalar bilan birlashtirildi, ya’ni O’rta Osiyo va Janubiy Qozog’iston energetika tizimi barpo etildi.
Hozir O’zbekistonda 15 ming kilometrdan ortiq yuqori voltli kuchlanish elektr uzatkich liniyalari ishlab turibdi.
Bizga ma’lumki, ishlab chiqarish infrastrukturasiga yana inshoat va qurilmalar, kommunikatsiya va tarmoqlar, jumladan elektr uzatish yo’llari, taqsimash tarmoqlari, suv, gaz, neft o’tkazgichlari issiqlik trassalari, telefon tarmoqlari va boshqalar kiradi.
Xalq xo’jaligini ishlab chiqarish infrastruktura tizimi bilan ta’minlanganligini ko’rib chiqamiz. (shahar va qishloq joylarda) .
Qishloq joylarda 1985 yilda vodoprovod bilan ta’minlanish 50,1% bo’lgan bo’lsa, 1995 yilda bu ko’rsatkich 49,8%ga teng bo’ldi.
O’zbekistonda qishloq aholisini kanalizatsiya qurilmalari, va ishlab chiqarish infrastrukturasining boshqa turlari bilan ta’minlash ham qonaqarli emas.
O’zbekiston aholisining 60 ?n ortiq qismi qishloq joylarda yashaydi. Ammo aholini injener-kommunikatsiya tizimi bilan ta’minlash darajasi hanuzgacha pastligicha qolyapti.
www.UzReferat.ucoz.net
| 