Май 2022 16-қисм
Тошкент
‘‘ЎЗБЕКИСТОНДА ИЛМИЙ ТАДҚИҚОТЛАР: ДАВРИЙ АНЖУМАНЛАР:’’
kimyo mahsulotlari ishlab chiqariladi. Insoning yillik nurlanish dozasiga qaydigan bo’lsak ham
radionuklidlardan foydalanish orqali olingan doza judda past ekanini ko’rishimiz mumkin [2].
Butun dunyo atom energiyasiga oid tashkilotlarning keyingi ma’lumotiga ko’ra, dunyoda 448
dan ortiq AES bo’lib, yana 53 tasi qurilish bosqichida turibdi. Atom elektrostansiyalari dunyoda
elektr energiyaning 15% ini ishlab beradi. Eng ko’p AES Amerikada joylashgan, ya’ni dunyodagi
AES larning yarmidan ko’pi AQSh da bo’lib, ular 101,4 mln. kvt energiya ishlab chiqaradi.
Hozirgi vaqtda yerdan qazib olinadigan uranning 1% igina AES larga yoqilg’i sifatida
ishlatiladi, qolgan 99% esa chiqindi sifatida tashlanib, atrof-muhitni tuprog’i, suvi, havosi hamda
tirik jonzotlarga, shu jumladan, inson sog’lig’iga juda katta zarar etkazadi
Yer yuzida uran kam joylardagina uchraydi va uning zahirasi juda chegaralidir. Tabiatda uran
235 holda bo’lib, uning miqdori qazib olingan uran tarkibi 1% ni, qolgani esa 238 ni tashkil qiladi.
Agar uni «tez» reaktorga joylashtirib, maxsus ishlov berilsa, undan xom ashyo sun’iy izotop-
plutoniy olinadi. Natijada olingan yoqilg’ining samaradorligi 50-60 barobar oshadi.
Endi Atom eletrostansiyalari asosiy yoqilg’isi bo’lgan Uraning qazib olinishining dunyo
bo’yicha sitatistikasiga qarab o’taylik. Butunjahon yadro assotsiatsiyasi (WNA) ma’lumotlariga
ko‘ra, 2020 yilda tabiiy uran ishlab chiqaruvchi mamlakatlar reytingida O‘zbekiston beshinchi
o‘rinni egallagan.
AES lardan foydalanishimiz zarur bo’lgan yan bir muhim tarfini aytib o’tadigan bo’lsak
bugungi kunda AES larda ishlatiladigan xom ashyolarning asosini uran tashkil qiladi. Hozorgi
kunda dunyoning 28 davlatida Uran xom ashyosi qazib olinadi ammo uran zaxirasi bo’yicha
asosiy qismni 10 ta davlat ular bozorning 90% ni o’zaro bo’lib olishgan. O’zbekiston respublikasi
dunyoning 2% Uran zaxirasiga ega bo’lib umumiy miqdori 137 mingdan 185 ming tonnagacha
deb qaralmoqda. O’zbekiston uran ishlab chiqarish bo’yicha 5 chi o’rinda turadi. Uran zaxirasi
bo’yicha 7 o’rinda turadi. O’zbekistonda o’rtacha 2400 tonna uran qazib olinadi bu qiymat esa
butun dunyoviy ko’rsatgich 4% tashkil etadi . O’zbekistonda Uran zaxirasi mavjudligi Yadro
energetikasida keng ko’lamli imkonyatlarni ochib beradi bu imkonyatlardan AES qurilishi orqali
foydalanish mumkkin bo’ladi.
Adabaiyotlar
1. https://minenergy.uz/uz/lists/view/77
2. Тимкин А.В., Радиационная безопасность, Мичуринск, МГПИ 2007, –188 с.
3. http://www.world-nuclear.org/info/inf23.html
|
