81
𝐾
𝑠
=
MD
𝐾
𝑘
Korxona miqyosida investitsiya samaradorligi (kapital qo’yilma)
koeffitsiyenti (K
ks
) quyidagicha hisoblanadi.
𝐾
𝑘𝑠
=
𝑀𝑘−𝑇
𝐾
yoki
𝐹
𝐾
Bu yerda: M
k
- yillik ishlab chiqarilgan mahsulot qiymati;
Т - yillik ishlab chiqarilgan mahsulotni tannarxi;
F - yillik foydaning miqdori.
Ko’p variantli kapital qo’yilmalar loyihasi samaradorligini aniqlash uchun har
bir variantdagi xarajatlarni minimumga keltirish yo’li bilan aniqlanadi. Ya’ni:
Т
i
+ Ye
n
K
min
Bu yerda: Т
i
- i varinatdagi xarajatlar; Ye
n
- kapital qo’yilmalar samaradorligi
koeffitsiyenti; K - kapital qo’yilmalar summasi.
Solishtirilayotgan variantlar har xil davrga mo’ljallangan bo’lsa,
bunday
sharoitda variantlar (V) keltirilgan koeffitsiyentlar bo’yicha aniqlanadi, ya’ni:
𝐵 =
1
(1 + 𝐸
𝑛
)
𝑡
Bu yerda: Ye
n
- har xil davrdagi xarajatlarni keltirish normativi; t -
mablag’larni ishga tushirishdan samara olgungacha bo’lgan vaqt.
Investitsiya samaradorligini aniqlashda uning o’zini
qoplash muddati, xavf
darajasi, inflyatsiyani oshish tempi, kelajakda soliqlar miqdorini o’zigarishi kabilar
hisobga olinishi shart. Chunki investitsiyani qulay va samarali sohaga qo’yish
investorlar uchun muhim ahamiyatga ega. Jahon amaliyotidan shu ma’lumki pulni
banklarda saqlash eng qulay hisoblanadi, chunki omonatchi undan foiz oladi.
Pulni investitsiya qilish (ishlab chiqarishga qo’yish yoki qimmatbaho
qog’ozlar sotib olish)
investorga faqatgina unga bank tamonidan beriladigan
82
foizdan ko’proq daromad keltirsagina foydaliroq bo’ladi
. Bu investorlar uchun
birinchi qoida bo’lib hisoblanadi.
Investorlarning ikkinchi qoidasi -
investitsiya rentabelligi inflyatsiya
darajasidan yuqori bo’lishi kerak
.
Shunday qilib, investitsiya samaradorligini hisoblaganda yuqorida keltirilgan
qoidalarda keltirilgan ko’rsatkichlarni solishtirma tahlili katta ahamiyatga ega.
Investitsiya loyihasini baholashda xarajatlar va daromadlarini har xil davrga
solishtirma tahlili katta ahamiyatga ega. Chunki xarajatlar biron davrda ishlatiladi,
daromad esa nafaqat biron davrdan keyin, u asosan xarajatlar amalga oshirgandan
keyin kela boshlaydi. Shu sababli davriy pul qiymati degan tushuncha ishlatiladi.
Ushbu ko’rsatkich oldin olingan 1 so’m keyin olingan 1 so’mdan qimmatroq
turishini anglatadi.
Shu sababli iqtisodiy va moliyaviy tahlilda so’mning
joriy va kelajakdagi
qiymatini hisoblaydi, tahlil qiladi. Bunday hisob-kitoblar diskonlashtirish deb
yuritiladi.
Diskontlashtirish investitsiya yoki pul oqimlarini
kelgusidagi qiymatining
joriy bahoda ifodalanishi tushuniladi.
Diskontlashtirish murakkab foiz hisoblashning teskari jarayonidir. Murakkab
foyiz usuli orqali investitsiyaning kelajak qiymati (I
k.q.
) quyidagicha aniqalanadi:
