|
Investitsiyalar bilan firibgarliklar
|
| Sana | 20.11.2023 | | Hajmi | 75,73 Kb. | | #102237 |
Bog'liq gozal
O’zbekiston respublikasi Oliy ta’lim ,
fan va innovatsiyalar vazirligi
Urganch davlat universiteti, texnika fakulteti
193-QXALTE guruh talabasi
Masharipova Go’zalning
Moliyaviy savodxonlik asoslari
Fanidan
INVESTITSIYALAR BILAN FIRIBGARLIKLAR
Mavzusida
MUSTAQIL ISHI
Mavzu : INVESTITSIYALAR BILAN FIRIBGARLIKLAR
Reja :
1. Forex bozoridagi “yengil” ishlab topilma
2 Moliyaviy piramidalarning belgilari qanday?
3 Sof investitsion loyihalarni firibgarlik
sxemalaridan qanday farqlash mumkin?
Hayot obyektiv realligi (haqiqati) shundan iborat -
pulimizni u yoki bu joyga joylashtirib, barchamiz quyidagi uch
maqsadga erishishni xoxlaymiz:
- birinchidan, yuqori daromad olishni;
- ikkinchidan, oʻz mablagʻlarimiz saqlanib
qolinishining kafolatini;
- uchinchidan, joylashtirilgan pullarimizni oʻzimizga
qulay boʻlgan vaqtda qaytarib olish imkoniyatini.
Shunday boʻlishiga qaramasdan, odamzodning tabiati
shunday investitsiyalashtirish obyektini topishni orzu
qiladiki, unda yuqorida qayd etilgan har uch mezon yuqori
darajada boʻlishi kerak. Orzumiz koʻlamining ana shunday
tarzda kattaligidan moliyaviy firibgarlar ustamona
foydalanadilar va bizga “idel” investitsion qarorlarni
taklif qiladilar. Firibgarona investitsion takliflarning mohiyati
nimada?
Pullarni joylashtirish boʻyicha koʻplab firibgarona
takliflarning mohiyati, eng avvalo, aql bovar qilmaydigan
daromadlarning vaʼda qilinishiga borib taqaladi. Odatda,
bu vaʼda bank depoziti boʻyicha daromadlilikdan bir necha
marta yuqoriligi bilan xarakterlanadi. Amaliyotda bunday
daromadlilikni taklif qiluvchi kompaniyalarning faoliyati
moliyaviy piramida (ehrom) qurishga qaratilgan boʻlib, unda
226
oldin kelgan investorlarga toʻlanmalar keyin (yangi) kelgan
investorlarning pul tushilmalari hisobidan amalga
oshiriladi. Shuningdek, bunda investitsion faoliyatning oʻzi
imitatsiya qilinadi yoki umuman sodir etilmaydi. Ayrim
hollarda bunday piramidalar oʻzaro yordam kassalari
toifasidagi sotsial loyihalar ostida niqoblanadi. Bunday
hollarda firibgarlar hatto oʻzlarining tartiblarini,
“Bugun sen odamlarga yordam berayapsan. Ertaga esa ular senga
yordam berishadi” shiori ostida yashirmaydilar ham. Rasmiy
ravishda odamlar hech qanday daromad olishmaydi. Biroq, “de fakto” tarzida unlarga doimiy ravishda kundan-kunga oʻsib
boruvchi summalar koʻrinishida daromad (kuniga bir necha
foizlik) hisoblanadi. Uni esa har bir shaxs bu tashkilotga
“qaytarilmaydigan tarzda qarzga berishi” (yechib olishi)
mumkin. Albatta, odamlarning soni cheksiz boʻlsa va badallar
oqimi uzluksiz boʻlib, aslo toʻxtamay tursa, nur ustiga aʼlo
nur boʻlur edi. Bunga qoʻshimcha ravishda, piramidaning
boshlanishida bu jarayonga kiraman-da, uning “jahannam sari”
yoʻl olishidan sal oldinroq foyda koʻrib, chiqib qolaman, deb
oʻylash ham xom xayollikdan oʻzga narsa emas. Ovvora boʻlmang,
uning boshlanishi qachon boʻlgan va uning finali qachon boʻlishi
mumkinligini shu paytgacha hech kim bila olmagan. Aslo xafa
boʻla koʻrmang-gu, Siz ham shu toifaga kirasiz. Biz ham sizning
safingizdami Har kuni OAV orqali xorijiy valyutalar (birinchi
navbatda AQSH dollari va yevro)ning kurslari qanday
oʻzgarayotganligi toʻgʻrisida xabar berib boriladi. Kursning
nega oʻzgarganligiga jurnalistlar “oddiygina” izohlaydilar
yoki tushuntirish beradilar. Masalan, “AQSHda ishsizlar
227
sonining kamayganligi toʻgʻrisida yangi maʼlumotlar maʼlum
boʻldi” yoki “Yevropa Markaziy banki past foiz stavkalarini
ushlab turish siyosatini davom ettirmoqda” kabi.
Insonlarning koʻplariga bunday iboralarning maʼno mazmuni unchalik tushunarli emas. Biroq, inson bunday
eʼlonlarni har kuni eshitib borar ekan sodir boʻlayotgan
voqeliklarni tushunishda illyuziya paydo boʻlishi, tabiiy Aziz oʻquvchilar! Marhamat qilib, quyidagilarga alohida
eʼtibor bering va ularni qulogʻingizga “isirgʻa” qilib osib
oling:
1. Koʻplab moliyaviy piramidalarning eng asosiy va
oʻzgarmaydigan belgisi – bu yuqori daromad vaʼda
qilishdir;
2. Ayrim firibgarona takliflar ishonchni yanada
kuchaytirish maqsadida, yuqoridagiga qoʻshimcha ravishda,
qoʻyilgan (joylashtirilgan) kapitalning saqlanib
qolishiga va ayrim istisno hollardagina, daromadning
olinishiga ham kafolat berishga harakat qiladilar.
Bunday kafolatlar mijoz kapitali va daromadini “ishonchli
aktivlar”ning vaqtinchalik oʻzgarishidan ham va investitsion
kompaniyaning “amalda ehtimoli boʻlmagan” kasodga uchrashidan
ham goʻyo xavfsiz boʻlishini taʼminlashi lozim. Kafolatchi
sifatida, odatda, pullarni jalb qiluvchi kompaniya emas,
balki mustaqil obroʻli tashkilot (ehtimol, xorijiy) maydonga
chiqadiki, uning nomlanishida “trust”, “foundation” va “securites”
tipidagi xorijiy soʻzlardan foydalaniladi. Bunda hisob kitob quyidagiga yoʻnaltirilgan: “u oddiy kun koʻruvchi
fuqaroga tushunarli emas, lekin ishonch tugʻdiradi”. roga tushunarli emas, lekin ishonch tugʻdiradi”.
Ponsi chizmasi (tartibi) “jarayoni”
1919-yilda Bostonda yashovchi italiyalik yosh immigrant
Charlz Ponsi pul mablagʻlarini quyilma qilish
234
(joylashtirish)ning juda ajoyib imkoniyatini topadi: agar
haqi AQSHda emas, balki Yevropada toʻlansa, xatni AQSHdan
Yevropaga joʻnatish arzonga tushadi. Aloqa kuponlarini
Yevropada sotib olib, soʻng ular AQSHda sotilsa, 400% gacha
foyda ishlab topish mumkin. Faqat murakkablik shunda ediki,
kuponlarni pulga emas, balki faqat aloqa markalariga
almashtirish mumkin edi.
Shunda Charlzning boshiga boshqa bir gʻoya keldi – bu
jarayonga investorlarni jalb qilish kerak. Birinchi
omonatchilar sifatida uning doʻstlari maydonga chiqishdi. U
doʻstlariga qoʻyilgan (joylashtirilgan) summalarni uch oy
ichida ikki martaga koʻpaytirishga vaʼda bergan edi va buning
uddasidan chiqdi ham. Bundan soʻng pullar unga daryo misoli
oqib kela boshladi. Ponsi investitsion kompaniyaga asos
soldi va agentlarni yolladi. Ularga har bir jalb qilingan
dollari uchun hotamtoylik bilan komissiyalar toʻladi.
Albatta, bu kompaniya pullarni hech qayerga investitsiya
qilmagan va hech qanday foyda ham keltirmagan. Eski
mijozlarga yuqori foizlarni toʻlash uchun Ponsi yangi
mijozlarning pullaridan foydalangan. Ular oʻrtasidagi
farq esa – uning choʻntagidan joy olgan. Hammasi boʻlib yarim
yilda Ponsi millionerga aylangan va oʻziga hashamatli qasr
sotib olgan.
|
| |
