24-MA’RUZA
Elementlar davriy sistemasining VIII A gurux elementlarining xossalari
Elementlar sistemasining o’n sakkizinchi gurux elementlarining umumiy xarakteristika. Ularning, elektron formulasi, tabiatda uchrashi, olinish usullari va birikmalarini xossalari.
Reja:
Elementlar davriy sistemasining XVIII gurux elementlarining xossalari.
Elementlar sistemasining o’n sakkizinchi gurux elementlarining umumiy xarakteristika.
3.Ularning, elektron formulasi, tabiatda uchrashi, olinish usullari va birikmalarini xossalari.
XVIII gruppa A – gruppacha elementlariga geliy , neon , argon , krypton , ksenon , radon kiradi. Ularning atomlari tashqi elektron qobiqlari elektronlar bilan to`lgan. Ular inert gazlar deyiladi. Ular bir atomli gazlardir.
XVIII A – gruppacha elementlarining xossalari
|
Xossalari
|
He
|
Ne
|
Ar
|
Kr
|
Xe
|
Rn
| |
Tartib raqami
|
2
|
10
|
18
|
36
|
54
|
86
| |
Nisbiy atom massasi
|
4,0026
|
20,984
|
39,948
|
83,80
|
131,30
|
222
| |
Valent elektronlari
|
|
|
|
|
|
| |
Atomining radiusi, nm
|
0,122
|
0,160
|
0,192
|
0,198
|
0,218
|
0,22
| |
Ionlanish energiyasi eV
|
24,59
|
21,57
|
15,76
|
14,00
|
12,13
|
10,75
| |
Suyuqlanish harorati
|
-272
|
-249
|
-289
|
-157
|
-112
|
-71
| |
Qaynash harorati
|
-269
|
-246
|
-186
|
-153
|
-108
|
-62
| |
Zichligi g/sm3
|
0,178
|
0,900
|
1,784
|
3,745
|
5,851
|
9,73
| |
Yer po`stlog`idagi
massasi (%)
|
|
|
|
|
|
|
Inert gazlridan geliy 1868 – yilda quyosh nuria spektral analiz yordamida topilgan (Angliya olimlari Loker va Franklend va fransuz Jansenlar topganlar). Yerda geliyni 1894 – yilda Angliya olimi Ramzay topgan. Qolgan inert gazlar yerda 1892 – 1897 – yillar ichida Ramzay tomonidan topilgan. Radonning radioaktiv izotopi XX asrda topilgan.
Tabiatda tarqalishi: Barcha inert gazlari havoda uchraydi. 100 l havoda 932 ml. Ar; 1,5 ml. He, 0,5 ml. Ne, 0,11 ml. Kr va 0,008 ml. Xe bo`ladi. Geliy barcha tabiiy gazlar tarkibida hamda radioaktiv minerallar (kleveit, uraninit) tarkibida topilgan. Quyosh massasining 36% geliy yadrosidan tarkib topgan.
Geliy atomi juda kam qutblanish xossasiga ega bo`lganligi uchun ham u barcha inert gazlardan ham past haroratda suyuqlanadi.
Olinishi:
Inert gazlari havoni suyuqlantirib so`ngra fraksiyalarga ajratib haydab olinadi. Geliy esa barcha gazlar suyuqlanganda ham suyuqlanmay qoladi, u osonlikcha ajratib olinadi.
Xossalari:
Barcha inert gazlari rangsiz, hidsiz, ta`msiz. Suvda kam eriydilar. Kriptonni kislorod bilan aralashmasi hidlansa kishini xushsizlanishga olib keladi. Ular kimyoviy jihatdan juda inert. Ularning kimyoviy birikmasi faqat 1962 – yilda olindi. Og`ir inert gazlar () ftor bilan birikib +2 dan +8 gacha oksidlanish darajasini namoyon etadi. O`rin olish reaksiyasi yordamida ulardan kislorodli birikmalarni ham olish mumkin.
Inert gazlari orasidan Ksenonning ko`p birikmalari olingan.
Ksenon ftoridlari rangsiz kristallik modda ular ftorlovchi agent hisoblanadilar, kuchli oksidlovchi, ular portlovchi modda va zaharli. boshqa ftoridlar bilan ta`sir ettirilganda ikki atomli kationga, esa kompleks anion ga aylanadi.
+-
Suv bilan va lar birikib oq kristall holdagi Ksenon (VI) oksid hosil qilinadi.
portlovchi kuchli oksidlovchi modda ishqorlarning suvdagi eritmasida erib ksenatlar ga aylanadi. Bu eritmalarga ozon ta`sir ettirilsa perksenatlar hosil qiladi. Qaysikim unda ksenonning oksidlanish darajasi +8 ga teng bo`ladi.
Perksenat ion – hozirga qadar ma`lum bo`lgan oksidlovchilarning eng kuchlisidir. Perksenat bariy sulfat kislota bilan Ksenon 8 oksidini hosil qiladi.
Ishlatilishi:
Yengil inert gazlari () kunduzgi yorug`likni beradigan lampalarni to`ldirishda, Argon svarka ishlarida, himoya atmosferasi hosil qilish uchun ishlatiladi. Neon past haroratli texnikada sovuqlik beruvchi vosita sifatida foydalaniladi. Geliy umuman yonmaydigan gaz bo`lgani uchun u suv ostiga chuqur tushuvchilarga sun`iy havo sifatida (80% va 20% hajm bo`yicha) foydalaniladi. Ksenon spektrn quyosh nuri spekteriga juda yaqin o`xshash bo`lganligidan rasm olishda sun`iy yorug`lik hosil qilishda foydalaniladi. Argon elektrotexnikada va yadro energetikasida ishlatiladi (masalan schyotchiklar va kameralar tayyorlashda).
Radioaktiv radon tibbiyotda (radonli vannalarda) ishlatiladi. Qishloq xo`jaligida inert gazlari faqat pestisidlarni analiz qilishda ishlatiladi.
|
