|
Uzbekiston Respublikasida atrof muxitni va tabiatni muxofaza qilishdagi ko’rilayotgan chora va tadbirlar
|
| bet | 91/91 | | Sana | 26.11.2023 | | Hajmi | 0,73 Mb. | | #105837 |
Bog'liq Navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instit-fayllar.orgUzbekiston Respublikasida atrof muxitni va tabiatni muxofaza qilishdagi ko’rilayotgan chora va tadbirlar.
Uzbekiston Respublikasidagi kimyo sanoatini rivojlantirishda energiya tejamli chikindisiz texnologiya kashf etish ustida olib borilayotgan ishlarning natijalari va istiqbollari.
Reja:
1.Kimyo sanoatining xalq xo`jaligidagi roli
2. Xalq xo`jaligini kimyolashtirish
3. Kimyoning ekalogiyaga ta’siri
Tayanch iboralar:
Kimyo sanoati, kimyolashtirish, atrof muhit muhofazasi, chiqindi gazlar
1.Kimyo sanoatining xalq xo`jaligidagi roli
Qurilish materiallari - sement, g`isht, shisha zavodlarda tabiiy selikatlardan tayyorlanadi. Har doim ko`p don, sabzavot va meva olish uchun mineral o`g`itlar, o`simliklarni himoya qilish vositalari zarur.
Transport, zavod va fabrika jihozlarini qora va rangli metallar hamda ularning qotishmalari sanoatsiz tasavvur qilib bo`lmaydi. Avtomabil va samolyot yoqilg`ilari esa neftdan olinadi. Xalq xo’jaligi va turmushda organik sintez mahsulotlari: uglevodorodlar, spirtlar, aldegidlar, kislotalar va polimer materiallar, plasmassa va sintetik smolalar, ximiyaviy tolalar, kauchuk va undan tayyorlanadigan buyumlar va xokazolarni ishlab chiqarish muhim ahamiyatga ega. Shunday qilib, ximiyaviy o`zgarishlar natijasida ishlaydigan, ya'ni bir qancha ximiyaviy korxonalar mavjud.
Kimyo korxonalari o`z navbatida ximiya, neft-gaz ximiyasi, analin-buyoq, lak-buyoq, farmasevtika, qurilish materiallari sanoati va bashqa sanoat tarmoqlariga uyushgan. Kimyo korxonalari yuqori darajada mexanizasiyalashgan va avtomatlashgan bo`lishmga qaramay, ko`p minglab kishilar: laborantlar, apparatchiklar, injener va texniklar, iqtisodchi va texnologlar xizmat qilishadi.
Xaqiqiy professonal kimyogar bo`lishi uchun faqat nazariyani egallashi kamlik qiladi. Kimyoviy tajribalarni bilimdonlik va idrok bilan o`tkazish xam muhim ahamiyat kasb etadi. Murakkab asbobni yig`ish oson emas
Tez o`sayotgan zamon darajasidagi bilimga ega bo`lish uchun doimiy o`qib-o`rganish zarur. Ximiya materiyaning ko`pgina sirlarini ochishga imkon berdi, ammo xali qancha ochilmagan xodisalar ximiklarning kelajak avlodlari zimmasida. Ximiklar hozirgi vaqtda ma'lum bo`lgan ko`p elementlarning xossalarini batafsil o`rgandilar va bu xossalarning ko`pi amaliy ahamiyat kasb etadi. Olimlar kelajakda tartib nomeri juda katta bo`lgan elementlarni sintez qilishga umid qilishmoqdalar va kompyuterlar yordamida bunday "o`ta yuqori elementlarning" atom tuzilishi va muhim xossalarini aniqlashmoqda
Kimiya sanoati xalq xo`jaligining eng muqim tarmoqlaridan biridir.
Kimiya sanoati qo`yidagi asosiy tarmoqlarni o`z ichiga oladi: tog`-kon ximiya sanoati, asosiy ximiya sanoati, bo`yoq, lak, plastik massalar, sintetik kauchik va rezin-texnika buyumlari, kimiyaviy riaktivlar, mutloqo sof moddalar, fotomateriallar, organik maqsulotlar ishlab chiqarish, farmasevtika-kimiya ishlab chiqarish va x.k
Sanoat miqyosida olinib, turli soqalarda ishlatiladigan kimiyaviy maqsulotlar juda xilma-xil. Evropada asosiy kimiyaviy maqsulotlarni ishlab chiqarish (albatta, juda oz miqdorda) XV asrdan boshlangan. Bu vaqtda kislotalar, ishqorlar va tuzlar, turli dori-darmonlar ishlab chiqaruvchi ixtisoslashgan kichik korxonalar paydo bo`la boshladi. Rossiyada XVI asr oxiri va XVII asr boshlarida selitra va porox tayyorlaydigan, soda va sulfat kislota ishlab chiqaradigan ximiya korxonalarigina bor edi
Bizning davrimizda ham sulfat kislota eng muhim ximiyaviy maqsulotlardan biridir. Hozir uni ximiya zavodlarida kontakt usuli bilan olinadi. Bunda SO2 qattiq kontakt- katalizator ustida SO3 ga oksidlanadi. Katalizator sifatida dastlab platina, so`ngra temir oksidlari ishlatiladi. Hozir esa asosan turli qo`shimchalar qo`shilgan vannadiy oksidlari- aralash katalizator ishlatilmoqda. Sulfat kislota olishda sulfid angidrid SO2 boshlang`ich xom ashyo hisoblanadi. U oltingugurt korchedanni kuydirishdan qosil bo`ladi
2. Xalq xo`jaligini kimyolashtirish
Xalq xo`jaligini kimiyalashtirish- kimiyaviy usullar, jarayonlar va materiallarni xalq xo`jaligining turli tarmoqlariga joriy etish bilan xarakterlanadigan ilmiy- texnika taraqqiyotining asosiy yo`nalishlaridan biri. U muhim ijtimoiy- iqtisodiy va ilmiy- texnika masalalarini qal qilishda, ya'ni, ancha takomillashtirilgan ishlab chiqarish vositalari va xalq iste'moli buyumlarini chiqarish, ijitmoiy ishlab chiqarish samaradorligini oshirish imkonini beradi. Ximiyalashtirish sanoatning xom ashyo bazasini kengatirish, tabiiy resurslarin tejash, material va buyumlar sifatini hamda assortimentini yaxshilash, ularni ishlab chiqarish qarajatlarini kamaytirish, ishlab chiqarishning samarali usularini qo`llashni ta'minlash. Masalan, ko`mirni qayta ishlashning turli usullarini kengroq joriy qilish hisobiga yoqilg`i- energetika manbaalarini kengaytirish va metanol, vodorod kabi maqsulotlarni motor yonilg`isi sifatida ishlatish kelgusida kimiyalashtirish rolini oshiradi.
Kimiya sanoatida ilmiy-texnika tarraqqiyotini qo`yidagi asosiy yo`nalishlarga bo`linadi:
1) xom ashyo va energitika resurslaridan kompleks va to`laroq foydalanishni ta'minlaydigan samaraliroq texnologik jarayonlarni ishlab chiqish;
2) yangi texnologiya asosida agregatlar va texnologik liniyalar quvvatini yanada oshirish, progressiv texnologik jarayonlarni mexanizasiyalashtirish va avtomatlashtirish vositalarini keng qo`llash;
3) oqar suvlar va atmosferaga chiqariladigan chiqindilarni tozalashning yuqori samarador usullarini yaratish;
4) texnologik jarayonlarni, ishlab chiqarish va ayrim korxonalarni boshqarish avtomatik sistemalarini ishlab chiqarish va ularni sanoatga keng tatbiq qilish;
5) yangi turlarini yaratish va eskirganlarini modifikasiyalash hisobiga mahsulotlar assortimentini ko`paytirish;
6) mahsulotlar sifatini yaxshilash
Atmosferada juda ko'p kimyoviy reaksiyalar amalga oshadi. Bulardan elektron ko'chishi bilan boradigan reaksiyalar kimyoning barcha tarmoqlari bilan bir qatorda biokimyo uchun ham muhimdir. Turli xil birikmalarning hosil bo'lishi, parchalanishi, almashinuv reaksiyalari, momaqaldiroq paytida amalga oshadigan ozon O3 hosil bo'lishi reaksiyalari inson va jonivorlar uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Almashinuv reaksiyalariga misol qilib quyidagi jarayonlarni ko'rsatish mumkin.
O(gaz) + N2(gaz) → NO+(gaz) + N(gaz)
2N(gaz) + O(gaz) → NO+(gaz) + N(gaz)
Yuqoridagi reaksiyalar ekzotermik reaksiyalar bo'lganligi tufayli osonlik bilan amalga oshadi. Atmosferaning yuqori qis-mida NO ning konsentratsiyasi milliondan bir qismni tashkil qilishiga qaramay NO+ atmosferaning o'sha qismida eng ko'p tarqalgan ion hisoblanadi.
Mezosfera bilan stratosferada hosil bo'luvchi atomar kislorod, kislorod molekulasi bilan birikib, ozon (O,) ni hosil qiladi:
O(gaz) + O2(gaz) → O3(gaz)
Ozon molekulasi qo'shimcha energiyaga ega. Uning atomar va molekulyar kisloroddan hosil bo'lishi energiyaning ajralishi bilan boradi (105 kJ/mol). Ozon o'zidagi ortiqcha energiyani yo'qotishga intiladi. U quyosh nurini yuvib, atomar va molekulyar kislorodga parchalana oladi. Buning uchun zarur boigan energiyaning to'lqin uzunligi 1140 nm dan ortiq bo'lmagan fotonlar yetkazib beradi. Ozon molekulasining to'lqin uzunligi 200—300 nm fotonlarni yutishi insoniyat uchun katta ahamiyatga ega. Agar stratosferada ozon qavati bo'lmaganda, qisqa to'lqinli katta energiya — fotonlar yerga o'tib ketar edi. «Ozon» qalqoni bo'lmaganida edi, ana shu katta energiyali fotonlar o'simlik, hayvonot dunyosi va insoniyatni, ya'ni Yerda hayotni yo'q qilgan bo'lur edi.
Ozonning fotoparchalanishi uning hosil bo'lish reaksiyasining aksidir. Bu ozonning hosil bo'lishi va parchalanishini siklik jarayonga aylantirib turadi. Mana shu sikl orqasida quyoshning ultrabinafsha nurlanishi issiqlik energiyasiga aylanadi.
Ozon qisqa to'lqinli ultrabinafsha nurlarni (Л-200—280 nm) toia ravishda, to'lqin uzunligi 280—320 nm bo'lgan ultra binafsha nurlarning esa 90 foizini yutadi. Ozon miqdori stratosferada ancha ko'p bo'lishiga qaramay, uning ultrabinafsha nurlarini yutish qobiliyati juda yuqoridir. Stratosferada o'zga gazlar bo'lmagan holda ozonning hosil bo'lishi va parchalanish mexanizmini quyidagicha ifodalash mumkin:
O2 O + O
O3 O2 + O
Stratosferada ushbu reaksiyalar muvozanatda bo'ladi. Lekin o'zga gazlar yoki radikallar mavjud bo'lganda ozon parchalanadi:
X + O3 → XO + O2
XO + O →X + O2
O3 + O → 2O2
bu yerda: X = H, OH, NOx, Cl, Br.
Atmosferada ko'rsatilgan radikallar oddiy sharoitda o'zga komponentlar bilan birikadi va stratosferagacha yetib bormaydi.
Ozon siklida qator reaksiyalar amalga oshadi. Bulardan biri azot oksidlari qatnashuvi bilan boradigan reaksiyalardir.
Atmosferada azot monoksidi NO bilan azot dioksidi NO2 kam konsentratsiyada bo'ladi. Ozon NO bilan birikib, NO2 va O2 ni hosil qiladi. Keyin NO2 atomlar kislorod bilan reak-siyaga kirishadi, natijada qaytadan NO bilan O2 hosil bo'ladi. Bundan so'ng NO yana ozon bilan uchrashadi. NO ishtirokida boruvchi gaz fazasidagi reaksiyalar natijasini quyidagicha ifodalash mumkin:
O3 + NO → NO2+O2
NO2 + O2 → NO + O2
O3 + O → 2O2
Yuqoridagi reaksiyalardan NO gazi O3 ning parchalanishini tezlatishi, ya'ni u bu reaksiyaning katalizatori bo'lib xizmat qilishi ko'rinib turibdi.
Tovushdan tez uchuvchi samolyotlardan ajraluvchi azot monoksidi ozon qavatiga salbiy ta'sir etishi mumkinligi olimlar tomonidan tekshirilmoqda. Bu borada ba'zi ilg'or fikrlarning amaliyotga yo'l quyilayotganligi ma'lum.
Xladonlar (freonlar) ni ozon qavatiga salbiy ta'sir etishi aniqlangan. Juda barqaror bo'lgan bu birikmalar gidrolizlanmaydi va metallarni korroziyaga uchratmaydi. Shu sababdan ular muzlatish moslamalarida, aerozol hosil qilish uchun insektofungitsid birikmalari va ftorii birikmalar sintezida keng ravishda qo'llaniladi. Ana shu ishlar amalga oshirilayotganda xlor-ftormetanlarning ma'lum qismi atmosferaga chiqadi. Ular asta-sekin yuqoriga ko'tariladi. Yerda zararsiz bo'lgan bu moddalar stratosferaga ko'tarilganda qisqa toiqinli ultrabinafsha nurlar ta'siriga beriladi. 190—225 nm to'lqin uzunligidagi diapazonda yuqori energiyali nur xlor-ftormetanlarni fotolizga uchratadi. Bunda metandagi C—CI bog'i nur ta'sirida uziladi:
CFxCl4-x(gaz) + hv → CFxCl3-x(gaz) + Cl(gaz).
Ushbu reaksiya yana davom etishi mumkin. Hisoblar xlor atomi hosil bo'lishi 30 km balandlikda maksimal tezlikka ega bo'lishini ko'rsatdi. Ana shu fotoliz orqasida hosil bo'lgan atomlar holdagi xlor kislorod bilan tez reaksiyaga kirishib, xloroksid va atomar kislorod hosil qiladi. Xlor oksidi o'z navbatida atomlar kislorod bilan reaksiyaga kirisha oladi, natijada yana atomar holdagi xlor vujudga keladi. Ushbu jarayon ilgari ko'rib o'tilgan azot oksidining atmosferadagi reaksiyasiga o'xshaydi. Har ikki reaksiya ham ozonning atomar kislorod bilan reaksiyasiga, ya'ni molekulyar kislorodning hosil bo'lishiga olib keladi. Shu sababli xlor-ftormetandan foydalanishni cheklash choralari ko'rilmoqda.
Tarkibida xlor bo'lgan eng barqaror birikmalarga azot dioksidi bilan freon (galoiduglerod) lar kiradi. Masalan, freon — 115 380 yil, freon — 12 esa 110 yil davomida barqaror bo'lishligi bilan tavsiflanadi. Xuddi mana shu reagentlar stratosferaga yetib boradi va ultrabinafsha nurlar ta'sirida parchalanadi. Buni freon — 12 misolida ko'ramiz:
CClF3 Cl+CClF2
Cl+O3 → ClO+O2 ClO+O → Cl+O2
Hosil bo'luvchi xlor yana ozon bilan birikadi. Zanjir reaksiyasi bo'yicha xloro'zga birikmalar bilan birikadi. Birikishdan hosil bo'luvchi moddalar, masalan, NOx bo'lishi mumkin: C1O + NO2 → C1ONO2Stratosferada hosil bo'luvchi xlor nitrati ham xlor, ham NO2 ning manbai hisoblanib, ozonning parchalanishini katalizlaydi, boshqacha qilib aytganda, ozon molekulasining parchalanishini tezlatadi. Odatda kun chiqqan paytda ultrabinafsha nurlari ta'sirida xlor nitrati parchalanishidan hosil bo'lgan xlor bilan azot dioksidi yana ozon bilan zanjir reaksiyasiga kirishadi. Xlorning ortiqcha molekulalari reaksiya mahsuloti bo'lgan C10N02 ning vodorod bilan birikib, vodorod xlorid hosil qilishi va atmosferaning pastki qismiga yomg'ir yoki qor bilan yuvilishi tufayligina tamom bo'lishi mumkin. Demak, osmondagi xlor boshimizga kislota (HC1) bo'lib yog'ilmoqda, uning ta'sirida dov-daraxtlar qurimoqda, mevalar hosili kamaymoqda, kasallik ko'paymoqda, ekologik vaziyat faqat stratosferadagina emas, yerda ham baravariga buzilmoqda.
Ozonni buzuvchi azot dioksidining manbai bo'lib tuproq, tropik o'rmonlar, okean yoki dengizlarda ro'y beruvchi tabiiy jarayonlar natijasida vujudga keluvchi azot monoksidi (N2O) ham hizmat qilishi mumkin. Azot dioksidining antropogen manbaiga o'g'itlar nitrifikatsiyasi hamda biologik massalarni yoqish mahsulotlari kiradi.
Barrat, Solomon va boshqalar tomonidan «Nature» jurnalida (1988) e'lon qilingan maqolalarda ozon o'pqonining paydo bo'lishi mehanizmida xlor oksidi (CIO) ning dimerlanishi reaksiyasining ahamiyati ko'rsatilgan. Quyida Arktika tajribalariga asoslanib o'pqon hosil boiishida stratosferada qanday reaksiyalar sodir bo'lishi ifodalab berilgan;
Cl+O2 → ClO+O ClO+O → Cl+O2 ClO+ClO → M+Cl2O2
Cl2O2+hv → Cl+OO СlOО + М → C1 + O2 + M Cl2O2 + hv → C1 + OC1O
OC1O + hv → O + OC1
Reaksiya zanjir mehanizmida borganligi uchun ham juda ko'p bosqichda boradi va to'liq o'rganishni talab qiladi.
Gidrat kislotalarida ozonning parchalanishi radikal va fotokimyoviy reaksiyalar mexanizmi bilan bog'liqligi haqida ham ma'lumotlar bor. Suvning fazoviy o'tishi bilan bog'liq elektr kimyoviy reaksiyalar ham o'z rolini o'ynaydi. Muz yoki gidrat kristallchalarining vujudga kelishida qattiq yuzalarda elektr zaryadlari yig'iladi, buning natijasida vujudga kelgan potensiallar farqi 300 V gacha boradi. Ozonni parchalash uchun hammasi boiib 2—2,5 V ga teng potensiallar farqi yetarlidir. Fotokimyoviy reaksiyalarda ham, elektr kimyoviy reaksiyalarda ham suvning faza o'zgarishlari tufayli o'ta faol reagentlar hisoblangan erkin elektronlar, erkin radikallar, ion radikallar vujudga keladi. Ular faqat yuqori haroratdagina amalga oshishi mumkin bo'lgan termodinamik qarshilikni yengib, qattiq sovuq sharoitda ham reaksiyani amalga oshiradi. Gidratlarni saqlovchi sistemalarda suvning faza o'zgarishlarida reaksiyaning tez o'zgarishi tajribada isbotlandi.
Gaz gidratlarida fotokimyoviy reaksiyalar samarali o'tadi. Qattiq fazalar nurlantirilganda fotoko'chish hodisasi, juda yuqori kimyoviy faollikka ega bo'lgan erkin elektron va radikallar vujudga keladi. Ozon bo'lgan sharoitda termodinamik qarshilik kamayib, reaksiya tezligi oshadi va bu boshqa xil birikishlarga ham ta'sir etadi. Gidratlarning hosil bo'lishida xomashyo, shu jumladan, ozon ham konsentrlanadi keyin fotoliz jarayonida yangi yuqori faollikka ega bo'lgan reagentlar erkin elektron va radikallar, elektronlar manbai bo'lgan ion-radikallar hosil bo'ladi. Bu reaksiyalar kislotali muhitda o'tadi. Bundan tashqari, quyidagi reaksiyalar ham amalga oshishi mumkin: O3 + CI → C1O + O2 O3+2H → H2O+O2
Atomar holdagi xlor bilan vodorod (HC1) freonlari suvning fotolizi natijasida vujudga keladi. Bu reaksiyalar laboratoriyada sinovdan o'tkazildi. Bundan «gaz gidratlari ozon kushandasi» degan xulosani chiqarish mumkin.
Agar V.P. Sarev bilan R.P. Povileykolarning taxmini amalda tasdiqlansa, ozonni saqlab qolishning muhim yo'llarini ishlab chiqish mumkin bo'ladi. Bugungi kunda atmosferaga chiqarib yuborilayotgan ozon kushandalari bo'lmish freonlar, azot-oltingugurt aralashmalari va boshqa gidrat hosil qiluvchilarni tezlikda kamaytirish kerak. Stratosferada gidratlar hosil bo'lishini oldini olishning birdan-bir yo'Ii ko'p valentli metallarning tuzlari — elektrolitlar, shu jumladan, gaz gidratlarini par-chalovchi ftoridlarni sochib yuborishdir. Ta'sir doirasi yuzlab kilometrga yetuvchi sistemadan foydalanish ham gaz gidratlarini parchalashda muhim ahamiyatga ega. Tezlikda ozon o'pqonining Arktika bilan Antarktidadan boshqa yerlarga tarqalishining oldini olish darkor. Butun biosferani o'zgartirib yuborishi mumkin bo'lgan jarayonning oldi olinmasa, u yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Atmosferada oltingugurt birikmalari ham uchraydi. Ular vulqon gazlaridan ajraladi, shuningdek, organik birikmalarning bakteriyalar ta'sirida chirishidan hosil bo'ladi. Okeanlarda ham oltingugurt dioksidi hosil bo'ladi. Atmosferada tabiiy ravishda hosil bo'luvchi oltingugurt birikmalari miqdori juda oz, shu sababli ularni hisobga olmasa ham bo'ladi. Ammo katta shahar va sanoat rayonlarida oltingugurt birikmalari miqdorining ko'payib ketishi xavfli vaziyat tug'dirishi mumkin. Havoni zaharlovchi gaz-oltingugurt dioksidi (SO2) o'tkir xidli, sassiq va zararli moddalardan biridir. Oltingugurtli rudalar kuydirilganda (metall sulfidi oksidlanadi) SO2 miqdori ko'tarib ketadi:
2ZnS(q) + 3O2(g) → 2ZnO(q) + 2SO2(g)
AQSh da oltingugurtli rudalar eritilganda ajralib chiqayotgan SO2 ning 8% i havoga ajraladi. Ajralayotgan SO2 ning 80% i ko'mir bilan neftning yonishi hisobiga chiqadi. AQSh da qazib olinadigan ko'mir tarkibida 8% gacha (massasi bo'yicha) oltingugurt borligi ishni murakkablashtiradi. Shu sababli AQSh da atmosferaga yiliga 30 mln t SO2 chiqarib tashlanmoqda. Bu modda katta moddiy zarar keltirishi bilan bir qatorda inson sog'ligiga ham zarar yetkazmoqda. SO2 gazi SO3 gacha oksidlanganda uning zarari yanada ortadi. Atmosferadagi mayda zarrachalar katalizator vazifasini o'taganida bu jarayon yanada tezlashadi.
Ko'pgina sanoat rayonlari osmonini qoplab oluvchi quyuq tutun yuqorida qayd etilgan tarzda havoda tarqalgan ammoniy sulfatdir.
Atmosferadagi SO2 ni yo'qotishga doir jarayonlarning yo'qligi achinarli bir holdir. Lekin bu muammo hozirgi davrning kechiktirib bo'lmaydigan vazifalaridan biri ekanligini esdan chiqarmasligimiz lozim.
Azot oksidlarining fotokimyoviy smog (tabiiy tumanning sanoat chiqindi gazlari, isitish qurilmalari va boshqalardan chiquvchi aralashmalarining qo'shiluvidan hosil bo'lgan sistema) bilan bog'liqligi o'rganilgan. Bu terminga AQSh dagi Los Anjelos shahri holati sabab bo'ldi. Hozir bunday yoqimsiz havo massalariga ega katta shaharlar soni tobora ko'payib borayotganligi mal'um. Avtomobillar azot monoksidi ajratib, atmosferani buzadi. Hozir AQSh da avtomobil 1 mil yurganda atmosferaga 1 grammga yaqin NO yoki NO2 gazi chiqarishi aniqlangan. 393 nm ga teng to'lqinli fotonlar ta'sirida NO2 NO va О ga parchalanadi:
NO2(g)+hv → NO(g)+O(g)
Hosil bo'lgan atomar kislorod turli reaksiyalarga, shu jumladan, O2 bilan reaksiyaga kirishib, ozon hosil qiladi. Ozon O3 ni NO2 gacha oksidlaydi:
O3(g) + NO(g) → NO2(g) + O2(g)
Hosil bo'lgan NO2 va O2 lar avtomobil dvigatelining yonishidan hosil bo'luvchi ammiak CO, CH4, C2H4 olefinlar, atsetilen, aldegidlar va SO2 lar bilan reaksiyaga kirishib turli moddalarni hosil qiladi. Bular smogning kuchayishiga olib keladi. Uning miqdori shaharlarda kunning ikkinchi yarmida, ayniqsa, kechqurun ko'payishi tajribada aniqlangan, bu inson ko'ziga kunda ko'rinib turgan xavfli hodisadir.
Avtomobillardan ajralayotgan gazlar tarkibida uglerod monoksidi ham bor. U papiros tutunida ham anchagina miqdorda uchraydi. Bu modda inson qonidagi gemoglobin bilan barqaror kompleks hosil qilganligi sababli xavf tug'diradi. Atmosferada CO miqdori ko'paygan sari qonning organizmga kislorod yetkazib berish xususiyati kamayib boradi. Bu insonning faol mehnat faoliyatini susaytiradi, uni lanj qiladi, mehnat unumdorligini pasaytiradi va shu kabi boshqa qator afsuslanarli hodisalarni keltirib chiqaradi.
Navoiy Davlat konchilik instituti Nukus filiali
Umumiy va anorganik kimyo fanidan
AMALIY MASHǴULOTLAR
NUKUS – 2020
http://fayllar.org
|
| |
