M exanik kuraklam ing ag’darmalardagi unumdorligi karyerdagidan ko’ra
1.2-1.3 marta yuqoriroq, bu ekskavastiya koeffitsiyentining yuqoriroq qiymatlari
bilan va ag’darmada ekskavatoming vaqt ichida foydalanilishi yuqoriligi (0.5-
0.6 o ’m iga 0.7-0.8) bilan asoslanadi. Mexanik kuraklami ag’darmalarda har
qanday qattiqlikdagi tog’ jinslarini ag’darma hosil qilishda qo’llash mumkin.
Maydalangan yumshoq qoyasimon va yarim qoyasimon tog’ jinslaridan
ag’darma hosil qilishda draglaynlardan foydalanish maqsadga muvofiq.
Draglaynlar bilan ag’darma hosil qilish mexanik kuraklarda ag’darma
hosil
qilishdan uncha farq qilmaydi. A g’darma hosil qilishning draglayn bilan amalga
oshiriladigan sxemalar draglayn bilan xizmat qo’rsatiladigan oxiri berkliklar
soni bilan, ag ’darma yaruslarining hosil qilinishi va ulami to’ldirish
bilan farq
qiladi (5.5-rasm.).
Draglayn ag’darma zaxodkaining kengligi mexanik
kuraklamikidan kengroq b o ’ladi va 30-100m oralig’ida bo’ladi. Zaxodka
kengligining oshirilishi katta hajmda yo’l qayta tashlash
ishlarini kamaytiradi
(3-6 marta). Draglayn ag’darma hosil qilishning kamchiliklari bu tuman, qor,
qattiq shamol holatida ishning murakkabligi, ekskavatomi
sotib olish uchun
katta kapital harajatlar hisoblanadi. A g’darmalarda cho’mich hajmi 20
m
1
bo ’lgan ESh turidagi draglaynlar keng qo’llaniladi.
Plugli a g ’darma hosil qilish.
Bu turdagi
ag’darma hosil
qilish
ekskavatorlidan oldingi avlod hisoblanadi lekin
kichik unumdorlikka ega
bo’lganligi sababli ekskavator bilan almashtirildi. Plugli ag’darma hosil qilish
uncha katta b o ’lmagan karyerlarda uncha katta bo’lmagan qoyasimon bo’sh tog’
jinslari va ko ’plab oxiri bekrliklar mavjud bo’lgan va turli gorizontlarda
joylashgan hollarda qo’llaniladi.
Plugli ag’darma hosil qilish jarayoni quyidagi ishlami o ’z ichiga oladi: tog’
jinsini dumpkarlardan qiyalikka qarab bo’shatish, ag’darma pog’onasini
tekislash (qazish), yo ’lni rejalashtirish va yo’lni siljitish (rasm. 5.6).
dumpkalami b o ’shatish ag’darma boshi berkligining butun uzunligi bo’yicha
amalga oshiriladi. Qiyalikning turg’unligiga ko’ra dumpkarlar bittalab, guruhlab
va barchasi bir vaqtda bo ’shatilishi mumkin. B o’shatiladigan tog’
jinslarining
199
bir qismi qiyalik bo’ylab pastga tushadi va qolgan katta qismi (70% gacha)
pog’ona yuzasida qoladi va keyingi dum pkarlarni b o ’shatishga xalaqit beradi.
Qolgan tog’ jinsini pastga siljitib yuborish uchun ag’darma plugi yordamida
am alga oshiriladi. Dumpkarlarni b o ’shatish va yer yuzasini tekislash asosan bir
necha marta amalga oshiriladi. Tekislangan m aydon oldingi
holatidan lokomotiv
У
tarkibning harakatlanishida cho’kishini oldini olish maqsadida 0.2-0.5m baland
b o ’lishi kerak. Qiyalikning rejalashtirish va a g ’darmani tekislash plug
yordamida ag’darma oxiri berkligi b o ’ylab bir necha marta o ’tgan holda am alga
oshiriladi. A g’darma plugining ishchi a ’zolari
bu chiqariladigan lemex va
qanotlardir. A g’darma pluglar zanjirli va o ’zi yurar (qanotlar chiqishi 7.5m
gacha) b o ’lib ishlab chiqariladi. Plugli a g ’darm alarla yo ’llami siljitish davriy
harakatga ega yo’l siljitgichlar bilan qavatlarga b o ’lmasdan amalga oshiriladi.
Siljitish qadamining maksimalligi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
Bunda, a, - plugning asosiy qanotining chiqish uzunligi, m;
bs -
yo ’l o ’qidan qiyalik yuqori qism igacha b o ’lgan xavfsiz masofa (xavfsizlik
bermasi), m.
5 .6 -rasm . P lugli a g ’d a rm a hosil qilish sx e m asi:
