У. f =(0,2+0,3)Vm
- ag ’darmada tekislanadigan ishlar hajmi, л/5;
C „ - tekislashda ishlatiladigan mashina-almashinuv uskunasi narhi, so’m;
/7
cM-
tekislashda ishlatiladigan almashinuvli ishlatiladigan uskunaning
unumdorligi,
m
1 .
5 .1 1 -rasm . R e k u ltiv a s tiy a is h la rin in g m e x a n iz a tsiy a la sh sxem asi:
a, b -m os ravishda g ’ildirakli skreper va avtosamosvallami q o ’llash bilan; v — konveyer
iransporlidan foydalangan holda; I - ekskavator; 2
-
lentali konveyer; 3 - avtosamosval; 4 -
skreper; 5 — buldozer; 6 - a g ’darma hosil qilgich; 7 — tekislash maydoni; 8 - qora er
tashlangan maydon; 9 - qoryaerpog 'onasi; 1 0 - yuklagich.
222
(5.35)
H
Bunda,
p -
kimyoviy meliorastiya o ’tkazilishi talab qilinadigan maydonlar
soni;
SXJ-
i maydonning kimyoviy meliorastiya o ’tqazilishi kerak bo’lgan qismi,
ga;
C
XJ- i maydonda o ’tkazilgan kimyoviy meliorastiyagaxarajatlar,
руб!га.
Rekultivastiya qilinadigan maydonlarga kelish yo’llarini qurishga bo’lgan
harajatlar (rub):
(5.36)
/-I
Bunda,
Cci
- y o ’llami qurishga bo ’ladigan xarajatlar, rub/km;
Ld, -
i-maydonga kelish y o ’lining uzunligi, km.
U ncha katta b o ’lmagan qalinlikka ega unumli qatlamni qazib olish uchun
skreperlar,
bir
cho’michli
yuklagichlar
va ekskavatorlar
qo’llaniladi.
Ekskavatorlar buldozerlar bilan majmuada ishlaydilar. Unumli qatlamlami
1.5km gacha b o ’lgan masofaga tashish uchun skreperlar va avtsamosvallar
q o ’llaniladi.
K aryerlam ing qazib olingan maydoni buzilgan maydon hisoblanadi va
rekultivastiyani talab qiladi. Uning o’lchamlari karyerning oxirgi nuqtasiga mos
b o ’ladi (qiya va tik qiya qazilmalami qazishda) yoki tashqi joylashgan kapital
transheyalar maydoni yig’indisi va qazib olingan maydonlar hajmini (gorizontal
va yotgan qazilmalami qazishda) tashkil qiladi. Mahalliy va chet el ochiq kon
ishlari amaliyotida bunday maydonlami rekultivastiya qilish qo’llanilmaydi.
B a ’zi karyer qazib olingan maydonlarini o ’rmon va qishloq xo’jaligida
ishlatilishi uchun rekultovastiya qilish hollaridan tashqari, lekin bu holat ham
iqtisodiy mos hisoblanmaydi. Bu rekultivastiya qilish uchun ko’p million tonna
to g ’ jinsini tashish kerakligi bilan asoslanadi. Bunday karyerlaming qazib
olingan maydonlari kichik xarajatlar bilan suv havzalari yoki ishchilaming dam
223
K i m y o v i y m e l i o r a s t i y a u c h u n x a r a ja tla r ( ru b ):
olishi, boyitish fabrikalarining chiqindi saqlash maydonlari sifatida qo ’llanilishi
mumkin. Bunday holatda rekultivastiya ishlari va ularga xarajatlar aniq
belgilangan holatlar bilan amalga oshiriladi.
Bizning m am lakatda foydali qazilm alam i ochiq usulda qazib olishning
rivojlanishi kon ishlari ko ’rsatkichalarini yaxshilash maqsadida rekultivastiya
ishlarini takomillashtirish va texnologiyalam i yangilash b o ’yicha ishlar qilinishi
kerak va erlami rekultivastiya qilishni kam harajatlar bilan qisqa vaqt ichida
am alga oshirishni talab qiladi.
5 .9 . AG'DA RM A VA REKULTIVATSIYA ISHLARINING M ARKSHEYDERLIK
T A ’M INLANISHI
Karyem ing qurilish davrida marksheyderlik xizmati ag’darma ishlarida
quyidagi vazifalamibajaradi:
•
Bir vaqtda ustun nuqtalari tarmoqlari bilan
(kerakli b o ’lganda)
rivojlanadigan ag’darm a maydonlarida aniq topografik tasvirga olishni bajaradi;
•
A g’darm alam i
qurish
va
foydalanishga
m o’ljallangan
maydon
chegaralarini naturaga tushurish;
•
Proekt b o ’yicha kelish trassalarini va birlamchi tashlanmalami bo ’ladi;
Kondan foydalanish vaqtida marksheyderlik xizmati quyidagi ishlami
bajaradi:
•
B o ’shatish a g ’darmasining qabul qilish qobiliyatini va bo ’shatish fronti
uzunligini hisoblash;
•
A g’darma yuzasida transport aloqalarini tekislash, b o ’lish va trassalash;
•
A g’darm aning davriy reja-balandlik tasvirga olinishi;
•
A g’darm aning deformastiyalanishini kuzatish;
•
A g’darmaga ajratilgan maydonning topografik tasvirga olinishi, sinab
k o ’rish, maydondagi olinadigan er qallamining qalinligi va hajmi.
A g’darm a yuzasida tem iryo’llami va avtomobil yo’llarini yotqizishda to g ’
jinslarining zichlashuvi oqibatida ag ’darmaning keyinchalik cho’qishini hisobga
olish kerak.
224
A g’darmaning tasvirga olinishining elementlari uning yuqori va pastki
tomonlari,
transport aloqalari,
temiryo’llaming o ’tqazish nuqtalari
va
deformastiyalangan maydonlardir.
Karyerda buzilgan erlami rekultivastiya qilishda marksheyderlik xizmati
quyidagi ishlami bajaradi:
•
Rekultivastiya qilinadigan maydonlarda ustun nuqtalarini va olinadigan
asos nuqtalarini hosil qiladi;
•
Rekultivastiyadan oldin va keyin buzilgan erlaming topograflk tasfirini
hosil qiladi;
•
Rekultivastiya ishlari bilan bog’liq alohida ishlar bosqichi marksheyderlik
chizmalarini chizadi, ularda yer yuzasining barcha turdagi buzulishlami
ko ’rsatadi;
•
Erlaming holati tiklanishining proekt mahlumotlarini mavjud m a’lumotlar
bilan taqqoslagan holda tizimli nazoratini bajaradi;
•
Tekislashda, yer yuzasi qatlamini olishda va uni yangi joyga yotqizish bilan
bog'liq ishlami aniqlaydi va bajarilgan hajmini hisobga oladi;
•
Proektning geom etrik elementlarini naturaga tushuradi va ulami nazorat
qiladi;
•
Rekultivastiyaning birinchi ma’lumotlarini hozirgi va kelajakdagi ishlar
uchun tayyorlaydi;
•
Buzilgan erlami rekultivastiya qilish va unumdor yerlami saqlash bo’yicha
tadbirlami tashkil qilishda qatnashadi;
•
A g’darma o ’lchamlariga rioya qilishni nazorat qiladi;
•
Yer yuzasining etib b o ’lmas maydonlari va suv bosgan maydonlaming
tasvirga olishni amalga oshiradi;
•
Yer yuzasini selektiv qazib olish bilan bog’liq marksheyderlik ishlarini
bajaradi;
•
Yer yuzasi rejasini tuzadi va unumli erlaming zaxirasi, yo’qotilishi va
aralashuvini nazorat qiladi;
225
•
Rekultivastiya
qilinadigan
m aydonlarda
yer
qarida
yashaydigan
gorizontning hosil bo’lishini nazorat qiladi;
•
Qiyaliklami tekislash va sun’iy suv havzalarini yaratish b o ’yicha ishlami
bajaradi;
•
Rekultivastiya qilingan yerlarni yer foydalanuvchilariga berish b o ’yicha
komissiya ishida qatnashadi va qayta tiklangan yerlarni berish bo’yicha akt
tayyorlaydi;
•
Rekultivastiya ishlari bo’yicha m arksheyderlik hisobotini tuzadi.
Rekultivastiya ishlarining o ’z vaqtida va bajarilish darajasini bilish
maqsadida buzilgan yerlarni rekultivastiya qilishning o ’rtacha kef
va joriy kmp
koeffitsiyentlari mavjud. Rekultivastiyaning o ’rtacha koeffitsiyenti tashkilotning
mavjudlik vaqtidagi qayta tiklangan yer m a y d o n i n i n g o ’sha davrda buzilgan
erlarning umumiy maydoniga
| 