tgP
Bunda,
avm-
tik qiya transheyaning k o ’tarilishi mumkin b o ’lgan burchagi,
daraja;
P - karyer bortining qiyalik burchagi, daraja.
Tik qiya kapital transheyalar yuqoridan birinchi markazlashtirish gorizonti
nuqtasigacha o ’tkaziladi (100-150m chuqurlikkacha), gorizont qayta yuklash
uskunasi
bilan
ta ’minlangan.
K aryem ing
chuqurlashishi
bilan
kapital
transheyalar uzunlashadi (har 45-60m chuqurlikdan keyin). Kon massasini
zaboydan qayta yuklash nuqtasigacha avtosam osvallar bilan tashiladi.
Yer osti kon lahimlari bilan ochish usuli (rasm. 6.12) tog’li va chuqur
karyerlarda qo’llaniladi, bunda yer osti kon lahimlarini o ’tish va ulardan
foydalanish kapital transheyalarga qaraganda arzon b o ’lishi kerak (katta
chuqurlikdagi uncha turg’un bo ’lm agan tog’ jinslarida, to g ’li konlam i qazib
olishda, baland to g ’ yonbag’rida). Ochuvchi kon lahimlari sifatida vertikal va
qiya stvollar, rudatushurgichlar, shtolnyalar, kvershlaglar va boshqalar
qo ’llanilishi mumkin. Uncha katta b o ’lmagan tog’lik va tekis m aydonga ega
b o ’lgan konlami ochish tashqi joylashgan yarim transheyalar bilan am alga
oshiriladi. Ishchi gorizontlar qoidaga k o ’ra alohida yoki gum hli yarim
transheyalar tizimi bilan ochiladi, bu esa karyer yonidan (karyer m aydonidan
tashqarida) har bir pog’ona uchun alohida b o ’sh tog’ jinslariga ega b o ’lishga
248
imkon beradi (rasm. 6.13). Karyer transportiga ko’ra yarim transheyalar trassasi
oxiri berk yoki tugunli formada bo’ladi.
6.1 2 -rasm .. Y e r o sti k o n la h im la ri bilan to g ’ yon b ag ’i (a) va c h u q u r (b) ko n larn i ochish
sxem asi:
1 - ruda tushurgich; 2 - shtolnya; 3 - kvershlaglar, 4 - stvollar; 5 - karyer konturi
------ a o—g
------------- -
—
—
'/■ ' •»
t
- я г —Js!
™ ' 1 1 1
"
T
S
— -
у / , .
— - -
,
6.1 r u m . T o j ’li konni o cb h b n r iM ti
6 .8 . KON LAHIM LARINI O’TISHDA ISHLARNI TASHKIL QILISH
TEXNOLOGIYASI, MEXANIZATSIYALASH
“Kon lahimlarini o ’tish” tushunchasi kon lahimi konturlaridagi tog’ jinsini
qazib olishni va uni shu konturlardan tashqariga tashishni anglatadi. Qazib
olinadigan to g ’ jinsning fizik-texnik xususiyatlariga ko’ra ulami qazib olish
burg’ulash-portlatish usuli bilan maydalash bilan yoki maydalasiz amalga
oshiriladi (yoki boshqa usullar bilan). Kon lahimlari transport va transportsiz
usullar bilan o ’tiladi. Transportli usulda qazib olinadigan kon massasi katta
masofalarga tem iyo’l, avtomobil va konveyer transporti bilan tashiladi. Kon
massalarini qazib olish va yuklash mexanik kuraklar, draglaynlar va boshqa
249
k o ’p cho’michli ekskavatorlar bilan pastki va yuqori yuklash bilan am alga
oshiriladi. Transportsiz usuldi qazib olinadigan tog’ jinsi bevosita qazib olish
uskunasi bilan (draglayn va mexanik kuraklar) qazib olinadi va kon lahmining
yuqori qism iga joylashtiriladi. T ransheyalam i o ’tishning transportsiz usuli
nisbatan iqtisodiy tomondan foydali lekin uning q o ’llanish sohasi kichik. Bu
usul kapital transheyalam ing tashqi joylashuvida va karyer maydoni chegarasida
o ’tkaziladigan
yuqori
pog’onalardagi
ichki
joylashuv
transheyalarida
q o ’llaniladi.
Transheyalarni transportli o ’tish usuli.
Transheyalami temiryo’l transporti
va mxenik kuraklar yordamida o ’tishda k o ’plab hollarda yuqoridan yuklash
q o ’llaniladi, ya’ni tem iryo’l yo ’llari transheya bortida joylashadi. Transheyalami
o ’tishda pastdan yuklash uskunaning foydalanish koeffitsiyenti kam bo ’lganligi
uchun q o ’llash iqtisodiy tom ondan foydali emas. Yuqori yuklash bilan
transheyalam i o ’tish uchun uzaytirilgan ishchi a ’zosiga ega EKG-2U, EKG-
3.2U, EKG-4U va EKG-6.3U ekskavatorlari qo ’llaniladi. Transheyaning
chuqurligi ekskavatom ing maksim al b o ’shatilish qobiliyati va transport
vositasining balandligiga bog’liq b o ’ladi. U ncha turg’un bo’lmagan va qiyalik
burchagi kichik b o ’lgan to g ’ jin slarid a transheyalami o ’tish transheyaning
joylashuv chuqurligi ekskavatom ing b o ’shatish radiusi bilan tekshirilishi kerak.
Transheyaning chuqurligi Hm
va asosining kengligi Bm
kattaligi, tem iryo’l
transportiga yuqori va pastdan yuklanish holatida 6.3-jadvalda keltirilgan.
6.3-jadvaI
E k s k a v a to r
l a r
T o g ’ j i n s l a r id a tr a n s h e y a l a m i n g c h u q u rlig i (m ) v a aso si
k e n g lie in in e (m ) k a tta lie i
m a y d a la n g a n
Y a r im q o y ali
Q o y ali
" .
Bm
« .
Bm
EKG-2U
5
11
7
11
10
15
EKG-3.2U
5.5
11
8
11.5
9
13
EKG-4U
8
13
10.5
13
13
19
EKG-6.3U
13
18
16.5
18
19
28
250
Ishchi a ’zosi uzaytirilgan ekskavatoming mavjud bo’lmaganida yoki kapital
transheyaning katta chuqurligida uni o ’tish qatlamsimon holda amalga oshiriladi
(rasm. 6.14). EKG-5 va EKG-8 ekskavatorlari uchun qatlam balandligi mos
ravishda 3-3.3 va 4.7-5m ni tashkil qiladi.
Transheyani avtomobil transportidan foydalangan holda o ’tishda ko’plab
hollarda
palki
yuklash
amalga
oshiriladi,
bunda
ekskavatorlaming
harakatchanligi
ekskavatorlardan
unumli
foydalanish
imkonini
beradi.
Transheyalami o ’tishda avtomobil transportidan foydalanish foydalanish davrida
foydalanilmaganda ham m a’qul hisoblanadi. Avtosamosvallar yuklashga
quyidagi sxemalar b o ’yicha etkaziladi (rasm. 6.15): xalqasimon, oxiri berk va
cho’ntakli oxiri berk (cho’ntaklar bir biridan 50-60m oraliqda hosil qilinadi).
Transheya asosining kengligi bunday hollarda (m) quyidagi formulalar bilan
aniqlanadi:
•
Avtosamosvallami uzatishning xalqasimon sxemasida:
Bm=2(Ra+C)+Ba
(6.20)
6.1 4 -rasm .. T ra n s h e y a n i m exanik k u ra k la r bilan qatlam li o’tish sxem asi:
a, b,
v,
g - mos ravishda birinchi, ikkinchi, uchinchi va to rtinchi qatlamni qazib olish
251
6 .1 5 -ra sm .. T ra n s h e y a n i o ’tish d a a v to sa m o sv a lla rn i y u k la s h g a u z a tish sx e m a la ri:
a - xalqasimon; b - oxiri berk;
v -
cho 'ntakli oxiri berk
•
A vtosam osvallarni uzatishning oxiri berk sxemasida
Bm=R.+\(B,+L.)+2C
(6.21)
•
C ho’ntakli oxiri berk sxemada
(6.22)
Bunda,
Rm
- avtosam osvalning burilish radiusi, m;
S=2-3 - avtosam osval va transheya borti orasidagi masofa, m;
В,- avtosam osval kuzovining kengligi, m;
I , - avtosam osvalning uzunligi, m.
BT
qiym ati 25-30, 25-20 va 16-20m oralig’ida qabul qilidagi, bu esa mos
ravishda xalqasim on, oxiri berk va cho’ntikli oxiri berk sxem alrda q o ’llaniladi.
Rotorli ekskavatorlardan foydalangan holda transheyalam i o ’tishda to g ’
jinsini tashish uchun lentali konveyerlardan foydalaniladi (rasm. 6.16).
............... ................................................ HIM.................r m
| 