|
O chiq dar s ishlanmasi mavzu: atmosferaning tuzilishi
|
| Sana | 12.02.2024 | | Hajmi | 1,11 Mb. | | #155156 |
Bog'liq ATMOSFERANING TUZILISHI
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
O CHIQ DAR S ISHLANMASI
MAVZU: ATMOSFERANING TUZILISHI
Darsning maqsadi: atmosfera, uning ma'nosi, tuzilishi va o'rganish haqida bilimlarni shakllantirish uchun sharoit yaratish.
1. Atmosferaning inson va sayyora hayotidagi rolini ochib bering.
2. Yer atmosferasining tarkibini ko'rib chiqing.
3. Vizual seriya (taqdimot) yordamida atmosferani o'rganish usullari haqida g'oyalarni shakllantirish.
4. Ona respublika misollaridan foydalanib, ekologik tafakkur va etnik-madaniy kompetentsiyani shakllantirish.
. Talabalarning nutqi va mantiqiy tafakkurini rivojlantirish.
6. Dars mazmunini integratsiyalash orqali o'quv faoliyati uchun motivatsiyani rivojlantirish.
Dars rejasi.
Tashkiliy vaqt.
Mavzuni yangilash.
Yangi materialni o'rganish.
A) Atmosferaning Yer uchun ahamiyatini aniqlash.
B)Atmosferaning gaz tarkibi.
C) atmosferaning tuzilishi.
Muammoni hal qilish.
Atmosferani o'rganish usullari.
Yangi mavzuni tuzatish.
Xulosa va uy vazifasi.
Darslar davomida
1. Tashkiliy qism: Darsga tayyorgarlikni tekshirish, salomlashish.
Takrorlash. Keling, sayyoramizda Yerning qanday qobiqlari borligini eslaylik? Ularga umumiy tavsif bering. (Litosfera, Gidrosfera, Atmosfera va Biosfera). Biz qanday qobiqlarni allaqachon o'rganganmiz?
Javobni baholang.
Yangi mavzuning bayoni:
Sizning oldingizda tabiatning tarkibiy qismlari va hissiyot organlari sanab o'tilgan jadval (3-slayd) mavjud bo'lib, uning yordamida inson o'zini o'rab turgan dunyoni biladi. Agar inson tabiatning ushbu komponentini his eta olsa, unda biz aytamiz Ha qila olmasa, deymiz Yo'q. Aytilganlarni umumlashtirish: o'simliklarga teginish, hidlash, tatib ko'rish mumkin. Toza suv shaffof, hidsiz va ta'msiz, lekin siz unga tegishingiz, uning namligini his qilishingiz mumkin. Havoning ta'mi yoki hidi yo'q. Siz uni qo'llaringizga olmaysiz, biz buni sezmaymiz. Shuning uchun biz u doimo biz bilan, doimo yonimizda ekanligini sezmaymiz. Ammo birdan havo yo'qolib qolsa-chi? Bolalar o'z versiyalarini ilgari suradilar. Slaydning bosh gapi asosida atmosfera ma’nosini tushuntiring.Atmosferaning qiymatini ortiqcha baholash qiyin!
Atmosfera - sayyoramizning havo qobig'i, ya'ni u havodan iborat. Havo nimadan iborat? Gazlardan!. Gazlarning foiz tarkibini moslang va daftarga yozing. 1% ga karbonat angidrid CO 2 dan tashqari yana nima kiradi? Bular suv bug'lari, vodorod, geliy, chang zarralari, ozon va boshqa gazlardir.Havo qobig'i Yer bilan birga o'z o'qi va Quyosh atrofida aylanadi. Nega u kosmosda tarqalib ketmaydi?Uni tortishish kuchi ushlab turadi! Bu shuni anglatadiki, Yer yuzasidan qanchalik uzoq bo'lsa, tortishish kuchi va havo zichligi shunchalik past bo'ladi.Atmosfera sayyoramiz yuzasidan qaysi balandlikka cho'zilgan? Bu haqda 106-betdagi darsliklarni ochish orqali bilib olamiz 68-rasm.Atmosfera "qatlam tort" ga o'xshaydi. Shartli ravishda atmosferaning balandligi 3000 km deb hisoblanadi. Har bir havo qatlami nafaqat o'z nomiga ega, ma'lum bir balandlikka cho'ziladi, balki o'ziga xos xususiyatlarga ega. Yer yuzasidan 20 km balandlikdagi eng pasti deyiladi troposfera. U barcha havoning 80% ni o'z ichiga oladi! Shuning uchun, yuqoriga qarab, biz havoning qalinligini ko'ramiz, bu bizga ko'k ko'rinadi. Troposferaning eng katta qalinligi ekvator ustida joylashgan bo'lib, u 18-20 km ni tashkil qiladi.Qutblarga qanchalik yaqin bo'lsa, troposferaning qalinligi shunchalik kam bo'ladi. O’rtacha 10-11 km, qutblar ustida esa 8-9 km. Troposferaning qutblar ustidagi qalinligining kamayishini nima bilan izohlash mumkin? Buning sababi Yerning qutb siqilishidir. Troposfera ham deyiladi ob-havo zavodi", nima uchun deb o'ylaysiz? Bu erda ob-havo o'zgaradi. Bulutlar paydo bo'ladi, shamol esadi, harorat fasllarga qarab o'zgaradi. Keling, atmosferaning tarkibini biroz batafsilroq tahlil qilaylik. Biz atmosferaning har bir qatlami uchun xarakteristikani beramiz. Atmosferaning qaysi qatlami yaxshiroq isiydi va nima uchun? Troposfera, chunki u Yer yuzasiga yaqinroq.Shaffof havo qanday isishi mumkinligini o'ylab ko'ring? (Slayd raqami 7).Quyosh nurlari shaffof havoni qizdira olmaydi, Yer yuzasi qiziydi va undan havo. Nega tepada baland tog'lar qor bormi? Yer yuzasidan qanchalik baland bo'lsa, havo kamroq isiydi. Daftaringizga haroratning balandlik bilan o‘zgarishi qonunini yozing. Har bir kilometr balandlikda troposferada havo harorati 6 ° C ga pasayadi. Atmosferani o'rganish. Atmosferadagi bu va boshqa ko'plab hodisalarni inson kuzatishi mumkin. Biz ob-havo o'zgarishlarini ham kuzatamiz, buning uchun biz ob-havo taqvimini yuritamiz. Ob-havo taqvimlaringizni oching. Ob-havoning qanday elementlarini kuzatamiz? Havo harorati, shamol yo'nalishi, yog'ingarchilik, havo namligi, bulutlilik, atmosfera bosimi. Ammo inson nafaqat kuzatadi, balki atmosferani ham o'rganadi. Inson faoliyati atmosfera bilan chambarchas bog'liq, shuning uchun olimlar uning barcha xususiyatlarini aniqlashga harakat qilmoqdalar. Atmosferani o'rganadigan ko'plab fanlar mavjud, ularning ba'zilari bilan bugun tanishamiz. Meteorologiya (so'z bosiladi va doskaga magnit bilan osiladi) - atmosferani o'rganadigan fan. Sinoptika(so'z bosiladi va doskaga magnit bilan osiladi) ob-havoni o'rganadi. Atmosferani o'rganish ko'plab mamlakatlarni o'z ichiga olgan Jahon meteorologiya tashkiloti rahbarligida olib boriladi. Shu jumladan Rossiya. Meteorologik stantsiyalar hamma joyda joylashgan: Antarktidada qutb stantsiyalarida, okeanlarda kemalarda. Radiozondlardan foydalaniladi, ularda atmosferaning holati haqidagi ma’lumotlarni Yerga uzatuvchi o‘rnatilgan datchiklar mavjud. Meteorologik raketalar 120 km balandlikka ko'tariladi. Atmosferani 400-500 km balandlikda o'rganadigan raketalardan foydalaniladi. Yerning sun'iy meteorologik yo'ldoshlari 900 km balandlikdan fotosuratlarni uzatadi! Atmosferaning holati, qor qoplamining chegaralari, ifloslanish, o'rmon yong'inlari, vulqon otilishi va kulning tarqalishi to'g'risidagi ma'lumotlar.Va, albatta, kosmonavtlarning orbital stantsiyalarda bevosita kuzatuvlari atmosfera holati haqida qimmatli ma'lumotlarni beradi.Meteorologiya stantsiyalarida asboblar yordamida kuniga kamida to'rt marta, ko'p stantsiyalarda esa har soatda o'lchovlar olib boriladi.Termometr (qurilmaning vizual displeyi) havo harorati ko'rsatkichlari.Barometr (qurilmaning vizual displeyi) atmosfera bosimini ko'rsatadi.Yog'ingarchilikni o'lchash moslamasi, ob-havo o'lchagich va boshqalar. Elektrlari o'rganilmoqda. Atmosferadagi tovush, yorug'lik va boshqa hodisalar.
Yangi mavzuni mustahkamlash:
Yangi mavzu savol javoblar orqali mustahkamlanadi.
Darsni yakunlash.
Uy vazifasi:Topshiriqlarni bajarish, mavzuni o’qib o’rganib kelish.
|
| |
