qutblanish hodisasidir . O’z-o’zidan qutblanish sinxrotron nurlanishinin g
emissiyasi orqali sodir bo’ladi . Ushbu effekt Igor
Ternov tomonidan bashor at
qilingan va bashorat Arseniy
Sokolov tomonidan Dirak tenglam asining aniq echim lari yordam ida qat’iy
asoslan-gan .
Magnit maydondagi elektron o’z spinini magnit maydon yo’nalishiga
nis-batan bir xil (”yuqoriga aylanish”) yoki teskari (”pastga aylanish” )
yo’nalishida yo’naltirishi mumkin.
). ”Pastga aylanish” holati ”yuqor ig a
aylanish” ho-latiga qaraganda yuqori energiyaga ega. Polarizatsiya sinxrotr on
nurlanishin-ing emissiya orqali ”pastga aylanish” holatiga o’tish
tezligi
”yuqoriga aylan-ish” holatiga o’tish ehtimolidan biroz kattaroq bo’lganli gi
sababli yuzaga keladi.
Natijada, yetarlicha uzoq vaqtdan keyin saqlash
halqasida
aylanib
yu-radigan yuqori energiyali elektronlarning dastlab
qutblanmagan
nurlari
magnit
maydonga
qarama-qarshi
yo’nalish d a
yo’naltirilgan spinlarga ega bo’ladi.
(12)
Odatda yashash (saqlash) vaqti tdaqiqalar va soatlar tartibida bo’ladi.
Formu-ladan ko’rinadiki yuqori qutblangan nurni olish
yetarlicha uzoq vaqt va
saqlash halqalaridan foydalanishni talab qiladi . Pozitronlar uchun o’z-o’zidan
qutblan-ish effekti ham elektronlarnikiga o’xshash bo’lib, yagona farq
shundaki, poz-itronlar magnit maydon yo’nalishiga parallel yo’nali sh da
yo’naltirilgan spin-larga ega bo’ladi.
Eksperim ental kuzatish Sokolov-Ternov effekti eksperim ental ravishda
S S S R , Frantsiya,
Germaniya, AQSh, Yaponiya va Shveytsariyada 1-50 GeV
energiyali elektronli saqlash halqalarida (storage ring) kuzatilgan.
• 1971 yil - Budker Yadro fizikasi instituti (birinchi kuzatuv),
• 1971 yil — Orsay (Frantsiya), 536 MeV
• 1975 yil — Stenford (AQSh), 2,4 GeV
• 1980 yil - D E S Y , Gamburg (Germaniya), 15,2 GeV.[9]
Sinxrotron nurlanishlarga o’xshash yana bir nurlanish mavjud bo’lib , bu
nurlan-ish norelyativistik zarralarning ( energiyasi E = mc
2
bo’lgan zarra )
doiraviy yoki spiral traektoriya bo’ylab harakatlanishda hosil bo’ladi va u siklotr on
nurlan-ishlar deyiladi . Umum iy holda siklotron va sinxrotron nurlanis h lar
magnit maydonida tormozlanish nurlanishlari deyiladi.
Magnit
maydon da
elektronlar dastasining sinxrotron nurlanishlari dastadagi elektronlarni o’z -
o’zini radiat-sion qutblashiga olib keladi. Bu hodisa texnikada qutblan gan
elektronlar das-tasini hosil qilish uchun qo’llaniladi. Keyingi vaqtlarda intensiv
va nozik dasta ko’rinishida yo’nalgan
sinxrotron nurlanishlar, elektrom ag nit
nurlanishlarning modda bilan o’zaro ta’sirini o’rganilayotgan zamonaviy
fanlarning deyarli ham ma sohalarida keng qo’llanilm oqda.[1]
