|
Omir qawipsizligi haqqında túsinik
|
| bet | 2/7 | | Sana | 01.12.2023 | | Hajmi | 26,22 Kb. | | #109425 |
Bog'liq KIRISIW omir qawipsizligiOmir qawipsizligi haqqında túsinik
Házirgi pán-texnika, zamanagóy islep shıǵarıw texnologiyalar rawajlanǵan dáwirde qawipsiz turmıstı támiyinlew máseleleri eń aktual máselelerden esaplanadı. Sebebi islep shıǵarıw processleri misli kórilmegen joqarı taraqqiy etken texnologiyalar menen támiyinleniwi, insanlaming tábiyiy rezervlerge hám átirap ortalıqqa pala-partishlik munasábetleri, mámleketlikler o 'rtasida insaniyat turmısına qáwip- xater oluvchi qurallardıń qoilanilishi, insaniyat tárepinen qoilanilayotgan túrlituman zıyanlı hám de uwlı zatlı elementlar hám qurallar hár qıylı daǵı qáwiplerdi júzege keltirip, olar insanlaming turmıslıq iskerligine, so g iig ig a, átirap ortalıq tazalıǵina, ekonomikanıń turaqlı rawajlanıwına qáwip saladı. Atap aytqanda, awıl xojalıǵında házirgi kúnde qoilanilayotan 70 ten artıq uwlı zatlı ximiyalıq qurallami, ximiya, neftni, gazdı qayta islew hám basqa qatar islep shıǵarıw tarmaqlarında isletilineip atırǵan hám de olinayotgan ónimlami aytıw múmkin. Sol noqatyi názerden mámleketimizdiń eń zárúrli hám keshiktirib boim aydigan wazıypaları qatarından xalıqtıń qawipsizligin támiyinlew máseleleri orın alǵan. Eramızǵa shekem aldın jasaǵan filosof alım Pratagor: «Insan hámme zattıń kriteryaidir» degen shiomi o 'rtaga taslaǵan edi. Bul uran tiykarında insannıń tek jumısshı kúshi sapasıgagina qaralmasdan, bálki iskerligi processinde qorǵaw etiliwi zárúr b o ig an mániske de iye degen pikir jatadı. Insannıń aktiv háreketleri yigindisi - iskerlik túsinigin ańlatadı. Áyne m áne sol iskerlik insanlami basqa tiri janzatlardan (haywanlardan ) parıqlantiradi. Sonday eken, iskerlik - insannıń bar b o iib turıwı ushın zárúrli kórsetkish esaplanadı. Miynet bolsa insan iskerliginiń eń joqarı forması bolıp tabıladı. Sol sebepli iskerlik de, miynet de boim asa, adamlıq jámiyeti de boim aydi. Insan iskerligi hám miynetiniń formaları hár qıylında boiadi. Olar turmısda, jámiyette, óndiriste, ilmda, sportda, kórkem ónerde hám insan Turmıslıq iskerliginiń basqa tarawların da óz ishine aladı. Mısalı :intellektual miynet menen shuǵıllanatuǵın insan menen fizikalıq miynet etetuǵınishchining wazıypaları tupten parıq etedi. Iskerlik procesiniń modeli eki elementten: insan hám ortalıqtan shólkemlesken deyiw múmkin, sebebi aktiv iskerlik menen tek insanlar shuǵıllanadı hám olar ózlerin qorshap turǵan átirap ortalıq menen jaqın munasábette boladılar. Sonıń menen birge, «Insan - ortalıq» sistemasın da eki maqsetli dep qaraw múmkin: «birinshi maqseti - insan óziniń miynet iskerligi processinde arnawlı bir jetiskenliklerge, nátiyjelililikke erisiwge háreket qilsa, ekinshi maqseti - miyneti processinde júzege keletuǵın ko'ngilsiz aqıbetlerdi saplastırıwdan ibarat boladı.
Kewilsiz aqıbetlerge tómendegiler kiredi:
- Insannıń ómirine hám sogiigiga zálel jetkiziwi.
- Órtler shıǵıwı.
- Aynıwı ar bolıwı.
- Suw tasqınlarınıń júzege keliwi.
- Sırtqı ortalıqqa zıyanlı elementlaming tarqalıwı.
- Shiyki zatlar, tayın ónimleriniń aynıwı hám taǵı basqalar.
Mine sonday ko'ngilsiz aqıbetlerdi keltirip shıǵarıwshı hádiyse, process, tásir etiwshi faktorlar, kúshler qáwipler dep ataladı. Mısalı, shaqmaq shaǵıwdan órtler, jarılıwlar, islep shıǵarıw procesiniń aynıwınan uwlı zatlı yamasa zıyanlı elementlaming átirap ortalıqqa tarqalıwı, islep shıǵarıw ortalıǵınıń aynıwınan jumısshı] am ing kásip keselligine yoiiqishi hám basqa kóplegen payda bolatuǵın qáwiplami mısal keltiriw múmkin. Qáwipler tásir etiw ózgeshelikine kóre: real hám potensial (jasırın ) boladı. Real qáwipler degende unamsız áqibeti anıq bolǵan qáwipler tushiniladi, atap aytqanda, ximiyalıq bin km alar - uwlı zatlı qáwipler, radiatsiya nurı - insannıń nurlanıw keselligine alıp keliwshi qáwip, elektr -sabıwda shıǵıs nur - kóz iskerligin izdan shıǵarıwshı qáwipler esaplanadı. Potensial (jasırın ) qáwipler - m uayyan sebepler nátiyjesindegine júzege keliwi múmkin. M asalan, benzin - janǵıshlıǵı real qáwip bolsa, soqqı urıw ta 'sirida jarılıwı potensial qáwip, yamasa quyashdan keletuǵın nurlardıń qızdırıwı real qáwip b o iyis a, insan denesine sozılmalı ta 'siri nátiyjesinde organizmdiń keselleniwine alıp keliwi - potensial qáwip esaplanadı.
Hár qanday qáwipler arnawlı bir unamsız aqıbetlerge alıp keledi, atap aytqanda, islep shıǵarıw avarıyası nátiyjesinde úskene hám úskenelerdiń aynıwı, órtler shıǵıwı, átirap ortalıqqa zıyanlı elementlardıń tarqalıwı, jumıs sharayatınıń izdan shıǵıwı, shiyki zat hám tayın ónimlerdiń aynıwı yamasa jaramsız halǵa keliwi hám basqa jaǵdaylar gúzetiliwi múmkin. M a'lumotlarga qaraǵanda jer júzinde tábiyiy, texnogen qáwipler sanı jıldan jılǵa kóbeyip barıp atır, atap aytqanda, 2009 -yifda 1970-jılǵa salıstırǵanda olardıń sanı 3, 5 esege asqan. Nerv keselligine dus kelgenler sanı da 30 retten zıyat kóbeygen. MDH mámleket lari de hár jılı 20 mln. dana insan hár qıylı tásirinlerden jaralanadı, usılardan 0, 5 mln.ga jaqın adam halok boladı, sonıń menen birge, 30 mińnen aslam jumısshı -xizmetkerler miynet mayıpı bo4 lib qalıp atır. Sol noqatyi názerden hár qanday islep shıǵarıw jaylarında miynetti m uhofaza qılıwdıń norm a hám qaǵıydalarınıń joqarı dárejede dúziliwi zárúr esaplanadı. Biraq dúnya b o 'yicha insanlar túrli qáwipler (tábiyiy, texnogen, antropogenik, ekologiyalıq hám taǵı basqa ) astında jasaydı. Bulardıń hámmesi insanlar turmıs iskerliginiń aynıwına alıp keledi. Bulardıń tastıyıqı retinde: Armeniya, Turkiya, Iran, Kitay, Gaiti, Chili, Tashkent hám basqa aymaqlardaǵı jer qim irlashalari, Turkiya, Evropa mámleketleri hám Rossiya daǵı suw tasqınları, «Admiral Naxim ov», «Titanik» «Kursk» suvosti kem alarining, hawa kólikleriniń apatı, Chernobl AESning avarıyası hám basqa apatlardı mısal keltiriw múmkin. Usınıń nátiyjesinde házirgi dáwirde islep shıǵarıw qáwiplerinen, tábiyiy bálelerden, páleket hám apatlardan insanlaming turmıs iskerligin saqlaw eń aktual máselelerden esaplanadı. Túrli páleketler, apatlar hám bálelerden insanlar turmıs iskerligin saqlaw «Turmıs iskerligi qawipsizligi» pániniń maqsetlerinen biri bolıp tabıladı. Áyne mine sol máseleler sheshimin «Turmıs iskerligi qawipsizligi» páni úyrenedi. Ómir qawipsizligi páni - ilimiy metodologik pánler qatarına kirip, onıń tiykarǵı maqseti, insan turmıs iskerliginde júzege keletuǵın qáwiplaming kelip shıǵıw sebeplerin, áqibetiarini hám ulami joytıw usılların, qawipsiz jumıs sharayatların jaratıw, tábiyiy, texnogen hám ekologiyalıq ayrıqsha jaǵdaylardan puqaralami qorǵaw, ulami da teoriyalıq, da ámeliy tárepten qorǵawlanishga tayarlaw hám de jaralanganlarga medicinalıq járdem kórsetiw qaǵıydaların úyretiwden ibarat. «Turmıs iskerligi qawipsizligi» páni 3 ǵárezsiz pánler: «Miynetti qáwipsiz etiw», «Sırtqı ortalıqtı qáwipsiz etiw» hám «Puqara qáwipsizligi» pánleri tiykarında júzege kelgen. Bul pánler ákdın ǵárezsiz pánler retinde oqıtılıp kelingen.
|
| |
