O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
Axborot xavfsizligi fakulteti
“ Operatsion tizimlar xavfsizligi”
mavzusida
Mustaqil ishi
Bajardi:Raxmatov Jahongir
REJA:
Tarmoq operatsion tizim arxitekturasi.
Tarmoq operatsion tizimlari tarkibi
Korxona masshtabidagi tarmoqlar va resurslarini mantiqiy tashkil etish. ..
Xulosa va takliflar .
Foydalanilgan adabiyotlar va manbalar ro‘yxati .
TARMOQ OPERATSION TIZIMINI QURISHNING NAZARIY ASOSLARI
Tarmoq operatsion tizim arxitekturasi.
Operatsion tizim – kompyuter yoqilganida yuklanadigan dasturdir. U foydalanuvchi bilan muloqotga kirishadi, kompyuterning resurslari (tezkor xotira, disklardagi joylar va hokazolar)ni boshqarishni amalga oshiradi, boshqa dasturlarni bajarish uchun ishga tushiradi. Operatsion tizimi foydalanuvchiga va amaliy dasturlarga kompyuterning uskunalari bilan aloqa qilishning qulay usuli (interfeys)ni ta’minlaydi.
Operatsion tizimining zarurligining asosiy sabablari, kompyuter vositalari bilan ishlash va resurslarini boshqarish uchun eng sodda amallar - bu eng quyi darajadagi amallardir, shuning uchun foydalanuvchiga va amaliy dasturlarga zarur bo‘lgan harakatlar bir necha yuzlab yoki minglab shunday amallardan iborat bo‘ladi.
Operatsion tizimlar bajaradigan vazifasiga, masalalarga ishlov berish rejimiga, tizim bilan bog‘lanish usuliga, qurish usullari bo‘yicha sinflarga ajratiladi. Vazifasiga qarab sinflarga ajratishda operatsion tizimlarning turlari ko‘pligi yaqqol tashlanadi. Chunki hisoblash texnikasi turlari qancha bo‘lsa, operatsion tizim turlari ham shunchadir: meynfreym operatsion tizimlar, server operatsion tizimlar, ko‘pprotsessorli, shaxsiy kompyuterlar uchun uchun, real vaqt operatsion tizimlar, mobil va boshqalar operatsion tizimlariga bo‘linadi.
Serverlar bir vaqtning o‘zida ko‘p sonli foydalanuvchilarga xizmat qiladi va ularga o‘zaro dasturiy va apparat resurslarni bo‘lib olish imkonini beradi. Serverlar bosmadan chiqarish qurilmalari, internet va fayllar bilan ishlash imkonini yaratadi. Serverda Web-sahifalar saqlanadi va talablarga ishlov beradi, UNIX, Windows, Linux server operatsion tizimlariga misol bo‘la oladi.
Bir nechta protsessorlar birlashtirilgan tizimlarda ishlash uchun, maxsus operatsion tizimlar talab qilinadi. Ko‘p protsessorli operatsion tizimlarlar maxsus aloqa imkoniyatiga ega bo‘lgan server operatsion tizimlar laridan iboratdir.
Ko‘p sathli tizimlar, satxlar iyerarxiyasi ko‘rinishida tashkil etilgandir. Bunday ilk tizimga TNE tizimi misol bo‘la oladi, u 1968 yilda Deykstri tomonidan tuzilgan. U 6 ta sathdan iborat edi. 0-chi sath - protsessorni taqsimlash va ko‘pmasalalik bo‘lsa, 1-chi satxda xotirani boshqarish, 2-chi operator-jarayon aloqasi, 3-chi kiritish-chiqarishni boshqarish, 4-sath - foydalanuvchi dasturlari, 5-sath operator. 0-chi sath, uzilish yoki taymer ketishi hollarida jarayonlarni biridan boshqasiga o‘tib, protsessor vaqtini taqsimlash bilan mashg‘ul bo‘lgan. Bu sathdan yuqaori sathlarda tizim ketma-ket jarayonlardan iboart bo‘lib, ularning har birini, bitta protsessorda bir nechta jarayon ishga tushirilganidan qo‘rqmasdan dasturlash mumkin bo‘lgan. Ya'ni 0-chi sath protsessor xotirani boshqargan. 2-chi sath operator konsoli va jarayonlar bog‘lanishini boshqargan. Bu sathdan yuqoridagi jarayonlar o‘z shaxsiy konsollariga egadirlar. 3-sath kiritish-chiqarish qurilmalari va ma'lumotlarni buferlashni boshqargan. 3-chi sathdan yuqoridagi ixtiyoriy jarayonlar, kiritish-chiqarishning aniq qurilmalari bilanemas, balki foydalanuvchi uchun qulay bo‘lgan kiritish - chiqarish qurilmalarining abstrakt xarakteristikalari bilan ishlagan. Ko‘p sathli tizimlarning konsepsiyalarning keyingi umumlashuvi MULTICS tizimlarida amalga oshrilgan.
Operatsion tizimlar uchun xos bo‘lgan boshqa funksiyalar, xabarni o‘zaro uzatish orqali muloqat qiluvchi, modulli qo‘shimcha-jarayonlar sifatida loyihalanishi mumkin. Amalni bajarish uchun talabnoma olib, foydalanuvchi jarayoni (kliyent), xizmat qiluvchi jarayoniga (serverga) talabnoma jo‘natadi, u o‘z navbatida ishlov bnrib, javob qaytaradi.
Opertsion tizimni bo‘laklarga bo‘lish oqibatida, bo‘laklarning har biri tizimning bir elementini boshqaradi, va har bir bo‘lak kichik va boshqariluvchan bo‘lib qoladi. Hamma serverlar foydalanuvchi rejimida jarayon kabi ishlagani uchun, ular qurilmalarga bevosita murojaat qila olmaydilar, shuning uchun tizim buzilishlarga qat'iy bo‘lib qoladi. Operatsion tizimning ba'zi funksiyalari, mumkin, kiritish-chiqarish qurilmalari registriga komandalarni yuklashni foydalanuvchi makonidagi dasturlardan bajarish amalda mumkin emas. Yechimlardan biri shundan iboratki, serverning kritik jarayonlari (m-n, qurilma drayverlari), yadro rejimidan ishga tushiriladi, ammo boshqa jarayonlar bilan axborotlarni uzatish ana'naviy sxemasi bo‘yicha bog‘lanadi.
Kiritish va chiqarish tizimi, tashqi qurilmalar bilan ma'lumotlarni kiritish va chiqarish masalasini ta'minlaydi.
Operatsion tizim kutubxonalarida bu funksiyalarning mavjudligi, har bir ularni dasturlash tizimi vositalari bilan har bir dasturga qo‘shmaslik imkonini beradi. Dasturlash tizimlari faqat, kiritish-chiqarish tizimi kodlariga murojaatni generatsiya qiladi va kattaliklarni tayyorlaydi. Kiritsh-chiqarish tizimi, kiritish-chiqarish qurilmalari turlari ko‘p bo‘lgani uchun eng murakkab hisoblanadi. Bunda, nafaqat samarali boshqarish, balki amaliy dasturchilarga qurilmalardan abstraktlashtirishga imkon beradigan qulay va samarali virtual interfeysni ta'minlaydi. Boshqa tomondan, parallel bajariladigan talay masalalarni kiritish-chiqarish qurilmalariga murojaatni ta'minlash talab qilinadi. Ba'zi kiritish-chiqarish dasturchilaridan ba'zilari qurilmalardan mustaqildir, ularni kiritish-chiqarish ko‘pgina qurilmalariga, qo‘llash mumkin.
Fayl - bir xil tuzilishga ega bo‘lgan yozuvlar majmuasi ko‘rinishida tashkil etilgan ma'lumotlar to‘plamidir.
Fayl tizimi, foydalanuvchiga ma'lumotlar tuzilishining mantiqiy darajasi va amallar bilan ish ko‘rish imkonini beradi. Fayl tizimi, ma'lumotlarni diskda yoki boshqa ma'lumot jamlamasida tashkil qilish usulini belgilaydi.
Barcha zamonaviy operatsion tizimlar o‘z fayl boshqaruv tizimiga ega. Ular zamonaviy operatsion tizimlarning aksariyat ko‘pchiligida asosiy hisoblanadi. faylni boshqarish tizimi disk sohasini markazlashgan holda taqsimlash va ma'lumotlarni boshqarish muammosini yechadi.
Faylni boshqarish tizimi, foydalanuvchilardan kiritish-chiqarish furilmalari va disk xususiyatlarini yashirgan holda, fayl va kataloglar bilan ishlash uchun keng xizmat (servis) imkoniyatlarini beradi. UNIX da disklarda fayl tizimi va asos fayl tizimi alohida-alohida mavjuddir va ular bir-biriga bog‘liq emas. UNIX da yo‘lga dik nomi yoki uning nomerini qo‘shish imkonini bermaydi, chunki bu operatsion tizimlar uchun qurilmalarga qat'iy bog‘lanishni keltirib chiqaradi. “Mount” tizimi chaqirig‘i yumshoq dik tizimini asos fayl tizimidagi ko‘rsatilgan joyga qo‘shish (montirovka) imkonini beradi. UNIX da yana bir tushuncha- maxsus fayllar tushunchasidir.
1-rasm. Operatsion tizimni sinflarga ajratish.
Operatsin tizim tizimli boshqaruvchi va ishlov beruvchi dastur majmuasidan iborat bo‘lib, bular dastur modullari va ma'lumotlar tuzilmalarining o‘zaro bog‘langanmurakkab tuzilmasidir, ular hisoblashlarning ishonchli va samarali bajarilishini ta'minlashi zarurdir. Operatsion tizimning ko‘pgina potensial imkoniyatlari, uning texnik va iste'mol parametrlari - bularning hammasi, tizim arxitekturasi operatsion tizim ning strukturasi, qurilish prinsiplari bilan belgilanadi.
|
