153
Ikkinchidan, bu foydali vazifaga ega sozlangan (ya’ni minimal xatolar sonili)
dasturiy kod. Uchinchidan, RV OT odatda oldindan ma’lum bo‘lgan
arxitekturaning minus va plyuslari. To‘rtinchidan, bu vosita yetarli darajada ko‘p
apparat vositalar bilan aloqani tashkillashtirish uchun vosita (turli kontrollerlar,
tashqi qurilmalar). Turli protsessorlar va kontrollerlarning ko‘plab
almashuv
protokollarini mustaqil dasturiy quvvatlash, o‘rnatilgan tizimlarni yaratuvchi
kompaniyalar uchun bazida qiyin joriy etiladigan masala ekan.
Biroq, ko‘p hollarda, ayniqsa qurilmalarni mahalliy boshqarish tizimlarida va
oddiy bajarish mexanizm to‘plamida dasturlanuvchi mantiqiy kontrollerlarni
(DMK) tatbiq qilish zarurdir, u holda foydalanuvchi o‘zining
hisoblash va
boshqarish algoritmlari bo‘yicha dasturiy quvvatlashni o‘zi joriy etadi. Bu masala
quyida ko‘rib chiqiladi.
10.6. Dasturlanuvchi mantiqiy kontrollerlar
Dasturlanuvchi mantiqiy kontroller (DMK, programmiruemыy logicheskiy
kontroller – PLK, PLC ) – kontroller, dasturlash sohasida mutaxassis bo‘lmagan
foydalanuvchi tomonidan dasturlanuvchi. DMK odatda modullar to‘plami sifatida
ishlab chiqariladi, ulardan foydalanuvchi o‘zi tizim quradi. DMK tarkibiga odatda
protsessor moduli va bir necha kiritish-chiqarish modullari kiradi.
DMK funksional xususiyatlari:
➢ DMK real vaqt tizimida ishlashni real vaqt operatsion tizimisiz amalga oshira
oladi;
➢ DMK uchun dasturlar yuqori dasturlash tillarida yozilgan dasturlarga
nisbattan va o‘rnatilga tizimlar uchun odatiy kompilyatorlar ishlatilganidan
ishonchliroq;
➢ protsessor, aniqrog‘i uning registrlariga va buyruqlar tizimiga foydalanuvchi
ega bo‘la olmaydi.
DMQ asosida tizimlarni yaratishning ikkita asosiy varianti mavjut.
Birinchi variantda DMK da mahsus kengaytirish raz’mlari inobatga olingan,
ularga passiv (o‘zining protsessori bo‘lmagan) kiritish-chiqarish modullarini
ulash
154
mumkin. Bundek variant katta hisoblash quvvatni va ko‘p sonli kiritish-
chiqarishlarni bir joyga jamlash kerak bo‘lganda afsallikka ega.
Ikkinchi variantda DMK o‘zining kiritish /chiqarishlari umuman yo‘q yoki
ularning soni cheklangan. Kiritish yoki chiqarishlarning qo‘shimcha soni, kiritish-
chiqarish modulini mahsus sanoat tarmog‘i orqali ulash hisobiga ta’minlanadi.
Oxirgi variant tarqatilgan boshqarish tizim o‘lchamini yetarli darajada
moslashuvchan o‘zgartirishga imkon berishi bilan qiziqarli.
Ko‘pincha DMK texnologik jarayonlarni avtomatizatsiyalashtirilgan
boshqarish tizimlarida sanoat kontrollerlari sifatida ishlatiladi. DMK larni
dasturlash dasturlashning mahsus tililari IEC1131-3, IEC61131-3, IEC-61499
yordamida olib boriladi, bu dasturlash tillarida dasturchidan to‘liq tizimli dasturlash
bosqichini ajratib qo‘yish, real vaqt o‘lchamida ishlash va ishlashning juda yuqori
natijalariga
erishishga
imkoniyat mavjut.
DMK ikki turli joriy etish varianti bor.
Birinchi holda, apparatlar uchun asos sifatida odatiy sanoat kompyuteri
olinadi va real vaqt operatsion tizimi bilan jixozlanadi yoki industrial ilova (Intel
protsessor asosli kompyuterlar uchun) uchun DOS olinadi. So‘ng, bu sanoat
kompyuterida mahsus dastur ishga tushiriladi – DMQ virtual mashinasi, u DMK
uchun dasturlash tillarida ishlatiladigan bir yoki bir
necha hisoblash modellarini
amalga oshiruvchi. Natijada Soft PLC deb ataluvchi hosil bo‘ladi. DMK bundek
qurish varianti o‘zining moslanuvchanligi bilan qiziqarlidir, oxirgi foydalanuvchi
dasturiy ta’minot ko‘rsatgichlarini keng oraliqda o‘zgartirishi mumkin. Bundek
yechimning kamchiligi tizim komponentlarining narxini yuqoriligidir.
Sanoat
kompyuterini, operatsion tizimni va DMK virtual mashinasini sotib olish kerak
bo‘ladi.
Ikkinchi holda apparat asos sifatida sanoat kompyuteri ishlatilmaydi,
mahsuslashtirilgan kontroller ishlatiladi. Barcha kerakli dasturiy ta’minot ishlab
chiqaruvchi tomonidan zavod sharoitida doimiy hotira qurilmasiga (DXQ) yozib
qo‘yilgan bo‘ladi. Foydalanuvchiga odatda faqat tarmoq
tarkibi bilan ishlash va
amaliy dasturni loyihalashtirish qoladi. Odatiy DMK ni foydalanuvchini
155
o‘zgartirishi uchun yopiq Soft PLC kabi joriy etish mumkin yoki DMK dasturlash
tillarida
ishlatiladigan
hisoblash
modellarini
apparatli
quvatlovchi
mahsuslashtirilgan hisoblash mashinasi kabi joriy etish mumkin. Mahsuslashtirilgan
DMQ asosidagi tizimning avzalligi, bu uning narxini arzonligi,
ishlatilishining
oddiyligi va yuqori ishnchliligidadir. Kamchiliklariga esa mahsuslashtirilgan
kontrollerning apparat qismini kam kengaytirlishi va oxirgi foydalanuvchi
tomonidan tizimli dasturiy ta’minotini o‘zgartirib bo‘lmasligi kiradi.
