|
O’zbekiston Milliy Universiteti Iqtisodiyot fakulteti
|
| Sana | 27.11.2023 | | Hajmi | 76,98 Kb. | | #106204 |
Bog'liq 4-мавзу
2023-2024
O’zbekiston Milliy Universiteti
Iqtisodiyot fakulteti
MUSTAQIL ISH
Mavzu: Intellektuallashtirishdagi muammolar va ularning yechimlari.
GURUH - SIU-20
BAJARDI:_________________________
TEKSHIRDI:________________________
REJA:
Sun’iy intellekt muammosi
Sun’iy intellekt muammolari va ularning yechimi
Sun’iy intellektning inson hayotida foydasi
Sunʼiy ong, sunʼiy intellekt yoki sunʼiy idrok (inglizcha: Artificial intelligence; odatda, AI sifatidahamqisqartiriladi) — insonlar yoki hayvonlar tomonidan koʻrsatiladigan tabiiy ongdan farqli oʻlaroq, mashinalar tomonidan koʻrsatiladigan ongdir. Yetakchi sunʼiy ong darslik kitoblari bu sohani „ongli agentlar“ni oʻrganish deya taʼriflaydi: oʻz muhitini fahmlaydigan va maqsadlariga muvaffaqiyatli erishish imkoniyatini maksimal darajada oshiradigan amallarni amalga oshiruvchi har qanday sistema. Xalq orasida „sunʼiy ong“ atamasi koʻpincha „oʻrganish“ va „muammolarni yechish“ kabi inson idroki bilan bogʻlaydigan „kognitiv“ funksiyalarni taqlid qiladigan mashinalarni tasvirlashda ishlatiladi, biroq bu taʼrifni yirik sunʼiy ong tadqiqotchilari rad etishadi. Sunʼiy ong ilovalari yetuk web qidiruv tizimlari (masalan, Google), tavsiya etuvchi tizimlar (bundan YouTube, Amazon va Netflix foydalanadi), inson nutqini anglash (masalan, Siri yoki Alexa), oʻziyurar mashinalar (masalan, Tesla) hamda strategik oʻyin tizimlarida (masalan, shaxmat va Go) yuqori darajada raqobatlashishni oʻz ichiga oladi.[1] Mashinalar tobora koʻp qobiliyatlarga ega boʻlib borishar ekan, „ong“ talab etuvchi vazifalar koʻpincha sunʼiy ong effekti deb ataluvchi fenomen boʻlgan sunʼiy ong taʼrifidan olib tashlanadi. Sun’iy intellekt 1956-yilda akademik intizom sifatida asos solingan. Soha koʻp optimizm davrlarini bosib oʻtdi, soʻngra umidsizlik va mablagʻ yoʻqotildi, biroq 2012-yildan keyin chuqur oʻrganish barcha oldingi sun’iy intellekt usullaridan oshib ketganidan soʻng, moliyalashtirish va qiziqishda katta oʻsish kuzatildi.Sunʼiy intellekt tadqiqotining turli kichik sohalari ma’lum maqsadlar va muayyan vositalardan foydalanishga qaratilgan. Sunʼiy intellekt tadqiqotlarining an’anaviy maqsadlariga fikrlash, bilimlarni taqdim etish, rejalashtirish, oʻrganish, tabiiy tilni qayta ishlash, idrok etish va robototexnikani qoʻllab-quvvatlash kiradi. Umumiy razvedka (oʻzboshimchalik bilan muammoni hal qilish qobiliyati) sohaning uzoq muddatli maqsadlaridan biridir. Ushbu muammolarni hal qilish uchun sun’iy intellekt tadqiqotchilari qidiruv va matematik optimallashtirish, rasmiy mantiq, sun’iy neyron tarmoqlar va statistika, operatsiyalarni oʻrganish va iqtisodiyotga asoslangan usullarni oʻz ichiga olgan keng koʻlamli muammolarni hal qilish usullarini moslashtirdilar va birlashtirdilar. Sunʼiy intellekt psixologiya, tilshunoslik, falsafa, nevrologiya va boshqa koʻplab sohalarga ham tayanadi.Inson hayotiga sun’iy intellektni joriy etishning yuksak ahamiyatining tasdig’i sifatida hayotning turli sohalarida haqiqiy kuch va samaradorlikni aks ettiruvchi qator innovatsiyalar va yutuqlar mavjud, jumladan tibbiyot, tijorat, moliya, ommaviy axborot vositalari, jinoyatchilikka qarshi kurash va boshqalar.Biroq, shu bilan birga, sun’iy intellektning jadal rivojlanishi mashinalar odamlarga o’z muammolarini hal qilishda yordam berish bilan birga, jamiyatimizning iqtisodiy, huquqiy va axloqiy asoslariga ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan yangi muammolarni ham yaratishi mumkinligini ta’kidladi. Shu munosabat bilan, texnologiya rivojlanishi va uning ko’lami kengayishi bilan uni ishlab chiqishda ishtirok etuvchi kompaniyalar hal qilishi kerak bo’lgan sun’iy muammolarni batafsilroq ko’rib chiqish tavsiya etiladi. Birinchi muammo bandlik sohasida yuzaga keladi. Ko’p yillar davomida ishlab chiqarish jarayonini avtomatlashtirish ish o’rinlari sonini muntazam ravishda qisqartirdi. O’z navbatida, sun’iy intellekt rivojlanishining jadal sur’atlari bu jarayonni tezlashtirdi va uni inson hayotining uzoq vaqt davomida inson intellektining monopoliyasi bo’lib qolishi kerak bo’lgan sohalariga kengaytirdi. Shaklning boshlanishi shaklning oxiri bugungi kunda sun’iy intellekt algoritmlari hech qachon bo’lmagan ishlarga tahdid solmoqda. Shifokorlar, advokatlar yoki hatto prezidentlarni sun’iy intellektga almashtirish g’oyasi umuman fantastik ko’rinmaydi. Sun’iy intellekt inqilobi hayotning turli sohalarida ko’plab yangi ish o’rinlarini yaratadi, ammo muammo shundaki, aksariyat hollarda ishini yo’qotgan odamlar bunday bo’sh lavozimlarni egallash uchun zarur bo’lgan ko’nikmalarga ega emaslar. Vaziyat ustidan nazoratni yo’qotmaslik uchun yuqori texnologiyali sanoat jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy landshaftga ta’sir qiladigan asosiy o’zgarishlarga moslashishiga yordam berishi va robotlar tobora ko’proq ish joylarini egallaydigan kelajakka muammosiz o’tishi kerak. Keyingi masala – tarafkashlik. So’nggi yillarda sun’iy intellekt insonning o’zidan ko’ra ko’proq tarafkash bo’lib qoldi. Muammoning o’zi shundaki, bugungi kunda sun’iy intellekt sohasi keng tarqalgan ofatdan aziyat chekmoqda, bu «oq odam muammosi», ya’ni faoliyati natijalarida oq tanli erkaklarning ustunligi. Ko’p bahs-munozaralarga sabab bo’lgan muammo ham o’tkir – bu «filtr pufakchasi». Bu hodisa turli ommaviy axborot vositalarida kuzatilgan, ular foydalanuvchilarning xohish-istaklaridan kelib chiqib, o’sha imtiyozlar bo’yicha tavsiyalar bergan va turli nuqtai nazarlarni yashirgan. Keyingi masala – javobgarlik. Texnologiyalar davrida dasturiy ta’minot yoki apparatdagi nosozlik uchun kim aybdor ekanligini aniqlashning to’liq imkoni yo’q. Mashinali o’rganish algoritmlarining o’zi voqealarga qanday javob berishni aniqlaydi. Sun’iy intellekt algoritmlari muhimroq qarorlar qabul qila boshlaganda, bu muammoga aylanishi mumkin. Yana bir muammo – maxfiylik. Sun’iy intellekt juda katta hajmdagi ma’lumotlarni iste’mol qiladi va biznesi ushbu texnologiyalar asosida qurilgan kompaniyalar o’z xizmatlarini maqsadli va samaraliroq qilish uchun ularning roziligisiz foydalanuvchi ma’lumotlarini to’plashni ko’paytiradilar. Ko’proq ma’lumotlar uchun kompaniyalar maxfiylik chegaralarini bosib o’tishlari mumkin. 2022 yilga sun’iy intellekt bozori 52 milliard dollarga yetishi kutilmoqda. Ehtimol, bu unchalik katta ko’rsatkich emasdir – masalan, joriy yilga borib kompyuter o’yinlari bozori 130 milliarddan oshadi, smartfonlar bozori esa 2018 yilda allaqachon 10 barobar ko’p bo’lgan – 520 milliard. Ammo sun’iy intellekt bozori misli ko’rilmagan sur’atlarda o’sib bormoqda – ba’zi hisob-kitoblarga ko’ra, u har yili taxminan 30% ga o’sadi. Agar texnologiyani o’zlashtirishning bu sur’ati yana bir necha yil davom etsa, biz tez orada sun’iy intellekt tom ma’noda hamma joyda bo’lishini kutishimiz mumkin. Dunyoning eng yirik IT-kompaniyalari: Google, IBM, Intel, Nvidia sunʼiy intellektni rivojlantirishga oʻz hissasini qoʻshmoqda. AQSh, Xitoy va Buyuk Britaniya yetakchilik qilmoqda. Xulosa qilib aytganda, sun’iy intellektni rivojlantirish istiqbollarini ko’rib chiqishga arziydi. Sun’iy intellektning maqsadi odamlarga yordam berish va qiyin yoki odatiy vazifalarni bajarishdir. Buning uchun u falsafiy mavzularda suhbatlar olib borish shart emas. Biroq, agar sun’iy intellekt bir kun kelib inson tafakkuri darajasiga chiqa olsa, bu sivilizatsiya uchun muhim bosqich bo’ladi. Inson bugunoq miyaning aql bovar qilmaydigan murakkabligi tufayli musiqa chalishi va ertaga C++ da dasturlashni boshlashi mumkin. Unda 86 milliard neyron va ular orasidagi son-sanoqsiz sinaptik aloqalar mavjud. Sun’iy neyron tarmoqlar hali ham bu ko’rsatkichlardan uzoqda: ular bir necha mingdan millionlab neyronlarga ega. Neyron tarmoqlarning o’lchamida texnik cheklovlar mavjud: hatto superkompyuterlar ham inson miyasi bilan taqqoslanadigan neyron tarmoqni «tortib» olmaydilar. Uning mashg’ulotlari ahamiyatsiz bo’lmagan vazifa bo’lishini aytmasa ham bo’ladi. Aql-idrokning «quvvati» hisob-kitoblar tezligi bilan emas, balki neyron tarmog’ining murakkabligi bilan bog’liq. Inson miyasi undagi jarayonlar tezligi kompyuterlarga qaraganda ancha past bo’lishiga qaramay, quvvat jihatidan har qanday sun’iy neyron tarmoqdan ustundir. Sun’iy intellekt murakkab yozuv va vazifalarni hal qilish yoki saraton kasalligini tashxislash kabi muammolarni hal qilishda inson yordamchisidir.Sun’iy intellekt tufayli kompyuterlar mustaqil ravishda ma’lumotlar to‘plami va o‘rnatilgan qoidalar orasidagi naqshlarni tanib olishni yani u inson miyasidagi kabi qatlamlarga bog’langan sun’iy neyron tarmoqlarga ega va u tovushlar va tasvirlarni tasniflay oladi. Aqlli kompyuterlar ishlab chiqarish jarayonlarining samaradorligini ham oshiradi. Sun’iy intellekt uy maslahatchisi sifatida ishlay oladi va hatto his-tuyg’ularni taniy oladi va o’z-o’zidan boshqariladigan mashinalar odamlarga qaraganda avariyalarning oldini olishda yaxshiroqdir. Ammo «aqlli» tizimlar va kamchiliklar mavjud. Shunday qilib, ular xakerlik hujumlari qurboni bo’lishlari yoki xato qilishlari mumkin. Sun’iy intellekt nazoratdan chiqib, insoniyatning dushmaniga aylanishi mumkinmi? Hozir ushbu mavzu atrofida faol bahs-munozaralar olib borilmoqda, unda Ilon Mask, Mark Sukerberg va Bill Geyts kabi zamonaviy texnologiyalar olamining birinchi odamlari qatnashmoqda. Masalan, Sukerberg insoniyat uchun xavfni ko‘rmayapti, biroq Maskning fikricha, sun’iy intellektni qattiq nazorat qilish kerak, chunki bu “tsivilizatsiya sifatida biz duch keladigan eng katta xavf”. Bill Geyts ham sun’iy intellektni potentsial xavfli deb ataydi.
Sun’iy intellekt ilmiy fantastik asarlardan zamonaviy hayotimizga allaqachon ko’chib ulgurdi. Bugungi kunda kompyuterlashgan intellekt barcha sohalarni qamrab olgan. Lekin u qulaylik yaratish bilan birga ishsizlik ko’rsatkichlarining oshib ketishiga ham sabab bo’lishi mumkin. Sun’iy intellekt hayot tarzimizni o’zgartirdi. U qanday sayohat qilishimiz, nimani ko’rishimiz, hatto nimani yeyishimizni belgilamoqda.Jadal o’sayotgan texnologiyalar qator fundamental savollarni o’rtaga tashlaydi, deydi “Microsoft” bosh yuristi Bred Smit. “Hech kim, hech qanday hukumat yoki kompaniya qonundan ustun emas. Shuningdek, texnologiyalar ham. Nazarimda, tegishli etika tamoyillari va qonun hujjatlari ishlab chiqilishi lozim. Jamiyatlar texnologiyalardan qanday foydalanishni shu asosda belgilab oladi”, - deydi u. Inson zehnini ortda qoldiradigan algoritmlari bilan, sun’iy intelekt terrorizmga qarshi kurash, global ochlik muammolarini hal etish, hatto tibbiyot sohasida ham qo’llanilmoqda. “Immunoterapiya sohasida erishilgan so’nggi yutuqlar, jumladan, saraton kasalini davolash sun’iy intellekt asosida amalga oshirilmoqda. Shunday ekan, u davom etadi va yanada rivojlanadi deyishga asos bor”, - deydi Bred Smit. Biroq sun’iy itellekt sohasining rivojlanishi mehnat bozorini o’zgartiradi. Oddiy ishchilar ko’chada qoladi. “Fast fud restoranlaridan yegulik olmoqchi bo’lsangiz, mikrofon orqali bergan buyurtmangizni tinglab, ma’lumotni kompyuterga kiritadigan shaxs – ishchi xodim xizmat ko’rsatadi. Nazarimda, navbatdagi besh yil ichida ana shu xodim ishidan ayriladi. Chunki sizni to'liq tushunib, zarur ma’lumotni tizimga kiritishga qodir kompyuter dasturlari buning o’rnini egallashi aniq”, - deydi Bred Smit. Smitning aytishicha, bugungi kun ishchisi yangi davrga yangi malaka va qobiliyat bilan kirib borishi kerak.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
www.insonhuquqlari.uz
www.terabayt.uz
https://uz.wikipedia
|
| |
