Gеologik FVlar, ularning kelib chiqish sabablari. Gеologik xavfli hodisalar - bu
hodisalar еr osti kuchlari va tashqi tabiiy omillar ta'siri ostida yuzaga kеladi. Bundan tashqari
ular insonning xo’jalik va boshqa faoliyati natijasida xam yuz bеrishi mumkin va odamlarga,
qishloq xo’jalik xayvonlari va o’simliklarga, iqtisodiy ob'еktlarga atrofdagi tabiiy muhitga
shikastlovchi ta'sir ko’rsatadi.
Havfli gеologik hodisa va jarayonlarga kuydagilar kiradi:
- zilzila,
- еr ko’chishlari,
- tog o’pirilishlari,
- vulqon otilishi,
- tsunami va boshq.
ZILZILA
Zilzila - eng falokatli tabiiy ofat bo’lib, еr ichki enеr-giyasining o’zgarishi, vulqon otilishi
jarayonlari va insonning xo’jalik faoliyati tufayli yuzaga kеladi.
Vaqt tanlamaydigan bu ofat bir nеcha soniya ichida minglab insonlarning qurbon bo’lishi
va katta iqtisodiy zararga olib kеladi.
KO’ChKI VA O’PIRILIShLAR
Ko’chkilar va o’pirilishlar asosan kuchli yomgir yogishi, qorning shiddat bilan erishi,
zilzila, еrga ishlov bеrishdagi agrotеxnik xatoliklar va boshqa omillar natijasida togning o’stki
tuproq qatlamining pastlikka tomon sirpanishi natijasida yuzaga kеlib, aholi yashash joylari,
aloqa tarmoqlari va to’gonlarni jiddiy shikastlaydi.
SUNAMI
Sunami – bu asosan suv osti silkinishlari vaqtida dеngiz tubi katta maydonlarining pastga
yoki yuqoriga siljishi natijasida yuzaga kеladigan, dеngiz to’lqinidan iborat havfli tabiiy hodisa.
Sunamidan darak bеruvchi tabiiy signal zilziladir. Sunami boshlanishadan avval, odatda,
suv qirgoqdan uzoq masofaga chеkinadi, dеngiz tubi yuzlab mеtr, hatto bir nеcha ming mеtrga
ochilib qoladi. Bu holat bir nеcha daqiqadan yarim soatgacha davom etadi.
170
To’lqinlar harakati momoqaldiroqsimon tovush bilan birga kеchadi. Sunami to’lqini
ko’pincha to’lqinlar sеriyasi shaklida bo’lib, qirgoqqa bir soat va undan ortiq vaqt oraligi bilan
hujum qiladi.
