|
O‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari
|
| bet | 185/222 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 5,84 Mb. | | #236377 |
Linux foydalanuvchi buyruqlar qatori interfeysi (qobiq) ko‘plab yordamchi standart dasturlardan tashkil topgan. Ushbu dasturlarni quyidagi olti toifaga bo‘lish mumkin:
Fayllar va kataloglarni boshqarish buyruqlari;
Filtrlar;
Matn muharrirlari va kompilyatorlar kabi dasturlarni ishlab chiqish vositalari;
Matn protsessorlari;
Tizim boshqaruvi;
Har xil.
9.1- jadval
Buyruq
|
Funksiya
|
cat
|
standart fayla bir nechta fayllarni ulash
|
chmod
|
faylni himoya qilish rejimini o‘zgartirish
|
cp
|
faylni nusxalash
|
cut
|
fayldan matn ustunlarini kesish
|
grep
|
ma’lum bir shablonni fayldan qidirish
|
head
|
fayldan birinchi qatorni ajratib olish
|
ls
|
katalog ro‘yhati
|
make
|
ikkilik faylni yaratish uchun fayllarni
kompilatsiya qilish
|
mkdir
|
katalog yaratish
|
paste
|
matnlarni faylga joylashtirish
|
pr
|
chop etish uchun faylni formatlash
|
rm
|
faylni o‘chirish
|
rmdir
|
katalogni o‘chirish
|
sort
|
fayl satrlarini alifbo bo‘yicha tartiblash
|
tail
|
fayldan ohirgi satrlarni chiqarish
|
tr
|
Belgilarni bir to‘plamdan boshqasiga o‘zgartirish
|
POSIX 1003.1-2008 standarti ushbu dasturlarning taxminan 150 tasining sintaksisi va semantikasini aniqlaydi, asosan birinchi uchta toifaga kiradi. Ushbu dasturlarni standartlashtirish g‘oyasining maqsadi barcha Linux tizimlarida ishlaydigan qobiq skriptlarini yozish imkoniyatiga ega bo‘lishdir. Ushbu standart yordamchi dasturlarga qo‘shimcha ravishda veb-brauzerlar, multimedia fayllarini ishga tushuruvchilar, rasmlarni ochish dasturlari, ofis to‘plamlari va boshqa shu kabi ko‘plab dasturlar mavjud. Fayllar va kataloglarni boshqarish buyruqlari 9.1- jadvalda keltirilgan. Masalan, quyidagi buyruqni ko‘rib chiqamiz:
cp a b
Ushbu buyruq asl faylni o‘zgartirmasdan, a faylni b fayliga ko‘chirib o‘tkazadi.
Yadro tuzilishi
9.1- rasmda Linux operatsion tizimining umumiy tuzilishi ko‘rsatilgan. Endi tizimning yadrosini batafsil ko‘rib chiqaylik (jarayonlarni va fayl tizimini rejalashtirishni o‘rganishni boshlashdan oldin). Yadro to‘g‘ridan-to‘g‘ri qurilma ta’minoti bilan ishlaydi va K/Ch qurilmalari va xotira boshqaruv bloki bilan o‘zaro aloqani ta’minlaydi, shuningdek, protsessorning ularga kirishini nazorat qiladi. Yadroning pastki darajasi (9.2- rasm) past darajadagi uzilishlarni ishlov beruvchi va dispetcherlash mexanizmidan iborat. Dispetcherlash uzilish sodir bo‘lganda amalga oshiriladi. Shu bilan birga, past darajadagi kod jarayonning bajarilishini to‘xtatadi, holatini yadro jarayonlari tarkibida saqlaydi va tegishli drayverni ishga tushiradi. Jarayonni dispetcherlash yadro ma’lum bir operatsiyani tugatgandan so‘ng amalga oshiriladi va foydalanuvchi jarayonini yana ishga tushurish vaqti keladi.
Keyin turli xil yadro quyi tizimlarini uchta asosiy komponentlarga ajratilgan. 9.2- rasmdagi kiritish/chiqarish komponentlari yadroning barcha qismlarini, quril-malar bilan o‘zaro ishlashni, shuningdek, tarmoq operatsiyalari va tashqi qurilmalarga kiritish/chiqarish operatsiyalarini bajarishni o‘z ichiga oladi. Eng yuqori darajada, barcha kiritish/chiqarish operatsiyalari Virtual fayl tizimi (VFS- Virtual File System) darajasida birlashtirilgan. Eng yuqori darajada faylni o‘qish jarayoni (u xotirada yoki diskda bo‘ladimi) - bu terminal kirishidan belgilar o‘qish operatsiyasini
bajarish bilan bir xil. Eng past darajada, barcha kiritish/chiqarish operatsiyalari biron bir qurilma drayveridan o‘tadi. Linux ning barcha drayverlari belgili qurilma drayverlari yoki blokli qurilma drayverlari deb tasniflanadi, asosiy farqi shundaki qidirish va tasodifiy kirishga faqat blokli qurilmalar uchun ruxsat beriladi. Texnik nuqtai nazardan, tarmoq qurilmalari belgili qurilmalar, ammo ular bilan ishlash biroz farq qiladi, shuning uchun ularni ajratib ko‘rsatish yaxshiroq (9.2- rasmda ham ajratib ko‘rsatilgan).
K/Ch komponentlari
Xotirani boshqarish komponentlari
Jarayonlarni boshqarish komponentlari
Soketlar
|
Fayl tizimlari
|
Umumlash- tirilgan blok darajasi
|
Tarmoq protokollari
|
K/Ch rejalashti- ruvchisi
|
Tarmoq qurilmalari drayverlari
|
Blokli qurilmalar drayverlari
|
9.2- rasm. Linux operatsion tizimi yadrosi tuzilishi
|
| |
