|
O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muxammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti farg’ona filiali
|
| bet | 8/9 | | Sana | 03.07.2021 | | Hajmi | 5,05 Mb. | | #15357 |
MEHNAT MUHOFAZASI
Amplituda modulyatsiyasi
Yuqori chastotali tebranishlarning amplitudasini boshqarish amplitudali modulyatsiya (AM) deb ataladi. Amplitudali modulyatsiya jarayonida modulyatsiyalovchi chastotaning o‘zgarish qonuniga muvofiq U2= U2mcosΩt ( >>Ω) eltuvchi chastotasini kuchlanish amplitudasi U1=U1m sin αt sodir bo‘ladi.
modulyatsiyalangan signal
1-chizma. AM tebranishlarining o‘tuvchanlik ko‘rinishi
Elituvchi tebranish
Amplitudasi bo‘yicha modulyatsiyalangan tebranishlarning tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega
UАM=Um(1+m cosΩt)sin αt (2)
bu yerda, m modulyatsiya chuqurlik koeffitsiyenti.
(2) tenglamaga AM tebranishlarning vaqt oralig‘ida ko‘rinishini tasvirlaydi (1-chizma). Oddiy trigonometrik o‘zgartirishlar orqali (2) tenglamani quyidagi ko‘rinishga olib kelinadi:
UAM=Umsin αt+Umsin(ω-Ω)t+sin(ω+QΩ)t (3)
bundan kelib chiqadiki, garmonik tok bilan amplitudasi bo‘yicha modulyatsiyalangan chastotalar Ω yuqori tebranishli chastotalarning uch tebranishlari yig‘indisini ko‘rsatadi.
Chastotani Ω spektrli tashkil etuvchisi Um amplitudasiga ega va elituvchi chastotaning tebranishi deb ataladi, +Q Ω va Ω tashkil etuvchi chastotalari Um amplitudaga ega hamda yuqori va pastki yontomonli chastotalarning tebranishi deyiladi. (3) tenglama modullangan tebranishlarning spektrli ko‘rinishlariga to‘g‘ri keladi (16-chizma).
2-chizma. Modulyatsiyalashtirilgan tebranishlarning
Spektrial ko‘rinishi.
Murakkab signal bilan yuqori chastotali tebranishlar modulyatsiya qilinganda yuqori va pastki yontomonli chastotalar polosasi paydo bo‘ladi (2-chizma). AM tebranishlari spektrining kengligi modullashgan signal chastotasining kengligi yuqori miqdorlari bilan aniqlanadi va 2 Ω maxga teng.
2-chizma. Murakkab signal bilan modulyatsiyalangan eltuvchi spektr.
|
3-chizma. AM signallarini hosil qiladigan sxema.
|
Amalda amplitudali modulyatsiya chiziqli bo‘lmagan elementga (3-chizma) yuqori chastotali modulyatsiyalashtirilgan kuchlanishning ta’siri bilan amalga oshiriladi yoki maxsus yuqori chastotali tebranish kuchaytirgichga, modulyatsiyalangan kuchaytirgich deyiladi.
Faraz qilaylik, chiziqli bo‘lmagan elementga (yarim o‘tkazgichli diod) eltuvchi chastotaning kuchlanishi I=U1msint ulangan, yana modulyatsiyalangan kuchlanish I2=U2mcosΩt ulangan. 2-darajali polinom bilan bayon etiladigan tavsifi chiziqli bo‘lmagan element yordamida AM jarayonini ko‘rib chiqamiz. Bunda yig‘indi kuchlanish I=I1=I2 chiziqli bo‘lmagan elementga ta’sir ko‘rsatadi va element bilan o‘tadigan tok quyidagi nisbat orqali topiladi:
I=0+1(U1msinωt+U2mcosΩt)+
+2(U21m sin2ωt+2U1mU2msinωtcosΩt+U22mcos2Ωt).
Tebranish konturi yuk bo‘lgani uchun, chiziqli bo‘lmagan elementdan o‘tadigan tokning tarkibiga bir necha kiruvchilardan qo‘shiluvchilarni ko‘paytiruvchi ω bilan ifodalanadiganini ajratib oladi:
i=1U1msint+22U1mU2msintcosΩt
i=1U1m(1+U2mcosΩt)sint=I1m(1+mcosΩt)sint,
bunda, I1Mq=1U1 tokning birinchi garmonik amplitudasi;
m =U2m modulyatsiya koeffitsiyenti.
Konturdagi kuchlanish Uk tokning birinchi garmonikasi i1 va shu garmonikadagi konturning qarshiligi Roe ko‘paytmasi orqali topiladi
Uk=i1Roe=I1mRoe(1+mcosΩt)sint=Um(1+cosΩt)sint
bu yerda, Um=I1mRoe.
1. AM mumkin, qachonki, agar chiziqli bo‘lmagan element tavsifnomasi 2-darajali polinom bilan ifodalansa (kvadratli tavsifnoma).
2. Ikki funksiyaning 1+mcosΩt va sinωt ko‘paytmasi hisobiga AM tebranishining spektri hosil bo‘ladi.
Demak, AM jarayoni kirish kuchlanishlarining eltuvchi chastota va modulyatsiyalangan signal chastotasi Ω ko‘paytmasidan iborat. Bu effektni kuchaytirgich tavsifnomasining kvadratli a’zosi a2к2 ni beradi.
3. Chiziqli bo‘lmagan elementdan o‘tadigan tok spektri ko‘p tarkiblidir. Ularning soni approksimatsiya qilinadigan polinom a’zolarining soniga bog‘liq. Shuning uchun kuchaytirgichning yuklanishida o‘tkazish polosasi AM tebranishining spektri kengligiga teng filtr (tebranish konturi) bo‘lishi kerak. Tavsifnoma ishchi maydonining pastki qayilishi bilan (kvadratli bo‘lak) chegaralangan holda, undan katta tebranish quvvatini va yuqori IFKni olish mumkin emas.
Agar kuchaytirgichli element chiqish tokini kesib tashlash bilan ishlasa, bunda foydaliroq energetik nisbatlar olinadi. Amaliyotda chiziqli bo‘lmagan element sifatida diodlar ishlatilmasdan, lampali va tranzistorlar ishlatiladi. Tranzistorning kirish zanjiriga modulyatsiyalangan yuqori chastotali kuchlanish beriladi, modulyatsiyalovchi signal esa, baza yoki kollektor zanjiriga beriladi (shunga yarasha bazali yoki kollektorli modulyatsiya).
2. Chastotali modulyatsiya
Chastotali modulyatsiyada (ChM) eltuvchi chastota doimiy modulyatsiyaga ega.
Axborot bunda eltuvchi chastotani o‘rtacha miqdoriga nisbatan eltuvchi o‘zgarishiga (modulyatsiya) kiritilgan. Chastota miqdorining o‘zgarishi chastota deviatsiyasi deb ataladi. Chastota bo‘yicha modullangan tebranishning tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega
Uzm=U1sin(at+M cosΩt).
bu yerda, eltuvchi chastota; Ω modullashtirish chastotasi;
M modulyatsiya indeksi, M=.
ChM tebranishning spektri umuman chastotasi eltuvchi tebranishdan va cheksiz qatorning yontomonli tebranishlardan iborat (19-chizma). O‘rta va yontomonli tebranishlarning soni va amplitudasi modulatsiya indeksi M ga bog‘liq. M≤1 bo‘lganda spektrga faqat ikki yontomonli chastotalar kiradi va uning eni amplitudali modulyatsiyalangan signal eniga teng. M>1 bo‘lganda, Чм4 m yontomonli chastotalari ±nΩга teng, bunda n = 1, 2, 3…. Yontomonli tebranishlarning oralig‘idagi masofa modulyatsiyalashtirilgan signal Ω chastotasiga teng. M ko‘paygan sari o‘rtacha tebranishlarning amplitudasi kamayadi va ma’lum bir miqdorlarda M nolga tengdir.
Yontomonli chastotalarning birinchi juftlik amplitudalari ancha katta bo‘lmagan Mda oshib boradi, so‘ng kamayadi. n oshib borgan sari yontomonli chastotalar amplitudasi tezda kamayadi (3-chizma).
Modulyatsiyalashtirilgan signal qonuni bo‘yicha, bevosita avtogenerator chastotasini o‘zgartirish yo‘li bilan tegishli ravishda sig‘im yoki tebranish tizimi induktivligini o‘zgartirgan holda, ko‘pincha ChM tebranishlar olinadi. Avtogenerator parametrlariga ta’sir ko‘rsatib, chastotasini o‘zgartiradigan qurilmalar chastotali modulyator deb ataladi.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muxammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti farg’ona filiali
|
