Oʻrnatilgan tizimlar fanidan
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETINING
Oʻrnatilgan tizimlar fanidan
Mustaqil ish
Mavzu: O’rnatilgan operatsion tizimlarda ko'p vazifalilik va jarayonlarni
boshqarish.
Reja:
1. O’rnatilgan tizim tushunchasi
2. O’rnatilgan tizimlarni sinflanishi
3. O’rnatilgan operatsion tizimlar. Ularning asosiy xususiyatlari va qo’yilgan
talablar.
4.
Jarayonlarni boshqarish va ko‘p vazifalilik
5. Foydanilgan adabiyotlar
O’rnatilgan tizim tushunchasi:
O’rnatilgan tizim-bu amaliy kompyuter tizimi bo’lib, u boshqa turdagi kompyuter
tizimlaridan, ya’ni shaxsiy kompyuterlar (PC) yoki superkompyuterlardan farq
qiladi. Biroq, siz “o’rnatilgan tizim” tushunchasini tushunishda ba’zi
qiyinchiliklarga uchrashingiz mumkin, chunki u texnologiyadagi o’zgarishlar va
turli xildagi kompyuter qurilmalari va dasturiy qismlari narxlari sezilarli tushish
natijasida doimiy ravishda mukammallashib boradi. Yaqin yillarda o’rnatilgan
tizimning an’anaviy turlari doirasi ancha kengaydi. O’quvchi yaqin kelajakda bu
tizimga duch kelishi mumkinligi sababli, tizim haqida mulohaza qilishni va
bugungi kunda ular qanchalik to’g’ri ishlashi yoki kamchiliklarini tushunishi juda
muhim hamda ular xususida onliravishda muhokama yurita olishi kerak. Quyida
o’rnatilgan tizimning bir necha umumiy xususiyatlri haqida fikr yuritiladi:
O’rnatilgan tizimlar qurilmalar va dasturiy ta’minotining keng
qo’llanishi jihatdan shaxsiy kompyuterlarga (PC) qaraganda ancha chegaralangan.
Bu hol o’rnatilgan tizimlarining muhim yo’nalishlari uchun to’g’riligini
saqlamoqda. Qurilmalar cheklanganligi to’rt jihatdan kamchiliklarga ega, ular ish
sifatini yaxshilash, is’temol kuchi, xotira va qurilma keng tarqalishidagi
kamchiliklardir. Dasturiy ta’minotdagi kamchiliklar jihatdan o’rnatilgan tizimlar
shaxsiy kompyuterlarga ancha yaqin, ya’ni tatbiqlar kam, ko’lami past tatbiqlar,
operatsion tizim yo’qligi yoki cheklangan tizimlar. Biroq bu ta’riflar boshqaruv
kengashi nazarida qisman to’g’ri va shaxsiy kompyuterlardagi dasturiy
ta’minotning avvalgi va bugungi avlodi ancha mukammal o’rnayilgan tizim
loyihalariga qayta joylanmoqda.
O’rnatilgan tizimlar faqat maxsus vazifalarni bajarish uchun
loyihalashtirilgan. Ko’plab o’rnatilgan qurilmalar asosan bir xususiy vazifa uchun
ishlab chiqilgan. Biroq, biz bugun ko’rishimiz mumkinki ayrim qurilmalar,
masalan shaxsiy ma’lumotlar bazasi yordamchisi (PDA) gibrid telefon kameralari
bir necha turdagi funksiyalarni bajarish uchun islab chiqarilgan.shuningdek, so’ngi
raqamli TV lar ikkitomonlama amallarni bajarishga moslashgan, ya’ni ko’plab
turdagi “TV”larga bog’liq bo’lmagan umumiy, lekin muhim bo’lgan amallarni
bajaradi, xususan e-mail, internetdan foydalanish va ko’plab o’yinlar.
O’rnatilgan tizim shunday kompyuter tizimidirki, unda boshqa
kompyuter tizimlaridan ko’ra yuqori sifatli va ishonchli qurilmalar talab etiladi.
O’rnatilgan qurilmalarning ba’zi qurilmalarida juda yuqori sifatli va ishonchli
uskunalar bilan jihozlangan. Misol uchun, avtomobil motori kontrolerlarining
harakat vaqtida tutashib ketishi yoki nozik tibbiyot asboblariningn jarrohlik
vaqtidagi nuqsonlari juda jiddiy oqibatlrga olib keladi. Biroq, bu yerda ham
shunday o’rnatilgan qurilmalar bo’lib, masalan TV, o’yinlar, kamera telefonlar
kabi, ularda noqulayliklar mavjud bo’lib, lekin ular hayotga xavf soladigan
holatlarni vujudga keltimaydi.
Ba’zi o’rnatilgan tizimlar deb nom olgan qurilmalar, misol uchun
PDA yoki web bloknotlar, aslida o’rnatilgan qurilma emas. Kompyuter tizimlari
sohada ba’zi bahsli holatlar uchraydi va an’anviy tizimlarning hammasi ham
aslidao’rnatilgan tizim emas. Biroz tushunildiki, ancha mukammalroq
loyihalarning o’rnatilgan tizim sifatida shakllanishi, masalan PDAning,
nanotexnologik bozor va sotuv jarayoniga ko’proq bog’liq ekan muhandislarga
qaraganda. Haqiqatda soha muhandislari o’rnatilgan tizim jarayonidagi faoliyatiga
qarab o’zaro bo’lingan, hatto bu loyihachilar joriy tizimlar borasida birgalikda
muhokamalashishsada, an’anaviy o’rnatilgan tizim rivojlanishda davom etadimi
yo’qmi yoki sanoat jarayonida yakunda boshqalar tomonidan boshqariladimi.
Hozirda sanoatni ta’minlaydigan kompyuter tizimlari ko’lami mavjud emasligi
sababli an’anaviy o’rnatilgan tizimlar va umumiy maqsadli shaxsiy kompyuterlar
orasidagi raqobat sustlashdi. Bu kitob o’rnatilgan tizim evolyutsion ko’rinishini
asoslab ko’rsatib beradi,qaysiki bu turdagi kompyuter tizim loyihalarini o’z ichiga
olgan.
Muhandislik sistemalari nuqtayi nazaridan o’rnatilgan tizimlar arxitekturasi
loyihasini tuzishda bir necha modeli mavjud bo’lib, bu modellarga o’rnatilgan
tizim loyihasi siklini ifodalashda murojat etiladi. Bu modellarning ko’pchilik qismi
quyida keltirilgan rivojlantirish modellari kombinatsiyasiga asoslangan:
Big-bang modeli, bu modelning muhimlik jihati shundaki, bunda
rejalashtirish va jarayonni oldindan va sistema rivojlanish davrida amalgam
oshirish shart emas.
Sode-and-fix modeli, bu modelda mahsulot resurslari ko’rsatib
o’tiladi, ammo rivojlanish boshlanguncha rasmiy jarayonlarda ko’rsatilishi shart
emas.
Waterfall modeli, bunda rivojlanishning bosqichma-bosqich amalgam
oshish jarayoni ko’rsatilib, natijalar keyingi bosqichlarga zamin yaratadi.
Spiral modeli, bu modelda rivojlanish jarayoni turli bosqichda
amalgam
oshiriladi
va
erishilgan
fikr-mulohazalar
jarayon
mobaynida
birlashtiriladi.
Kuyidagi 1 - rasmdagi model O’rnatilgan Tizimlar Loyihasi va Lifestyle
Model Rivojlantirish modeli hisoblanadi. Bu model Waterfall va Spiral modellari
kombinatsiyasiga
asoslangan.
Qachonki
muvaffaqiyatli
proektlar
investitsiyalashtirilganda va analiz qilinganda, yillar davomida ishga oid detal,
ma’lumotlar yig’iladi va yaroqsiz yoki texnik yoki resurs jihatdan muammoli
proektlar ajratiladi. Xulosa qilish mumkinki, muvaffaqiyatli proektlarda kamida
bitta yaroqsiz proektlarda uchramaydigan umumiy faktor mavjud bo’ladi.
Bu faktorda kechgan jarayon 1 - rasmda ko’rsatilgan va bu modelning
tanishtirilishining sababi bu o’rnatigan tizim loyihasini tushunishning muhim
jihatlaridan biridir.
1.1- rasmda ko’rsatilganidek, o’rnatilgan tizim loyihasi va rivojlanish
jarayoni to’rtta davrga bo’linadi: arxitektura yaratish, uni amalgam oshirish,
tizimni tekshiruvdan o’tkazish va tizimni davom ettirish. Kitobning aksariyat qismi
1-davr muhokamalariga bag’ishlangan va qolgan qismi o’rnatilgan tizim
arxitekturasini yaratish muhokamasiga qaratilgan.
| 