O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi




Download 0,89 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/11
Sana24.01.2024
Hajmi0,89 Mb.
#144284
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
fiz 1




R
2

n

(14.2) 
bunda n


birlik hajmdagi molekulalar soni. Bu formulaga R=2r ni qo`shib va 

ni molekulalar harakatining o`rtacha 

tezligi deb hisob, molekulalarning 
vaqt birligidagi o`rtacha to`qnashishlar soni 

ni aniqlaymiz: 


4

r
2

n

(14.3) 
haqiqatda boshqa molekulalar ham harakatlangani uchun, to`qnashishlarning soni 

(13.3) formuladan aniqlanadigan qiymatga qaraganda bir oz kattaroq qiymatga 
ega bo`ladi. Hisoblashlarning ko`rsatishiga 

ning qiymati marta katta bo`ladi: 


4 2

r
2

n

(14.4) 
Molekulalarning o`lchamlari 


10

10 
м 
tengdir. Normal sharoitda birlik 
hajmdagi molekulalarning soni 
п
0

3

10
19 
ta va molekulalarning tezligi 

500 
ekanligini bilgan holda gaz molekulalarining vaqt birligidagi to`qnashishlar soni: 


4



3,14 10

10



5

10


3

10
19
c



3

10

s


teng bo`lar ekan.


Demak, normal sharoitda molekulalar 1 sekundda bir necha milliard 
marta 
to`qnashadilar. Molekulalarning vaqt birligida bosib o`tgan o`rtacha yo`lini 
vaqt 
birligidagi to`qnashishlar soni 

ga bo`lsak, molekula erkin yo`lining o`rtacha 
uzunligi ni topamiz. Vaqt birligida bosib o`tilgan yo`l son jihatdan 

tezlikka teng 
bo`lgani uchun, molekulalar erkin yo`lining o`rtacha 
uzunligi: 





(14.5) 
bo`ladi. Bu formulaga (13.4) chi tenglikdagi Z ning qiymatini qo`yamiz: 




2

r

n

(14.6) 
yoki agar molekulaning radiusi o`rniga uning diametri 


2
ni kritisak 



2


n

(14.7) 
bo`ladi. (13.6) va (13.7) formulalardan molekulalar erkin yo`lining o`rtacha uzunligi 

birlik hajmdagi molekulalar soni n0 ga teskari proporsional ekanligi ko`rinib 
turibdi. 
Temperatura o`zgarmas bo`lganda molekulalar o`rtacha erkin yo`lining 
uzunligi 

gazning P 
bosimiga 
teskari 
proporsionaldir. 
Shuningdek 
molekulalarning erkin yo`li o`rtacha uzunligining absolyut qiymati molekulalarning 

diametriga bog`liqdik. 
Ko`ndalang kesimi 1см

va qalinligi 

Х bo`lgan gaz qatlamini qaraylik. 
Gaz kesimi 

bo`lgan molekulalardan iborat, molekulalarning zichligi (ularning 
hajm birligidagi soni) n ga teng bo`lsin. Dastlab gaz molekulalarini tinch 
turibdi va qatlamga bittagina molekula yaqinlashib kelmoqda. Bu molekula 
qatlam orqali o`tganida to`qnashuvga duch kelishi mumkin deb faraz 
qilaylik. 
Molekulani qatlamdagi 
qaysi 
molekulalar 
bilan 
to`qnashishi 
tasodifiydir. Qatlamdagi barcha molekulalarning umumiy kesim yuzini: 



n




1sm

teng bo`ladi.







Umuman, qatlamdagi molekulalarning umumiy kesim yuzi, qatlam 
yuzining qancha katta qismini egallasa, molekulaning to`qnashuvga duch 
kelishi imkoni shuncha ko`p bo`ladi. 


Х kattalik molekulaning gazda (X yo`l davomida to`qnashuviga 
duch kelish ehtimolligidir. 1sm ga teng yo`l davomida to`qnashish ehtimolligi 
n

ga teng bo`lishi, ya`ni hajm birligidagi molekulalar sonining molekulalar 
effektiv kesim yuziga ko`paytirilganga teng bo`ladi. Agar qatlamning qalinligi 
molekulaning erkin yugirish yo`li uzunligiga teng bo`lsa, u holda molekula 
albatta to`qnashuvga duch kelgan bo`lar edi va 
n


1

1см

Demak 
molekulaning 
effektiv 
ko`ndalang 
kesimi 

molekulalarning 
to`qnashish ehtimolligiga bog`langan bo`lib, sof geometrik ma`noga ega emas 
ekan. Agar biz vaqt birligidagi o`rtacha to`qnashuvlar sonini (14.2) formulaga 
asosan 


n

(14.8) 
ko`rinishida ifodalasak, u holda, molekula effektiv ko`ndalang kesimining 
ehtimollik ma`nosiga ega ekanligi tushinarli bo`ladi. Bu ifodadan 
Z /

kattalikka 
teng yo`l uzunligida sodir bo`ladigan to`qnashuvlar soni Z

ni bildiradi: 
n



/


Z

bundan 

 
(14.9) 

Bu ifodadan 

kattalikka ehtimollik ma`nosini berilishi kerak ekanligi kelib chiqadi. 
Shunga asosan molekulaning o`rtacha effektiv kesimi 

ni 




1

с 

(14.10) 

Т 

ko`rinishidagi formuladan aniqlash 
mumkin. 
Fizikada effektiv ko`ndalang kesim uchun maxsus birlik qabul qilingan. Bu birlik 
atom yadrosining o`lchamlari bilan bog`liq bo`lgan 
1

10

24 
см
2
yuzdir. Bu birlik 
barn deb ataladi.



Download 0,89 Mb.
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Download 0,89 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

Download 0,89 Mb.
Pdf ko'rish