|
O'zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innavatsiyalar vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universititeti olmaliq filiali
|
| bet | 1/3 | | Sana | 22.12.2023 | | Hajmi | 29,54 Kb. | | #126757 |
Bog'liq Detalni sirtlarning joylashuvidagi og\'ishi qayta ishlangan
O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM , FAN VA INNAVATSIYALAR VAZIRLIGI ISLOM KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITITETI OLMALIQ FILIALI
“Energetika va mashinasozlik” fakulteti
“Mashinasozlik texnologiyasi” kafedrasi
“Metrologiya standartlashtirish va o’zaro almashuvchanlik” fanidan
MUSTAQIL ISH
Mavzu: Metallni sirtlarining joylashuvidagi o’g’ishi.
Bajardi:Pirnazarov X.
Tekshirdi:Ergashev D.Y.
OLMALIQ-2023
Mavzu: Detalni sirtlarning joylashuvdagi og'ishi
Reja:
Kirish
Asosiy qism
Detalni sirtlarning joylashuvidagi og‘ishi
Detallarni shakli bo‘yicha og‘ishi
Detallar yuzaliklarining shakli va joylashuvi joizliklarining chizmalarda ifodalanishi
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
KIRISH
Joylashishdan og‘ish asosan korpusli detallarga xosdir va uning talablarini bajarish ishlab chiqarishning qiyinligini va narxini aniqlaydi. Masalan, aylanuvchi tipdagi detallar (vallar, teshiklar) mashinasozlikda hamma detallarning 70% ini, ulaming narxi esa, ishlab chiqarishning 45% ini tashkil etsa, korpusli detallar 3% ini tashkil etib, 37% ishlab chiqarish narxini tashkil etadi.
Shakldagi og‘ishlarm va sirtlaming joylashishidagi og‘ishini nazorat qilish nisbatan ancha murakkab bo‘lgani uchun detalga alohida talab qo‘yilgandagina 0 ‘z RST-759-96 va 0 ‘ZDST 24643- 81 bo‘yicha og‘ishlami chizmalarda ko‘rsatish tavsiya etiladi. Boshqa hollarda ulaming kattaligi oichamga belgilangan joizlik maydoni bilan cheklanadi.
Shakllardagi va sirtlar joylashishidagi chekka og‘ishlar 0 ‘z RST -759-96 va ST SEV 368-76 ga muvofiq belgilanadi. Chizmalardagi og‘ishlami belgilash oson bo‘lishi uchun standartda og‘ishlaming to‘liq va qisqartirilgan nomlari hamda, ularning rasmiy belgilari berilgan
Og‘ishni chizmada og‘ish ko‘rinishini tasvirlovchi shartli belgi yoki chizmaning bo‘sh joyida yozma holda ko'rsatish mumkin. Belgilami qoyishda ancha kam vaqt ketadi, ular chizmada oichamlar joizligi bilan birga ko‘rsatilasa, ancha oson boladi, shu sababli birinchi navbatda shunday belgilash tavsiya etiladi.Shartli belgilar chizmani qoraytirib yuboradigan yoki ular detalga qo‘yiladigan texnik talablarga toiiq javob bermaydigan boisagina, yo?ma belgilashdan foydalanish tavsiya etiladi. Yozma belgilashda quyidagilar ko‘rsatiladi; berilgan ogishning 10.1- jadvalda keltirilgan texnologiya bo‘yicha qisqacha nomi, chekka og‘ish va chekka ogish kattaligi mm larda berilgan elementning (masalan, sirtning) harfiy nomlanishi yoki nomi. Agar ogish sirtning joylashishiga taaluqli boisa, u holda у ana ularga nisbatan berilgan asos ham belgilanadi (asos chiziq, umumiy o‘q, yoki simmetriya tekisligi va boshqalardan iborat boiishi mumkin)-sirtning tekismasligi ко’pi bilan 0,01 'IT—; i = Z Z r mmgateng; ---Хё?\о7оТ\ -sirtning to‘g‘ri chiziqlikdan og‘ishi 100 mm uzunlikda 0,02 mmga teng; - sirtning silindrmasligi ko‘pi bilan 0,01 mmga ZZin. teng; - sirtning silindrmasligi ko‘pi bilan 0,01 mm, doiraviymasligi ko'pi bilan 0,004 mmga teng; a 0,01 о ® ,в т о, Ч л l O E M - sirtning A asosga parallelmasligi ko‘pi bilan 0,1 mmga teng; - sirtning В asosga nisbatan perpendikulyarmasligi 0,2 mmga teng; "S' г-0 1д.Detallarning geometrik parametrlari aniqliligini tahlil qilishda quyidagi sirtlar farq qilinadi: nominal (shakl va o`lchamlar chetlanishlariga ega bo`lgan (ideal)) va detalni atrof muhitdan ajratib chegaralaydigan real (xaqiqiy) sirtlar. Detallarning real sirtlari ishlov berish yoki mashinalarni ishlatishdagi shakl o`zgarishlari natijasida hosil bo`ladi. Shunga o`xshash nominal va real sirtning (profilning) nominal va real joylashuvini farq qilishga to`g’ri keladi.
Sirtning nominal joylashuvi ular va bazalar orasidagi yoki agar bazalar berilmagan bo`lsa, qaralayotgan sirtlar orasidagi nominal chiziqli va burchakli o`lchamlar bilan aniqlanadi.Baza – detalning tekisliklardan birini yoki kordinatalar tizimi o`qlarini aniqlaydigan sirti, chizig’i, nuqtasi unga nisbatan joylashuv cheklamasi beriladi yoki joylashuvining chetlanishi aniqlanadi.Sirt profili – sirtning tekislik yoki berilgan sirt bilan kesishish chizig’i (konturi). Real sirtlar yoki profillar nominallaridan farq qiladi.Haqiqiy shaklning nominal shakldan chetlanishlari natijasida detalning turli kesimlaridagi o`lchamlari bir – biridan farq qiladi. Profil chetlanishlarini tahlil qilish uchun haqiqiy sirt kesimi konturini fazoviy burchaklar va amplitudalar spektorlari, ya`ni turli chastotali chetlanishlar majmuasi bilan aniqlanadigan profil’ chetlanishlarning garmonik tashkil etuvchilari majmuasi bilan xarakterlash mumkin. Konturograflari garmonik analizatorlar bilan uyg’un holda qo`llash detallar geometrik parametrlari chetlanishlari xarakterini tadqiq qilish, ularning paydo bo`lishi sabablarini aniqlash va texnologik jarayonlari takomillashtirish yo`llarini belgilash imkoniyatini beradi. Geometrik parametrlar chetlanishlarini ancha yirik holda turlarga ajratish mumkin: xususan o`lchamning chetlanishlari nolinchi tartibdagi chetlanishlarga; sirtlar joylashuvlarining chetlanishlari (e) 1-inchi tartibdagi chetlanishlarga; sirt shaklining chetlanishlariga (F) 2-inchi tartibdagi chetlanishlarga; to`lqinsimonlik xarakteriga ega chetlanishlar 3-inchi tartibdagi chetlanishlarga; sirt g’adir budirligi 4-inchi tartibdagi chetlanishlarga kiritiladi.
Umumiy holda buyumlarning maqbul sifatini hosil qilish uchun chiziqli va burchakli o`lchamlar, detallar va ular tarkibiy qismlari sirtlari shakli va joylashuvining aniqligini, shuningdek, detallar sirtlarining to`lqinsimonligi va g’adir-budurligini me`yorlash va nazorat qilish zarur.Mashinaning sifati va birinchi navbatda ularmng ishonchli mustahkam va uzoq muddat ishlashi detallami tayyorlashdan ishlov berish aniqligiga ta’mirlash jarayonida ularni qayta tiklash sifatiga birmuncha bogiiqdir.Mashina va mexamzm detallarini tayyorlash jarayonida ulaming geometrik shakllardan va yuzalarining bir-birlariga nisbatan joylashishlaridan og'ishlari (hosil bo‘ladigan xatoliklar) mashina qismlarining bir-birlariga nisbatan o'zaro joylashish aniqliklarim pasaytiradi, moy qatlamining notekisligi buzilishi va joy-joylarida ichki kontakt kuchlanishini oshib ketishi sababli detallarning emirilishini oshiradi, shuningdek, ularni taranglik bilan biriktirilishiga salbiy ta’sir etadi.
Real sirt-bu detalni chegaralovchi va atrof-muhitdan ajratuvchi yuzadir.Nominal sirt-bu ideal yuza bo'lib, shakli chizmada yoki boshqa texnik hujjatlarda berilgan boiadi.Tekislik-tekislik (detal) nuqtalaridan yondosh tekislikkacha bo'lgan eng katta masofa bilan aniqlanadiTo'g'ri chiziqmaslik-detal sirtining berilgan yo'nalishdagi to'g'ri chiziqdan og'ishi bilan aniqlanadi. Amalda ko'pincha tekislik nazorat qilinadigan sirtdagi istalgan yo'nalishdagi to'g'ri chiziqmaslik bilan aniqlanadi. Tekislikka eng oddiy misol botiqlik va qavariqlikdir
Silindring ko'ndalang kesimdagi og'ish doiraviymaslik bilan xarakterlanadi. Doiraviymashk deyilganda ham nazorat qilinayotgan detal real nuqtalaming uni qamrab oladigan ideal doiradan eng katta og'ishi tushuniladi.Doiraviymaslikka shaklning doiradan har qanday og'ishi kiradi.
Biroq o'Ichash va detalni ishlash texnologiyasi bilan bogianish oson bo'lsin uchun ovallik va ko'p qirralik deb ataladigan elementar ifodalangan og'ishlar ajratiladi. Ko'p qirralik deyilganda silliq doira o‘rniga bir necha yoqdan tashkil topgan shakl tushiniladi.
Silindr bo‘ylab kesim profilidagi og‘ishlarning elementar ko‘rinishlari konussimonlik bochkasimonlik egarsimonlik va egilganlik hisoblanadi. 0 ‘ZDST 24642-81 (CT СЕВ 301-76) bilan me’yorlanadilar. Yuzalaming geometrik shakllaridan og'ishi (xatolik sodir bo‘lishi) deganda shuni tushinish kerakki real yuzaning, real shaklning nominal shakldan, nominal yuzadan u yoki bu tomonga og‘ishdir.
Doiraviy shakldan (doiraviylikdan) og‘ish bu real shakl nuqtasidan o‘tkazilgan urinma aylanagacha boigan eng katta masofadir.
Doiraviy shakldan (doiraviylikdan) og‘ishning xususiy ko‘rinishlari: ovalsimonlik va ogrankasimonlikdir
Me’yorlanadigan uchastka oralig‘ida real yuza nuqtasidan o'tkazilgan urinma silindrgacha bo‘lgan eng katta masofadir
Silindmingning bo‘ylama kesimi shakli og'ishining xususiy ko‘rinishlari: konussimon, bochkasimon, egarsimon bo‘ladilar.hakl chetlanishlari va cheklamalari. SHakl va joylashuvlar cheklamalari xamda chetlanishlarning asosiy kurinishlariga tegishli atama va ta`riflar GOST 24642-81 (O`YYOK ning ST SEV 301-76 standarti) bilan aniqlanadi.
Sirt (profil’) shaklining chetlanishi deganda real sirt (real profil) shaklining nominal sirt (nominal profil) shaklidan cheklanishi tushiniladi. Sirtning g’adir–budurligi to`lqinsimonlikdan farqli holda shakl cheklanishi tushiniladi. Asoslangan hollarda shakl chetlanishini sirt g’adir-budurlikni qo`shib me`yorlashga to`lqinsimonlikni alohida me`yorlashga (yoki shakl cheklanishining bir qismini to`lqinsimonlikni hisobga olmay me`yorlashga) ruxsat etiladi.
Sirtlar shakli va joylashuvidan cheklanishlarni me`yorlash va miqdoriy baholash urinma to`g’ri chiziqlar sirtlar va profillar prinsipiga asoslanadi.
Urinma to`g’ri chizik real profilga urinuvchi va detal materiallaridan tashqarida joylashgan shunday to`g’ri chiziqki, toki undan me`yorlayotgan qism chegaralaridagi real profil eng uzoq joylashgan nuqtasining chetlanishi minimal o`iymatga ega bo`lsin.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
O'zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innavatsiyalar vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universititeti olmaliq filiali
|
