|
-§. Muammoli seminarlar va amaliy mashg'ulotlar
|
| bet | 5/6 | | Sana | 31.05.2024 | | Hajmi | 87,69 Kb. | | #258550 |
Bog'liq Fazliddinov Jasurbek4-§. Muammoli seminarlar va amaliy mashg'ulotlar
Muammoli o'qitishning talablar darajasidagi sifatini ta'minlash, talabalar tomonidan o'zlashtirilgan axborotlar bo'yicha bilimlarni chuqurlashtirish va kengaytprish maksadida seminarlar o'tkazish mumkin.
Ma'lumki, bunday seminar o'tkazishning dastlabki maksadi ma'ruza yoki axborotni jamoa bo'lib muhokama qilishdir. Ssminarning samaradorligi albatta talabalarni unga tayyorlash sifatiga bog'liq. Ayniqsa, ma'ruza va axborog tayyorlayotgan talabalar bilan ishlash muxim ahamiyatga eta.
Talabalarni seminarga tayerlash bosqichma-bosqich tashkil etiladi.
Birinchi bosqichda o'qituvchi talabaga seminar mavzusini aniqpab beradi. Mavzuni tanlash va bo'lgusi ma'ruza yoki axborotni gayyorlashda ularga nisbatan o'qituvchi shunchaki, talaba deb karamasligi kerak, balki ularni seminarda muhokama qilinadigan mavzuning ahamiyatini, dolzarbligini fikrlashga, o'quv fanini keyinchalnk muvaffaqiyatli egallash uchun uni chuqur o'rganishi lozimligini anglashga, bo'lgusi kasbiy faoliyatining hozirgi ijtimoiy, ilmiy muammolarini rejalashtira olish darajasiga olib kelish zarur. Bunda vaqtni tejash, ishlarni tashkil etishni jadallashtirish uchun talabalarga mavzu bo'yicha adabiyotlarni. imkoni boricha, mavzulari va sahifalarini ko'rsattan holda tavsiya etish lozim. Talabalarni ma'ruza va axborotlarga tayyorlashning birinchi bosqichida uning mavzusi bo'yicha referatning batafsil rejasini tuzish vazifasi yuklanadi.
Ikkinchi bosqichda, talabalarni ma'ruza qilishga tayyorlashda o'qituvchi u bilan birga referat rejasini muhokama qnladi, uning ayrim o'rinlarini tuzatadi. Bu o'z navbatida dastlabki fikrlarni tezlikda tuzatish, aniqlik kiritish, to'ldirish imkonini beradi va u pirovard natijada bo'lg'usi ma'ruzaning sifatini oshiradi.
Uchinchn bosqichda o'qituvchi talaba tayyorlab kelgan referatning mazmuni bilan tanishadi. Zaruriyat tug'ilganda, unga savollar ko'yish, talaba esa bu suhbatdan so'ng tegishli xulosa chiqarishi lozim bo'ladi. Shuningdek, shunday savollarni ham bernsh kerakki, talaba bu savollarga o'z chiqishida javob bersin. Ayni o'rnnda talabaning seminarda ma'ruza qilnsh uslubi ham muhokama knlingani ma'qul.
Shuni esdan chiqarmaslik kerakki, fakat ma'ruza bilan qatnashadigan talabalar bilan ishlab, boshqa talabalar nazardan chetda qolmasin, balki guruxdagi barcha talabalar oldindan muhokama qilinadigan mavzular bilan tanish bo'lishi, seminar mavzusi bilan aloqador ma'ruza va qo'shimcha materiallar mazmuni ustida ishlagan bo'lishi, mavzuga muvofiq ravishda olinayotgan bilimlarni nazorat qilishga va mavzuni muhokama qilishga tay- yor bo'lishlari lozim. Bunday seminar mashg'uloti odatda muhokama qilinadigai mavzuning moqiyati va dolzarbligi ma'ruza matsriali bilan bog'liqligini eslatish bilan boshlanadi. Shundap so'ng talabalar o'rganilayotgan masalani muhokama qilishga faollashtiriladi, bilimlarini namoyish qila olishi aniklanadi. Bu ikki yo'l bilan amalga oshiriladi: yo qisqacha javoblar talab qiluvchi va oldindan tayyorlab ko'yilgan savollar bo'yicha suhbat shaklida yoki tuzatish (korreksiya) test savollari asosida nazorat qilish orqali. Tajribalar shuni ko'rsatadiki, bu har ikkala bilimlarni yuzaga chiqarish usuli tezkor usul bo'lib, ssminarning ushbu bosqichini o'tkazishnshi muhim samarali sharti hisoblanadi. Talabalar bilimlarini yuzaga chiqarish jarayonida ularning egallagan bilimi keyingi seminarlarda va muhokamalarda qatnashishlari uchun etarli ekanligi aniq-lanadi. Talabalarda muhokamadan so'ng ham bilimlar etarli bo'lmasa, o'qituvchining bayoni orqali yoki talaba bilan individual suhbat shaklida tushuntiriladi. Ulardan qay biri samara bersa, shunisidan foy-dalanilgani ma'qul, keyingi variant nisbatan samarali bo'lishi mumkin.
Bilimlar yuzaga chiqarilgan va ayrim tuzatishlar qilingandan so'ng talabalarning ma'ruza va axborotlar bilan chiqishlari tashkil etiladi. O'qituvchi talabaning materialni mantiqiy bayon qila olishini, uni bayon qilish usulini, talabalarning unga bo'lgan e'tiborini kuzatib boradi. Ma'ruzaning mazmunini bayon qilish yoki muhokamaning borish jarayoni talabalarni zeriktirib qo'yganda yoki, aksincha, uidagi ayrim masalalarga qizikish kuchli bo'lganda, hamda uni muhokama qilish zaruriyatn tug'ilganda, hurmatini saqlagan holda ma'ruzachini biroz to'xtatnb, seminarni jamoa muxokamasiga aylantirish maqsadga muvofiqdir.
Ma'ruzani gurux bo'lnb muxokama qilish pedagogik aspektda seminarning eng ahamiyatli qismi xisoblanadi, binobarin, seminarda talabalar jonli bilish faoliyatiga jalb qilinadilar. O'qituvchm avvalo ma'ruza va axborot mazmunini muxokama qilishga o'tar ekan, bu mazmun qanchalik talabalar darajasnda ekanligini baholay olishi lozim.
Ma'ruza mazmuni bo'yicha beriladigan savollarni ikki gypyxra ajratish mumkin: mazmuni oydnnlashtirilgan savollar va mazmunni rivojlantirishga qaratnlgan savollar. Mazmuni oydinlashtirilgan savollarga javoblar ma'ruza bayonidagi ayrim o'rinlarni takrorlashni talab qiladi, mazmunni rivojlantirishga qaratilgan savollar esa ma'ruzani yanada rivojlantirishni talab qnladi. O'qituvchi avvalo bnriichn gypyh savollarni tashkil etadn, undan so'ng nkkinchi guruh savollarga jamoa bo'lnb javob qidiradn. Mazmunni rivojlaptirishga qaratilgan savollarni muxokama qilishda talaba ko'pincha turli, muqobil javoblarni xam yuzaga keltiradi. Bunday javoblarning bo'lishn xilma -xil iuqtai nazarlarning to'qnashuviga sabab bo'ladi va seminarning munozaraga aylanishiga olib keladi. Seminarii muiozara shaklida tashkil etish o'qituvchining muhim vazifasi hisoblanadi. Muiozara shaklida seminar o'tkazish talabanilg fikrlash va muloqot qobiliyatlarnning shakllanishi uchuy tezkor omil sifatida katta ahamiyatta molikdnr.
Seminardagi muiozara quyidagilarni ko'zda tutadi:
• seminar jarayonida. ko'yilgai savollarga javob berishda tala-balarning erknn fikr bnldarish va asoslay olishini ta'minlash;
• taallukli javoblarning boshka talabalar tomonndai ham tushunishini ta'minlash;
• nuktai nazarlapda tanqndiy mulohazalar bildirishni tashkil etish, ularni oydinlashtirish, to'ldirnsh. o'zgartirish;
• oydinlashtirilgai. to'ldnrilgin, o'zgartirilgan fikrlarning tushunilishini ta'minlash;
• ko'yilgai savollarga yakdil isbotlar asosida javoblar berish ko'nikmasini hosil qilish.
Munozara jarayonida qo'yilgan savollarga berilgan javoblardai iborat xulosalarni shakllantirish va shunday muammolarni belgilash orqali yakunlash kerakki, ular keyingn seminarlar yoki talabalarning mustaqil ishlarnda hal qilinadigan bo'lsin.
Har bir ma'ruza muhokamasi uning asosiy koidalari va muhokama (muiozara) natijalarini qayd qilgan holda qisqacha umumlashtirish bilan yakunlanishi lozim. Seminar mavzusining mazmunini xulosalash, ma'ruzachilar va seminar qatnashchilarining tayyorgarlik darajasini, ularning seminar davomidagi faolligini baholash, seminar samaradorliginint umumiy bahosi va keyingn seminar mashg'ulotiga maqsad quyish bilan tugallanadi.
Shunday qilib, bilimlarni chuqurlashtirish va kengaytirish bo'yicha seminarlar quyidagi bosqichlarni qamrab oladi:
1. Seminar mavzusining dolzarbligini asoslovchi o'kituvchining kirish suhbati.
2. Seminar mavzusi mazmunini tushunish uchun zarur bo'lgan bilimlarni yuzaga chnkarnsh.
3. Tayyorlangan ma'ruzasi bo'yicha talabalarniig chiqishlarini tashkil etish va ularning ko'targan masalalarini seminar qatnashchilarining tushunib olishlarnni ta'minlash.
4. Semnnarga ko'yilgai talabalar ma'ruzalariniig muhokamasini tashkil etish.
5. Seminarni yakunlash.
Umuman, talabalarning fikrlash qobiliyatlarini o'stirishga bag'nshlangan seminar quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
/. O'kuv muammosini echish bo'yicha ijodiy faoliyatda faol ishtirok etish uchun zarur bo'lgan bilimlarni yuzaga chikzrish;
2. Muammoga kirishish va uni ifodalash:
3. Talabalarning avval egallagan bshshshari negnzida muammoni echishga urinishni tashkil etish;
4. Muammoni echish bo'yicha talabalarning keng ijodiy faoliyatini tashkil etish (muammoni va muammoli savolni qo'yish, muammoli savolga javob topishnn tashkil etish, oraliq va yakuniy xulosalarni ifodalash);
5. Mashg'ulotga yakun yasash.
Muammoli o'qitish sharoitidagi o'quv jarayonining asosiy vazifalaridan biri talabalarni mustaqil fikrlashga tayyorlash, shaxsiy fazilat sifatida ulardagi mustaqillikni shakllantirish va rivojlantirish hisoblanadi.
Amaliy mashg'ulotlar bir necha bosqichda o'tkaziladi. Birinchi bosqichda bilimlar nazorat qilinadi, ularnipg mavjudligi mashg'ulotlarda ishlab chiqiladigan vazifalarning echilish metodikasini tushunishga yordam beradi. O'qituvchi bilimlar o'zlashtirilishining nazoratini o'tkazib bo'lgach, talabalarni muayyan toifadagi vazifalarni echish metodikasi bilan tanishtiradi. Bu jarayonda o'qituvchi metodika tarkibiga kiradigan barcha harakatlarni talabaga tushuntirishi lozim. O'rganilgan metodikaga muvofik ravishda barcha harakatlarni amaliy egallashni tashkil etish uchun o'qituvchi talabalarga aloxida topshiriqlar beradi. Bu topshiriklarni bajarish jarayonida yuzaga kelgan qiyinchiliklarni o'z vaqtida engish maqsadida o'kituvchi talabalarga yo'l-yo'riqlar beradi. Bunda o'qituvchiiing vazifasi har bir talabaning o'z topshirig'ini ongli ravishda bajarishini ta'min-lashdan iborat bo'ladi.
Toshiiriqin bajarish yakunlangach, o'kituvchi uning bornshini va talabalar ishlari natijalarnni tahlil qiladi, gypyx bilan birgalikda tipik qiyinchiliklarni muxokama qiladi, ularni engish usullarini ko'rsatib beradi, shakllangap malakalarii kelgusida takomillashtirish bo'yicha vazifadar qo'yadi.
Shunday qilib, algoritmik tshpdagi amaliy mashg'ulotlarni o'tkazish quyidagi bosqichlarni ko'zda tutadi:
/. Muayyan toifadagi vazifalarni echish metodikasini tushupib olishga yordam beradshan bilimlar o'zlashtirnlishini nayurat kilish;
2. O'zlashtirilish ob'ekti bo'lgan vazifalarning echilish metodnkasi bilan tanishish;
3. Anik vazifa materiallari acocda o'rganilgan metodikaga muvofik ravishda talabalarniig individual faoliyatinn tashkil etish;
4. Tipik kiyinchiliklar na ularni engish yo'llarini guruh bo'lib muhokama qilnshni tashkil etshshning talabalar tomoindan bajarshshb borishi va natijalarnni tahlil kilish, kelgusida egallanishi mumkin bo'lgan malakalarni takomnllashtirish bo'yicha vazifa qo'yish.
Muammoli tipdagi amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
1. Muayyan toifadagi vazifalarnnpg echilish metodikasini ishlab chiqish uchun zarur bo'lgan bnlimlarning talabalar tomoinidan o'zdashtnrilishini nazorat kilish;
2- YEchnlish metodikasini ishlab chnkishni ko'zda tutgan yangn va-zifalarni ko'yish:
3. Ko'yilgan vaznfaning echilish metodikasini ishlab chikishga qaratilgan talabalarniig fnkrlashga urpnishlarini tashkil etish;
4. Talabalar ishlariinng natijalarini tahlil kilish, metodikasini ishlab chikish jarayonida yuzaga kelgan kiyinchiliklarni guruh bo'lib muhokama kilish, uning sabablari va uni engish usullarini aniqlash.
Xulosa
Mazkur kurs ishida hozirgi oliy maktabda eng samarali o'qitish texnologiyalaridan biri muammoli o'qitish metodidir. Uning vazifasi faol bilish jarayoniga undash va tafakkurda ilmiy-tadqiqot uslubini shakllantirishdir. Muammoli o'qitish ijodiy, faol shaxs tarbiyasi maqsadlariga mos keladi.
Muammoli o'qitish jarayonida o'qitishning reprodukgiv shakllariga nisbatan talabaning mustaqillpgi tobora o'sib boradi umumta'lim maktablarida, akademik litseylarda va kasb-hunar kollejlarida talabalaming aqliy rivojianish darajasi bo'yicha tabaqalashning ijobiy tomonlari bilan bir qatorda salbiy tomonlari ham mavjud bo'ladi. Oliy maktab uchun esa bu o'qitish tizimiga hech qanday shak-shubha yo'q. Hozirgi paytda oliy o'quv yurtlariga kiravchilaming bilimlarni o'zlashtirish darajasi 100 % dan 25 % gacha tashkil etadi. Bunday sharoitda davlat ta'lim standartlari talabiga mos oliy malakali kadrlar tayyorlash maqsadida o'qitishni tabaqalashtirish davr taqozosidir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati:
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonuni// Toshkent: 2020. O‘RQ-637-son. (Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 24.09.2020 y., 03/20/637/1313-son).
O‘zbekiston Respublikasi “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” //Barkamol avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori.– Toshkent: “Sharq” nashriyot–matbaa kontserni, 1997. –B. 31–61.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi «O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar Strategiyasi to‘g‘risida»gi PF-4947-son Farmoni. – O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017 y., 5-son, 70-modda, 20-son, 354-modda, 23-son, 448-modda.
Mirziyoyev SH.M. “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”. Toshkent –“O‘zbekiston” -2016.56 B. Mirziyoyev SH.M. “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz”. Toshkent –“O‘zbekiston” -2016.488 B.
|
| |
