|
O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim,fan va innovatsiyalar vazirligi milliy libos va san’at fakulteti «Tasdiqlayman»
|
| bet | 4/11 | | Sana | 15.11.2023 | | Hajmi | 1.23 Mb. | | #98898 |
Bog'liq MUNDARIJA bahodirov multimedia2, 1. Abdurayimov Shaxzod maydon nazariyasi, 18 Tuychiyev UMIDJON, @rakhmataliyev 2021 qadimgidunyoII BOB. EGOVLAR XUSUSIYATLARI
2.1.Egovlash usullari.
Qo’llanilishiga kura, egovlar kuyidagi guruxlarga bulinadi: umumiy, maxsus, nozik va mashina egovlari.
Qo’llanilishiga kura, egovlar kuyidagi guruxlarga bulinadi: umumiy, maxsus, nozik va mashina egovlari.
Umumiy egovlardan umumchilangarlik ishlarini bajarishda foydalaniladi. 10 mm uzunlikdagi kertiklar soniga karab, egovlar oltita rakam bilan belgilanadi. 0; 1; 2; 3; 4; 5.
O va 1 rakamli egovning tishlari katta bulib (14 ta kertik) dagal egovlarda, 2 rakamli mayda tishli egovlar (13—26 ta) buyumlarni tozalab egovlashda, 3, 4 va 5 rakamli egovlar (80 tacha ) uzil-kesil ishlov berishda ishlatiladi.
Egovlar kuyidagi turlarga bulinadi (1-rasm): tekis (a), utkir uchli tekis egovlar (b) detallarning tashki va ichki sirtlari, shlitsa xamda arikchalarni egovlashda ishlatiladi. Kvadrat egovdan (v) kvadrat, tugri burchakli, kup burchakli teshik xamda tor tekis yuzalarni, uch yonli egovdan (g utkir burchaklarni xamda arikcha, teshiklarni egovlashda foydalaniladi) TSilindrsimon teshiklarga, yarim yumalok segmentli egovda (e) egri kon- turli detallarning sirtlariga ishlov beriladi. Rombsimon egov (yo) tishli gildiraklarning tishlarini, katta burchaklarni egovlashga mo’ljallangan.
Tekis, kvadrat, uchyokli, yarim yumalok segmentli, rombsimon va tishli egovlar kertiklangan yoki kesik tishli buladi. Ular maxsus buyurtmalar asosida tayyorlanadi. Rombsimon xamda tishli egovlar 100—250 mm va 100—
315 mm uzunlikda ishlab chikiladi.
Yirik tishli egov (rashpil)lar bilan yumshok metallarga (kurgoshin, kalay, mis) va nometall (charm, rezina, yogoch, plastmassa) materiallarga ishlov beriladi. Umumiy foydalanish uchun. Maxsus egovlar (№1) bronza, jez va dyuralyuminlarni egovlash uchun ishlatiladi. Ular kush kertikli bulib, ustki tishlari 45, 30 va 50°, ostki tishlari esa 60, 85 va 60° burchak ostida tayyorlanadi. Egovlarning kuyruk kismiga TSM xarflari tamgalanadi. Egov dastalari va ularni tanlash Ish vaktida kulay xolda ushlash uchun egovning kuyrugiga dasta urnatiladi. Ular yogochdan, plastmassa yoki kogozni presslab tayyorlanadi. Dastaning sirti toza, sillik va egov uzunligiga mutanosib bulishi kerak. Dasta teshigining diametri egov kuyrugi urta kismining enidan katta bulmasligi, chukurligi esa egov kuyrugining uzunligiga teng bulishi kerak. Teshik kuydirish yoki parmalash usulida ochiladi. Yorilib ketishdan saklash uchun dastaning uchiga pulat xalka kiydiriladi. Kuyrukka urnatishda uni teshikka kirgizib, egov uchini kuchsizrok zarba bilan dastgoxga uriladi yoki bolga bilan kokiladi. Dastani egovdan chikarish uchun uni chap kul bilan maxkam ushlab bolga bilan dastaning xalkasiga uriladi. Bu ishni girada amalga oshirish xam mumkin.
Xizmat muddatini oshirish uchun vakti-vakti bilan kordli chutkalar yordamida egovni qirindilardan tozalab turish kerak. CHutkaning bir (simli) tomoni kertiklarning botiklarida tikilib kolgan qirindilarni chikarib tashlash, ikkinchi tomoni esa tozalashni tugallash uchun ishlatiladi. SIRTNI EGOVLASH Sirtni egovlash murakkab va sermashakkat jarayondir. Egovlashda kup uchraydigan nukson sirtlarning tekislikdan ogishidir. Bir yunalish buyicha egovlashda sirtning toza va tekis bulishi kiyin. SHuning uchun egov yunalishini doimo burchakdan-burchakka uzgartirish kerak. Dastavval gira ukiga nisbatan 30°- 40° chapdan ungta, keyin egovni tekislikdan olmay boshka yunalishga, sungra kiyshik shtrix bilan ungdan chap yunalishga yunaltirib egovlanadi. SHunday yunalish bilan ishlangandagina yuzaga kerakli darajada ishlov berish mumkin. ISHLOV BERILGAN YuZANI TEKSHIRISH Ishlov berilgan yuzani tekshirish uchun egovlangan yuzadagi qirindi chutka yoki latta bilan tozalanadi. Zagotovkani giradan chikarib tekshirilayotgan yuzasiga chizgichni kirrasi bilan perpendikulyar kilib kuyiladi. Bunda chizgich butun uzunligi buyicha yuzani koplab turishi kerak. Ishlov berilgan yuzaga buyalgan taxtani kuyib tekshirish xam mumkin. Bu xolda tekshiruv taxtasini kurum, kuk kizil yoki moyli buyok bilan buyab tekshiriladigan yuzaga kuyiladi va bir necha marta yuza buylab aylantiriladi. Agar ishlov berilgan yuzada buyok bir tekis tarkalsa, u xolda zagotovka yaxshi egovlangan xisoblanadi. Kavarik yuzalarning buyogini artib kaytadan egovlanadi.
EGOVLASH TURLARI Detalga ishlov berish unda koldirilgan kuyimni aniklashdan, chizmani detal zagotovkasi bilan solishtirishdan boshlanadi. Tekis sirtlarni egovlashda yirik tishli yassi egovlardan foydalaniladi. Dastlab zagotovkaning serbar tomonini egovlab uni baza kilib olinadi, keyin shu sirtga parallel bulgan ikkinchi va boshka sirtlar egovlanadi. Ishlov beriladigan sirt doimo gorizontal xolatda bulishi lozim. Botik yuzalarni egovlash uchun zagotovkani chizma buyicha rejalanadi. Metallning kupgina kismini arra bilan kirkib zagotovkaning botik kismiga uchburchak shakl beriladi yoki parmalab yarim tsilindr xosil kilinadi. Keyin belgilangan rejaga kadar yumalok yoki yarim yumalok egov bilan egovlanadi. Egovning radiusi ishlov beriladigan botik radiusidan kichikrok bulishi kerak. Dastlab botik urni yirik tishli egov bilan reja izigacha 0,3—0,5 mm koldirib egovlanadi, keyin mayda tishli egov bilan ish yakunlab kuyiladi. SHaklni yoruglikka tutib, tugriligini andoza buyicha, zagotovka toretsining perpendikulyarligini esa burchaklik bilan tekshiriladi. Kavarik yuzalarni egovlashda xam zagotovka chizma buyicha rejalanadi, arra bilan detalning burchaklarini kesib tashlab unga piramidasimon shakl beriladi. Reja chizigiga 0,8—1,0 mm yetkazmasdan metall katlamlarni avval yirik tishli, keyin esa mayda tishli egov bilan egovlanadi.
TSilindr zagotovkani egovlash uchun tsilindr chivikning toretsida berilgan diametr buyicha aylana chiziladi, tsilindr atrofida toretsdan reja chiziklari utkaziladi. Zagotovkani giraga gorizontal xolatda shunday maxkamlash kerakki, uning uchi jaglarning chetidan, ishlov berilayotgan chivik uzunligidan bir oz ortib tursin. Egovni oldinga yurgizganda ung kul egovning dastasi bilan pastga tushadi, egovning oldingi kismi esa chap kul bilan tomonga yurgizilganda ung kul egov bilan birga kutariladi, chap kul esa egovning uchi bilan pastga tushadi. TSilindrsimon chivikni kvadrat kilib egovlashda, uning tomonlari ulchamiga keyingi ishlov uchun koldirilgan kuyim xam kirishi kerak. Sakkiz burchak xosil kilish uchun kvadratning burchaklari egovlanadi. Keyin uni egovlab un olti burchak shakliga keltiriladi. Nixoyat, tsilindrsimon chivik xosil bulgunga kadar ishlov beriladi. CHivikning diametrini bir necha joyidan shtangentsirkul, yuzani esa yukoridan radius o’lchagich bilan tekshiriladi. Egri sirtlar bilan chegaralangan mashina detallarini egovlashda va kesishda ortikcha kismlarni kesish yoki egovlashning makbul usullaridan foydalanish lozim. Ayrim xollarda zagotovkani kuyim koldirib arra bilan kesilsa, boshka xollarda kontur buyicha parmalanadi. Kuyim kup koldirilsa, uni egovlash uchun bexuda vakt sarflanadi, aksincha, uning kam koldirilishi, maxsulotning yaroksizlanishiga olib keladi.
|
| |
