|
Расм 1. “УзҚЭҚҚК” да ишлаб турган плазмали курилма “ВҚЎ-300”: 1 – озикланиш манбаи, 2 - плазмогенератор, 3 - реактор, 4 - босувчи камера, 5 -
|
| bet | 9/19 | | Sana | 19.04.2022 | | Hajmi | 2.44 Mb. | | #19993 |
Bog'liq 1-11 синф укувчилари, Turn away (tr)-WPS Office, Audit, MAVZU2Расм 1. “УзҚЭҚҚК” да ишлаб турган плазмали курилма “ВҚЎ-300”: 1 – озикланиш манбаи, 2 - плазмогенератор, 3 - реактор, 4 - босувчи камера, 5 -фильтрлар, 6 – кабул килиш бункери, 7 – хом-ашёни дозалагич, 8 – газ билан таъминлаш тизими, 8 – хом ашёни киритиш узели, 9 - сув билан таъминлаш тизими.
Олинган кукунларнинг майдалигини (дисперслилигини) ўрганиш шуни кўрсатдики кислород ва намлик буғлари 0,5 % ни ташкил қилганда донанинг ўртача ўлчами Фишер буйича 70-90 нм га тенг.
Мукаммаллаштирилган плазмокимёвий реакторнитехнологик тадқиқотлар натижаларини тахлил килиб шуни такидлаш мумкин:
Хом-ашёни ишлаб чиқиш ва жараённи бошкариш даражаси ўсмокда, шу билан бирга кукуннинг майдалиги хам; гранулометрик таркибни бир жинслилиги ортмоқда; тикланиш жараёни ишидан олинган коэффициент ошмокда.
Молибден оксидларининг асосий тикланиш принциплари кўриб чиқилди. Шу мақсадда биринчи босқичда молибденли “ОТМК” АЖ саноат маҳсулотларини морфологияси, тузилиши, химик ва фазали таркиби таҳлил қилинди (2-расм).
Концентратларни қайта ишлагандан кейин кўп микдорда темири булган (15-20% масс) катта миқдорда чиқиндилар (кеклар) ҳосил бўлади. Темир кукунини олиш технологияси ишлаб чиқилган ва патентланган. Кукунлардан бир қатор конструкцион материаллар тажриба партиялари тайёрланди, антифракцион материаллар тайёрлаш технологияси эса патентланди.
Кукунларни донадорлаш (грануллаш) ўз ўки атрофида горизонтал ва вертикал текисликларда айланувчи аралаштиргичда олиб борилди. Куйдириш (отжиг) режимларини ўрганиб олиш 2-НПЦ ускуналарида (ПУВ–300, ЦЕП–214, СТН–1,6) ўтказилди.
Молибден кукунларининг технологик кўрсаткичларни хом-ашё табиатига (Бишкек, Скопино, Степногорск, «ОТМК» АЖ) боғликлиги ва тикловчи ўчоклар (ОКБ-111А; СТН-1,6; СКБ-5062) турлари кўриб чиқилди. ОКБ-111А ўчогида катта миқдорда конгломератлар ҳосил бўлишлиги кўрсатилди, бу холат сарф қилинаётган водороднинг нисбий оғирлигини кичиклиги билан тушунтирлиши мумкин.
Молибден триоксидини тиклаш мобайнида реакцияга киришидиган қаттиқ компонентларнинг майдалиги (дисперслиги) ва тузилиши ўзгаради, бу оксидлар ва газсимон реагентларнинг ажратиб турувчи қисмда янги фазаларни пайдо бўлиши ва ўсиши билан юз беради. Ҳарорат, газли фазани таркиби, қаттиқ фаза компонентлари концентрацияси ва термик ишлаш кўрсаткичлари каби жараённи ўтказиш шартларини ўзгартириш билан оксидларнинг белгиланган майдаланиш (диспергирование) даражасига эришилди ва талаб қилинган ўлчамлардаги зарраларга эга бўлган молибден кукунларини олиш таъминланди. Энг кўп тарқалган пурковчи-плазмали аппаратли безатиш вариантлари асосида генераторнинг чиқиш соплосига уқдош туташтирилган туғри оқимли реактор схемаси ётади. Оксидларнинг сарфланишига қараб ўртача 20-30 нм ўлчамдаги молибден кукунини олиш мумкинлиги кўрсатилди. Лекин шуни айтиш жоизки агар махсус эхтиёт чоралари кўрилмаса нанокукунлар турли кучлар таъсири остида (электр, дисперсли, магнит ва бошкалар) конгломератларни ҳосил қилиши мумкин ва айрим ҳолларда уларнинг мустахкамлиги шу даражада ортиб кетадики ҳатто замонавий диспергаторлардан фойдаланиб ҳам уларни бошланғич зарраларга ажратишни деярли иложи бўлмай қолади. Кукунлар таркибида конгломератларни бўлиши прессланган ва пиширилган материалларда турли ҳил тузилишни хосил бўлишига олиб келади.
Молибден нанокукунларни электрон микроскопда олинган суратлари, уларнинг шарсимон шаклга эгалиги шаклланиш механизмига коалесценцияни ҳиссаси кўплиги ҳақида гувохлик беради. Mo кукунларидан саноатда фойдаланиш учун уларнинг таркибида кислород микдори 0,2% дан ошмаслиги керак. Шунинг учун кукунларни водородда куйдириш (охиргача тиклаш) жараёнини ўрганиш амалий қизиқишга эга. Олинган натижалар қиймати шуни кўрсатадики, юқори хароратда кукунни нисбий юзаси бир қанча камайиши кузатилади, унинг охирги қиймати стандарт кукунлардан ўн баробарга кўпрок бўлса ҳам. Белгиланган ишлатилиниш хоссаларга эга бўлган молибден кукунларини ишлаб чиқишнинг техник ва технологик қарорлари кўриб чиқилди.
Молибден кукунларидан юқори майда донадорли ва юқори механик хоссаларга эга бўлган молибден-мис сохта қотишмаларини олишда бошланғич материал сифатида фойдаланиш амалий қизикқишга эгадир. Таркибида 30% мис булган асоси молибден нанокукунлари дан ташкил топган пиширилган сохта қотишма қаттиқлиги (220-240 НВ) стандарт кукунлардан тайёрланган сохта қотишманикидан (180-200 НВ) каттароқ экан. Микротузилиш тадқиқотлари шуни куўрсатдики (расм 2.5) пиширилган сохта қотишмалардаги молибден доналари қиймати 0,7-1 мкм ни ташкил қилиб, тузилиши эса бир жинслилиги ажралиб туради. Молибденли кукунларида кислород миқдорини камайтириш мақсадида маҳсулотни реакторни ўзида ўрнатилган графитли ёки металл тўқимали фильтрларда ушлаб қолишни таклиф қилинди. Бу сустлаштириш (пассивация) усули кукунни, непирофорлигини таъминлайди, аммо юқори ҳароратларда (800-1600 0С) сув буғлари билан ивиши мумкин. Аввал вақти вақти билан хом-ашёни бериб турилишини 5-10 дақиқага тўхтатиб кўриш жараёни тажриба қилиб кўрилди, бу вақтда маҳсулот фильтрда водород оқимида термосустлашади. Кукун бўшатилгандан кейин 10-20 суткада кислород миқдори 2-2,65 % даражагача етиши ва шундан кейин ўзгармаслиги аниқланди. Сусайтиришни иккинчи усули хом-ашёни углеводородлар билан биргаликда киргизиш яъни кучаётган газни бензин орқали барботаж (аралаштириш) қилиш йули билан амалга оширилди. Бу усул жуда яхши натижалар берди.
Кукунларини гранулометрик таркибини ўрганиш Тошкент давлат техникаси университети Механика факультети “Материалшунослик” кафедрасида, Илмий-ишлаб чиқариш бирлашмаси ишлаб чиқариш шароитида ва илғор технологиялар марказида мавжуд бўлган замонавий асбоб ва жиҳозлардан фойдаланилган ҳолда амалга оширишга ҳаракат қилинди.
Металл кукунларини рентген тадқиқотлари Ўзбекистон Республикаси инновацион ривожланиш Вазирлиги қошидаги илғор технологиялар Марказида мавжуд бўлган Cu трубкаси билан жиҳозланган (Кα1=1.5406A) “PanalyticalEmpyrean» дифрактометрида бажарилди. Ўлчашлар хона хароратида 0,01 градус қадамда қадама қадам сканирлаш режимида 50 дан 900 гача диапозонда, айланувчи тагликда 2θ бурчак интервалида бажарилди.
Ўзбекистон Республикаси инновацион ривожланиш Вазирлиги қошидаги илғор технологиялар Марказида бажарилган тадқиқот натижалари
“PanalyticalEmpyrean» дирактрометрда олинган рентгенграммалар. Намуналар хона хароратида 0,01 градус қадамда қадама-қадам сканирлаш режимида 50 дан 900 гача диапозонда, айланувчи тагликда 2θ бурчак интервалда ўлчанган
Олинган кукунларнинг ташқи морфологияси ва ўлчамлари Ўзбекистон Республикаси инновацион ривожланиш Вазирлиги қошидаги илғор технологиялар Марказида мавжуд жиҳозларда ўлчанган бўлиб, кукунларнинг юза морфологияси ва микроструктураси тадқиқотлари Германиянинг Карл Зейс шахрида ишлаб чиқарилган SEM-EVO MA 10 сканирловчи электрон микраскоп ёрдамида амалга оширилди.Мазкур жиҳоз неорганик материаллар кукунлар, заррачалар, толалар, металлар юзасидаги микроструктуралар, яримўтказгичлар ва юпқа плёнкалар, юзасидаги нуқсонлар тузилишини микроскопик таҳлил қилишга мўлжалланган. Сканирловчи электрон микраскопда тадқиқотлар қуйидагича олиб борилди:
Намунани тайёрлаш жараёнида микроскопнинг предмет столига юзасига юзалари икки томонлама ёпиштириладиган алюминийли фольга ёпиштирилган металл қотишмали тутгич ўрнатилди. Бу фольгага кукун тўкиди кейин ҳаво билан пуфланди. Кейин предмет столи вакуум ҳосил қилиш учун ҳаво тўхтатилган микроскопнинг ишчи камерасига ўрнатилди. Ўлчашни амалга ошириш учун филаментга SE детектирлаш режимида 10 кВ кучланиш берилади. Бунда ишчи масофа (working distance) 8,5 мм ни ташкил қилди. SmartSEM программалаш дастури ёрдамида 20-100 мкм масштаблардаги кўринишлар олинди.
Хулоса қилиб айтганда юқори сифатли расм олиш учун:
микроскопнинг филаментига электрон ҳосил бўлиш қурилмаси филаментига 10 кВ кучланиш берилади;
намуна билан фокусланган электрон даста орасидаги ишчи масофа 8,5 ммга тенг бўлиши керак.
Электронлар дастасини SE1 орқали қайд этилган. Хар бир расмга махсус индификацион рақам берилгиланади. Берилган расм олинган маштаби 100 микронга тенг.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Расм 1. “УзҚЭҚҚК” да ишлаб турган плазмали курилма “ВҚЎ-300”: 1 – озикланиш манбаи, 2 - плазмогенератор, 3 - реактор, 4 - босувчи камера, 5 -
|
