Bajaradigan ishiga, ishlatish, konstruktiv xususiyatlariga qarab,
eletr uskunalarni turli guruhlarga bo‘lish mumkin.
Elektr uskunalarni ishlatish jarayonida, odamlarning xavfsizligini
ta’minlash hamda qurilma qobig‘ining ko‘rinishi va tuzilishiga qarab
elektr uskunalar ochiq va yopiq ko‘rinishda bo‘ladi.
Ochiq elektr uskunalarida tok o‘tkazuvchan yoki harakatda
bo‘lgan qismlariga tegib ketishdan saqlovchi va begona narsalarni us-
kunaning ichki qismiga kirib qolishdan himoyalovchi qobiq
bo‘lmaydi.
Yopiq elektr uskunalarda, yuqorida keltirilgan xavflardan
saqlovchi
umumdavlat
standarti
(UDS)
talablariga
asosan
tayyorlangan qobiq ishlatiladi. Shuning uchun bu uskunalar
“himoyalangan uskuna” bo‘lib IP belgisi bilan belgilanadi. Bu
uskunalarda yuqoridagi belgidan tashqari, yana ketma–ket ikkita
raqam yoziladi.
Bu raqamlarning birinchisi, shu qobiqning xizmat ko‘rsatuvchi
shaxslarning xavfsizligini taminlash va begona narsalarni qobiqning
ichki qismiga kira olish darajasini ifodalaydi. Bu raqam 0 dan 6 gacha
bo‘lib, quyidagi pog‘onalarni ko‘rsatadi. 0 – hech qanday himoya
yo‘q, 1 – odam qo‘li yoki 50 mm o‘lchamli qattiq jism, 2 – odam
133
barmog‘i yoki 12 mm o‘lchamli qattiq jism, 3 – qalinligi 12 mm elektr
asbob yoki qattiq jism, 4 – 1 mm qalinlikdagi sim yoki qattiq jism, 5 –
0,2–0,5 mm o‘lchamga ega bo‘lgan qattiq jism, 6 – chang qobiqning
ichki qismiga kira olmasligini ko‘rsatadi.
Ikkinchi raqam qobiqning suvdan va namdan himoyalash
darajasini ko‘rsatadi. Bu 0 dan 8 gacha raqamlar bilan belgilanadi va
quyidagilarni bildiradi 0 – hech qanday himoya yo‘q, 1 – vertikal
joylashgan uskuna qobig‘iga tomayotgan suv elekr uskunaga zarar
keltirmaydi, 2–15° og‘ib joylashgan uskuna qobig‘iga tomayotgan suv
elekr uskunaga zarar keltirmaydi, 3–60
о
og‘ib joylashgan uskuna
qobig‘iga tomayotgan suv elektr uskunaga zarar keltirmaydi, 4 – elektr
uskuna suv ichida bo‘lgan holda ham qobig‘ ichiga suv kirmaydi.
5,6,7,8, raqamlar yuqorida ko‘rsatilgan holatlarda suv bosim ostida
yo‘naltirilgan taqdirda ham himoyani ta’minlaydi.
Himoyalangan elektr uskunalarga – suv tomchisidan (IP23), suv
sachrashidan (IP34), tizillama yo‘naltirilgan suvdan (IP55, IP 56),
changdan (IP 50 IP 51 IP 54) himoyalangan, nam (IP57) va chang (IP
65) o‘tkazmaydigan uskunalar misol bo‘ladi.
Sanoatda qo‘llaniladigan elektr uskunalar iqlim sharoitiga qarab
issiq (tropik) (T), sovuq (XЛ) va mo‘tadil (У) iqlim sharoitida ishlash
uchun tayyorlangan.
Bundan tashqari, korxonalarning turiga, ishlash sharoitiga qarab
uskunalar umum va maxsus korxonalar uchun mo‘ljallangan bo‘ladi.
Maxsus korxonalar uchun mo‘ljallangan elektr uskunalar, shu kor-
xonalarning o‘ziga xos xususiyatlarini va talablarini qondirishi kerak.
Maxsus elektr uskunalarga kon elektr uskunalari misol bo‘ladi.
Bu uskunalar o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lgan kon korxonalarda,
ayniqsa yer osti usul bilan foydali qazilmalarni qazib olish
korxonalarida keng qo‘llanadi.
Kon korxonalarining o‘ziga xos xususiyatlariga mashina va
mexanizmlarning surilib turishi, tor va chegaralangan sharoitda
ishlashi,
ularni
ishlatish jarayonida sun’iy
yoritqichlardan
foydalanilish, yong‘in va portlash xavflarining borligi, yer osti
suvlarining agressivligi va h.k. kiradi. Bundan tashqari foydali
qazilmalarni yer osti usulida qazib chiqaradigan korxonalarda namlik,
harorat darajasi va chang ko‘rsatkichlari juda yuqori qiymatga ega
bo‘lishi bu elektr uskunalarni ishlatish sharoitini murakkablashtiradi.
|
