2-rasm. Radioaktiv moddadan chikayotgan nurlarning ajralishi.
- nurlar katod nurlari kabi, elektronlardan iborat. Bu nurlarning tezligi 300 ming kmG'sek ga yakin.
- nurlar rentgen nurlari kabi elektroneytraldir, lekin ularning tulkin uzunligi rentgen nurlarinikidan xam kichik. Radioaktiv elementlar uzidan -, -, -nurlarni tarkatishi, ya'ni radioaktiv yemirilishi natijasida yangi elementlar xosil buladi.
Masalan:
-
Xosil bulgan radon elementi uz navbatida - nurlar tarkatishi natijasida atom massasi 218 ga teng bulgan, kimyoviy xossalari jixatidan poloniy elementiga uxshash yangi radiy A elementi xosil kiladi:
-
Poloniy xam radioaktiv element, u uz navbatida nur tarkatib yangi radioaktiv element xosil kiladi va bunday radioaktiv yemirilish radioaktiv bulmagan element xosil bulguncha davom etadi.
Biror radioaktiv elementning ikkinchi bir radioaktiv elementga utish katori radioaktiv yemirilish katori deyiladi. Xozirgi vaktda 3ta tabiiy radioaktiv yemirilish katori ma'lum va uchala kator xam radioaktiv bulmagan kurgoshin elementi bilan tugaydi.
I. Kator - atom massasi 235 ga teng bulgan aktiniy uran katori. Bu kator 7 ta va 4ta - nur tarkatib, massasi 207 ga teng bulgan barkaror kurgoshin elementini xosil kiladi.
II. Kator - atom massasi 238 teng bulgan uran katori. Bu kator uzidan 8 ta - va 6ta - nur tarkatib, atom masasi 206 ga teng bulgan kurgoshin elementini xosil kiladi.
III. Kator - atom massasi 232 ga teng bulgan toriy katori. Bu kator uzidan 6 ta - va 4ta - nur tarkatib atom massasi 208 ga teng bulgan barkaror kurgoshin elementini xosil kiladi.
Agar radioaktiv element - nur tarkatsa, uning yadro zaryadi ikkita va massasi 4 uglerod birlikka kamayib, element davriy sistemada ikki xona chapga siljiydi. Masalan:
-
Agar radioaktiv element uzidan - nur tarkatsa, yadro zaryadi bittaga oshadi, element massasi esa uzgarishsiz koladi va element davriy sistemada bir xona ungga siljiydi. Masalan:
-
Radioaktiv yemirilish shuni kursatdiki, xar bir sekundda atomlarning bir xil mikdori yemiriladi.Bu mikdor yemirilish konstantasi deyiladi.
Radioaktiv element dastlabki mikdorining yarim yemirilishiga ketadigan vakt yarim yemirilish davri deyiladi va T xarfi bilan belgilanadi.
Yarim yemirilish davri T kuyidagi formula bilan topiladi;
T=(1/k)ln2 yoki T=0.693/k
bu yerda; k-yemirilish konstantasi.
| 