Kimyoviy toza suyuqliklarning ko’pchiligi dielektrikdan iborat, ya’ni elektr tokini
Elektroliz texnikada juda ko’p maqsadlarda qo’llaniladi. Bir metallning sirtini boshqa
metallning yupqa qatlami bilan elektrolitik usulda qoplanadi. Masalan, metallardan yasalgan uy-
ro’zg’or asboblarning sirti elektrolitik usulda nikellanadi. Yoki metallarni turli aralashmalardan
tozalashda ham elektroliz qo’llaniladi, Masalan, rudadan toza misni ajratishda, boksitlar
qotishmasidan alyuminiyni olishda elektroliz qo’llaniladi. Bunday misollarni ko’plab keltirish
mumkin.
Elektrolitlarda ionlar parchalanish jarayonida hosil bo’lib, eritma hajmi bo’ylab xaotik
harakatda bo’ladi. Endi mis kuporosining suvdagi eritmasiga ikkita ko’mir plastinka tushirib,
ularni tok manbaining qutblariga ulaylik (1-rasm).
Usulning nazariyasi va qurilma tavsifi. Elektroliz qonunlarini 1836 yilda ingliz olimi M.Faradey
kashf qilgan. Elektroliz bo’yicha Faradeyning birinchi qonuni quyidagicha ta’riflanadi: elektroliz
vaqtida katoddaajralgan modda massasi
m elektrolitdan o’tuvchi elektr miqdori
q ga to’g’ri
mutanosib
m
kq (1)
(1) tenglikdagi
k koeffisientni moddaning elektro kimyoviy ekvivalenti deb yuritiladi va u
elektroliz vaqtida katoddaajraluvchi modda miqdorining modda turiga bog’liqligini ko’rsatadi.
Elektrolitdan birlik elektr miqdori o’tganida katoddaajralgan moddaning massasi bilan
o’lchanadigan kattalikni shu moddaning
elektrokimyoviy ekvivalenti k deb aytiladi.
q
m
к
(2)
Agar
q
1Kl bo’lsa, k
m ga teng bo’lib qolganidan, moddaning elektrokimyoviy
ekvivalenti, elektrolitdan ionlar 1Kl zaryad olib o’tganida katoddaajralgan moddaning
kilogrammlarda ifodalangan massasi bilan o’lchanadi, ya’ni
k ning SI sistemasidagi o’lchov
birligi
Кл
кг
dan iborat.
Elektrolitdan 1Kl zaryad o’tganda katoddaajraladigan modda
massasi judaoz bo’lganidan,
k ko’pincha
Кл
мг
birlikdao’lchanadi.
Agar (1) tenglikdagiqo’rniga, uning q
It ifodasini quysak
ushbuni hosil qilamiz:
t
I
m
k
dan m
kIt
Demak, elektrolitdan elektr toki o’tganida katoddaajralib chiqqan
moddaning massasi tok kuchiga va uning o’tish vaqtiga to’g’ri mutanosibdir.
Elektrodgaetib kelgan ionlar soni esa quyidagichaaniqlanadi:
e
Z
t
I
q
It
q
q
N
oi
oi
i
buyerda
q-elektrolitdantvaqtdao’tuvchizaryad;
Z-ionvalentligi.
U
holda
(3)
niquyidagichayozishmumkin.
e
Z
N
t
I
m
A
bundanelektronzaryadiuchunquyidagiformulaniyozamiz:
m
ZN
It
e
A
(4)
(4) tenglamadagi
к
m
t
I
1
ekanliginie’tiborgaolsak, ushbuni hosil qilamiz:
k
N
Z
e
A
(5)
