Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universitetining jizzax filiali

Download 32,62 Kb.
bet	3/4
Sana	15.06.2024
Hajmi	32,62 Kb.
	#263881

1 2 3 4

Bog'liq
Rashidov boysari mashinali

Kontekst-erkin grammatika.
Kontekstsiz grammatika (CFG) - rasmiy tilning sintaksisini ishlab chiqarish qoidalari to'plami nuqtai nazaridan tavsiflovchi rasmiy grammatika. Kontekstsiz grammatikada har bir ishlab chiqarish qoidasi terminal bo'lmagan belgi (sintaktik kategoriyani ifodalovchi) va belgilar ketma-ketligidan (ular terminal yoki terminal bo'lmagan belgilar bo'lishi mumkin) iborat.
Kontekstsiz grammatikaga oid ba'zi asosiy fikrlar:
1. Terminal bo'lmagan belgilar: Kontekstsiz grammatikadagi terminal bo'lmagan belgilar sintaktik kategoriyalar yoki iboralarni ifodalaydi. Ushbu belgilar ishlab chiqarish qoidalariga muvofiq boshqa belgilarga kengaytirilishi mumkin.
XX asming o‘rtalarida kibemetikaning rivojlanishi fan tarixida kuzatilmagan tutash sohalar kesimidagi yangi fanlaming shakllanishiga asos bo‘Idi. Jumladan, biologiya va injeneriya fanlari kesimida bionika fani yuzaga keldi. Hisoblash texnikasi va lingvsitika kesimida bir qator nomlar bilan atalgan tutash soha vujudga keldi. Bu fan dastlab, matematik lingvistika, struktur lingvistika, hisoblash lingvistikasi deb nomlangan. Hozirda kompyuer lingvistikasi degan muqim nomga ega boidi. Bu fanning shakllanishida ikki omil qayd etiladi: 1) lingvist tadqiqotchilar zamonaviy aniq fanlar (asosan, matematika) lingvistikada yetishmayotgan aniqlikni ta’minlashda yordam berishiga umid bildirdilar. EHMning paydo bo4ishi bu umidni mustahkamladi. Ko‘pgina tilshunoslarga avval boshdanoq kompyuter nafaqat tez ishlaydigan arifmometrlar, balki mam ustida bajariladigan amallami avtomatlashtirishning qudratli vositasi ekanligi ma’lum bo‘ldi. Ko‘p mehnat talab qiladigan jarayonlami avtomatlashtirish imkoniyati yuzaga keldi. Masalan, matnlami statistik tahlil qilish, turli lug‘at va leksik kartotekalami to‘plash avtomatik tizim asosida olib borildi; 2) kompyuter paydo boMgach ular bilan aloqaga kirishishga hali tayyor bo‘lmagan foydalanuvchilaming muloqotini ta’minJash muammosi tug*ildi. Bunday foydalanuvchilar uchun eng maqbuli kundalik faoliyatlaridagi tabiiy til hisoblanar edi. Ammo bu tarzdagi o‘zaro munosabatni tashkil etish uchun, dastavval, insonlaming o‘zaro muloqot jarayonida ining tabiiy tildan foydalanish qonunlari va xususiyatlarini tushunish kerak bo‘lar edi. An’anaviy tilshunoslik bu masalalar bilan shug‘ullanmagani ma’lum bo‘ldi.
2. Terminal belgilari: Terminal belgilari tilning asosiy birliklari, masalan, so'zlar yoki tinish belgilaridir. Terminal belgilarida ular bilan bog'liq ishlab chiqarish qoidalari yo'q va ularni yanada kengaytirib bo'lmaydi.
3. Ishlab chiqarish qoidalari: Kontekstsiz grammatikada ishlab chiqarish qoidalari terminal bo'lmagan belgilarni terminal va terminal bo'lmagan belgilar ketma-ketligi bilan qanday almashtirish mumkinligini aniqlaydi. Har bir ishlab chiqarish qoidasi chap tomonda terminal bo'lmagan belgidan va o'ng tomonda belgilar ketma-ketligidan iborat.
4. Boshlash belgisi: Kontekstsiz grammatikada belgilangan boshlanish belgisi mavjud bo‘lib, u gapning kelib chiqishi boshlanadigan terminal bo‘lmagan belgidir. Maqsad, boshlang'ich belgisidan boshlab ishlab chiqarish qoidalarini qo'llash orqali jumlani chiqarishdir.
5. Terivatsiya: Kontekstsiz grammatikada hosila faqat terminal belgilar qolguncha terminal bo'lmagan belgilarni qayta yozish uchun ishlab chiqarish qoidalarini qo'llashni o'z ichiga oladi. Bu jarayon grammatika tomonidan belgilangan tilda to'g'ri jumla hosil qiladi.
6. Noaniqlik: Kontekstsiz grammatikalar baʼzan noaniq boʻlishi mumkin, yaʼni berilgan jumlada bir nechta haqiqiy tahlil daraxti yoki hosila boʻlishi mumkin. Noaniqlikni hal qilish uchun qo'shimcha cheklovlar yoki noaniqlik qoidalari talab qilinishi mumkin.
Kontekstsiz grammatikalar rasmiy til nazariyasi, kompilyator dizayni, tabiiy tilni qayta ishlash va informatika va tilshunoslikning boshqa sohalarida keng qo'llaniladi. Ular tillar sintaksisini tavsiflash uchun rasmiy asos bo‘lib, tahlilchilarni ishlab chiqish va jumlalar tuzilishini tizimli ravishda tahlil qilish uchun zarurdir.

Download 32,62 Kb.

1 2 3 4

Download 32,62 Kb.